Hội chứng tiền kinh nguyệt là gì? Dấu hiệu và điều trị

Bài viết sẽ giải đáp cho bạn hội chứng tiền kinh nguyệt là gì, vì sao nó ảnh hưởng đến tâm trạng, sức khỏe và cuộc sống hằng ngày của nhiều phụ nữ. Từ nguyên nhân, triệu chứng phổ biến đến các phương pháp điều trị hiệu quả, Diag sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, dễ hiểu và có thể áp dụng thực tế, giúp bạn chủ động chăm sóc sức khỏe trong những ngày “khó ở” mỗi tháng.

Tổng quan về tiền kinh nguyệt và hội chứng tiền kinh nguyệt

Tiền kinh nguyệt là giai đoạn sinh lý xảy ra trong nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt, thường bắt đầu sau rụng trứng và kết thúc khi có kinh. Trong giai đoạn này, nhiều phụ nữ trải qua các triệu chứng thể chất và tâm lý như đau tức ngực, chướng bụng, thay đổi tâm trạng, cáu gắt hoặc mệt mỏi. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể do sự dao động nội tiết tố estrogen và progesterone.

Hội chứng tiền kinh nguyệt (Premenstrual Syndrome – PMS) là tập hợp các triệu chứng xảy ra lặp đi lặp lại theo chu kỳ, thường vào khoảng 5–10 ngày trước kỳ kinh, đủ mạnh để ảnh hưởng đến công việc, sinh hoạt hoặc các mối quan hệ xã hội. Bệnh không chỉ đơn thuần là cảm giác khó chịu. Đây là một rối loạn được y văn công nhận, với mức độ từ nhẹ đến nặng.

Theo các thống kê y khoa, có tới 75% phụ nữ trong độ tuổi sinh sản trải qua ít nhất một vài triệu chứng tiền kinh nguyệt lặp lại theo chu kỳ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 20–30% phụ nữ có các triệu chứng đủ nghiêm trọng để được chẩn đoán mắc Hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS). Một dạng nặng hơn, được gọi là Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD), ảnh hưởng đến khoảng 3–8% phụ nữ.

Điều đáng chú ý là hội chứng tiền kinh nguyệt có thể xảy ra ở mọi đối tượng bất kể văn hóa, trình độ học vấn hay tầng lớp kinh tế và thường bị xem nhẹ trong cộng đồng. Việc thiếu nhận thức hoặc gán nhầm với “tính khí thất thường” khiến nhiều người bệnh sống chung với bệnh mà không được hỗ trợ hoặc chữa trị đúng mức.

Triệu chứng và dấu hiệu tiền kinh nguyệt

Theo tác giả Yonkers và cộng sự trong tài liệu chuyên khảo Clinical manifestations and diagnosis of premenstrual syndrome and premenstrual dysphoric disorder, xuất bản trên UpToDate năm 2023, các triệu chứng rối loạn tâm sinh lý được phân loại như sau:

1. Triệu chứng cảm xúc và hành vi

• Cảm giác buồn bã, trống rỗng hoặc vô vọng
• Căng thẳng, lo âu hoặc dễ nổi cáu
• Tâm trạng thất thường, dễ xúc động, dễ khóc
• Cáu gắt kéo dài, dễ mâu thuẫn với người xung quanh
• Mất hứng thú với các hoạt động thường ngày
• Khó tập trung hoặc suy nghĩ mơ hồ
• Cảm giác bị quá tải hoặc mất kiểm soát

Đặc biệt với bệnh rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt, các biểu hiện này thường mạnh mẽ hơn, kéo dài hơn và có xu hướng gây rối loạn chức năng xã hội hoặc công việc, chẳng hạn như dễ xảy ra xung đột trong quan hệ cá nhân hoặc giảm hiệu quả làm việc.

Xem thêm: Chậm kinh nguyệt

2. Triệu chứng thể chất

• Mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng
• Đau bụng tiền kinh nguyệt, chướng bụng, đầy hơi, tăng cân nhẹ
• Đau đầu, đau cơ hoặc khớp
• Đau tức ngực, căng tức ngực
• Thèm ăn bất thường hoặc ăn vô độ, đặc biệt là đồ ngọt hoặc tinh bột
• Khó ngủ hoặc ngủ quá nhiều
• Bốc hỏa, chóng mặt, vã mồ hôi

Xem thêm: Màu sắc kinh nguyệt

Hội chứng tiền kinh nguyệt kéo dài bao lâu?

Hội chứng tiền kinh nguyệt thường bắt đầu trong 1–2 tuần trước kỳ kinh. Các triệu chứng sẽ giảm nhanh hoặc biến mất hoàn toàn trong vòng vài ngày sau khi hành kinh bắt đầu. Ở một số người, triệu chứng có thể xuất hiện nhẹ từ ngày rụng trứng (khoảng ngày 14 của chu kỳ) và tăng dần đến sát kỳ kinh. Nếu các vấn đề này kéo dài suốt chu kỳ hoặc không biến mất sau kỳ kinh, nên xem xét nguyên nhân khác như trầm cảm, lo âu mạn tính hoặc rối loạn nội tiết.

Xét nghiệm đánh giá sức khỏe sinh sản nữ giới

• Đánh giá chức năng hoạt động của hormone sinh dục
• Phát hiện các vấn đề bất thường về sinh sản, vô sinh, hiếm muộn, kinh nguyệt
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Hội chứng tiền kinh nguyệt có ảnh hưởng gì không?

1. Giảm chất lượng sống và hiệu suất làm việc
Ảnh hưởng của bệnh mức độ vừa đến nặng thường làm suy giảm đáng kể chất lượng sống liên quan đến sức khỏe. Nhiều phụ nữ cho rằng họ cảm thấy mệt mỏi kéo dài, khó tập trung, dễ cáu gắt và mất kiểm soát cảm xúc, dẫn đến giảm hiệu suất làm việc, tăng số ngày nghỉ và tăng nhu cầu khám chữa bệnh ngoại trú (Borenstein et al., 2003; Halbreich et al., 2007).

2. Nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần
Trong trường hợp nặng như rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD), các triệu chứng không chỉ làm rối loạn chức năng xã hội mà còn tăng nguy cơ rối loạn tâm thần nghiêm trọng, thậm chí tự sát. (Epperson et al., 2012).

Xem thêm: Không có kinh nguyệt

Cách chẩn đoán hội chứng tiền kinh nguyệt

• Đánh giá chu kỳ kinh và triệu chứng liên quan: Chẩn đoán bắt đầu bằng việc xác định chu kỳ kinh có đều hay không. Triệu chứng thường xuất hiện ở tuần trước kỳ kinh và biến mất sau vài ngày hành kinh. Bác sĩ sẽ ghi nhận loại triệu chứng (cảm xúc, thể chất, hành vi) và mức độ ảnh hưởng.

• Loại trừ nguyên nhân nội tiết khác: Nếu chu kỳ không đều hoặc nghi ngờ rối loạn nội tiết, cần làm các xét nghiệm như β-hCG, TSH, FSH, prolactin. Những nguyên nhân này có thể gây triệu chứng tương tự hội chứng này. Đặc biệt quan trọng ở phụ nữ tiền mãn kinh.

• Đánh giá tác động của thuốc nội tiết: Nếu đang dùng thuốc tránh thai, cần xác định triệu chứng xuất hiện từ khi nào. Triệu chứng có thể do thuốc chứ không phải từ hội chứng tiền kinh nguyệt. So sánh trước và sau khi dùng thuốc là cần thiết.

• Tầm soát các rối loạn tâm thần nền: Triệu chứng PMS thật sự sẽ theo chu kỳ, còn rối loạn cảm xúc hay lo âu kéo dài suốt tháng. Cần loại trừ các rối loạn này nếu triệu chứng không có tính chu kỳ. Khám chuyên khoa tâm lý có thể cần thiết.

• Ghi nhật ký triệu chứng trong ít nhất 2 chu kỳ: Sử dụng công cụ như DRSP (Daily Record of Severity of Problems) để ghi nhận triệu chứng mỗi ngày. Giúp xác định rõ mối liên hệ giữa triệu chứng và thời điểm chu kỳ.

• Áp dụng tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh:

  • PMS (theo ACOG): Trong hầu hết các chu kỳ kinh nguyệt, bệnh nhân phải có ít nhất một triệu chứng về cảm xúc (ví dụ: trầm cảm, cáu gắt, lo âu) và ít nhất một triệu chứng về thể chất (ví dụ: đau ngực, chướng bụng, đau đầu) trong 5 ngày trước kỳ kinh. Các triệu chứng này phải gây ảnh hưởng đến hoạt động thường ngày và biến mất trong vòng 4 ngày sau khi bắt đầu có kinh.

  • PMDD (theo DSM-5): Cần có tổng cộng ít nhất 5 triệu chứng xuất hiện trong tuần cuối trước kỳ kinh. Trong đó, phải có ít nhất một trong các triệu chứng cảm xúc cốt lõi sau: khí sắc trầm uất rõ rệt, lo âu, cảm xúc bất ổn, hoặc cáu gắt. Các triệu chứng còn lại có thể bao gồm mất hứng thú, khó tập trung, mệt mỏi, thay đổi khẩu vị, hoặc các triệu chứng thể chất.

• Xem xét trường hợp đặc biệt không có kinh nguyệt: Phụ nữ đã cắt tử cung hoặc đặt vòng nội tiết vẫn có thể có PMS nếu còn rụng trứng. Khi đó, dựa vào chu kỳ lặp lại của triệu chứng (28–35 ngày) để đánh giá. Nhật ký triệu chứng là công cụ quan trọng.

• Phân biệt với các tình trạng khác: Trầm cảm mạn, tiền mãn kinh và rối loạn tuyến giáp có thể gây triệu chứng giống PMS. Các tình trạng này thường không có tính chu kỳ rõ ràng. Cần làm xét nghiệm nội tiết (TSH, FSH) nếu nghi ngờ.

Cách điều trị hội chứng tiền kinh nguyệt

Điều trị hội chứng này cần sự kết hợp giữa thay đổi lối sống, chăm sóc sức khỏe tinh thần và thể chất. Trong đa số trường hợp, các biện pháp tự nhiên và hỗ trợ tại nhà có thể giảm nhẹ đáng kể triệu chứng mà không cần dùng thuốc. Thuốc chỉ nên cân nhắc khi triệu chứng nặng và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống.

1. Tập thể dục đều đặn để cải thiện tâm trạng và nội tiết

Vận động thường xuyên là cách đơn giản nhưng mang lại hiệu quả lớn trong việc làm dịu các triệu chứng PMS. Khi tập thể dục, cơ thể sản sinh endorphin – hormone tạo cảm giác vui vẻ, giúp giảm căng thẳng, lo âu và trầm cảm. Đây là những yếu tố thường bùng phát trong giai đoạn tiền kinh.

Không cần tập quá nặng mà chỉ cần các hoạt động nhẹ đến trung bình như đi bộ nhanh, yoga, bơi lội hoặc aerobic 30 phút mỗi ngày cũng đủ mang lại khác biệt.

2. Kỹ thuật thư giãn giúp kiểm soát cảm xúc tiêu cực

Stress và cảm xúc tiêu cực thường làm hội chứng tiền kinh nguyệt trở nên tồi tệ hơn. Các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền, thở sâu, thư giãn cơ bắp từng phần, tự thôi miên hoặc phản hồi sinh học giúp kiểm soát tốt hơn tâm trạng và cảm xúc trong những ngày khó chịu.

3. Ăn uống lành mạnh và bổ sung đúng dưỡng chất

Chế độ ăn uống đóng vai trò lớn trong việc ổn định hormone và điều hòa cảm xúc. Dưới đây là một số nguyên tắc quan trọng:

• Hạn chế muối (giảm trữ nước), đường tinh luyện (giảm cáu gắt), caffeine (giảm mất ngủ), rượu (giảm rối loạn cảm xúc).

• Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt, thực phẩm giàu chất xơ và canxi trong chế độ ăn uống.

• Bổ sung có chọn lọc:

  • Canxi (1.000–1.200 mg/ngày): giúp giảm mệt mỏi, lo âu, đau bụng kinh.

  • Magie: hỗ trợ cải thiện tâm trạng, giảm chướng bụng và giữ nước.

  • Vitamin B6 (≤100 mg/ngày): giúp ổn định cảm xúc, giảm cáu gắt.

Quan trọng: Việc bổ sung vitamin hoặc khoáng chất bằng thuốc nên có hướng dẫn từ bác sĩ, tránh dùng quá liều vì có thể gây tác dụng phụ.

4. Thay đổi thói quen sống

Ngoài ăn uống và vận động, những thay đổi trong lối sống có thể giúp kiểm soát PMS hiệu quả hơn:

• Ngủ đủ giấc, đúng giờ, hạn chế thức khuya.
• Giảm áp lực công việc, tránh căng thẳng kéo dài.
• Không hút thuốc lá và hạn chế rượu bia.
• Ghi nhật ký triệu chứng để theo dõi chu kỳ và tìm ra quy luật cá nhân, từ đó chủ động lên kế hoạch nghỉ ngơi, làm việc phù hợp hơn.

5. Dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ

Nếu các biện pháp tại nhà không hiệu quả và hội chứng tiền kinh nguyệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, bác sĩ có thể kê đơn thuốc:

a. Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (SSRI): Là lựa chọn hàng đầu khi PMS kèm theo lo âu, trầm cảm. Một số loại phổ biến: fluoxetine, sertraline, citalopram, paroxetine. Có thể dùng hàng ngày hoặc nửa sau chu kỳ kinh. Khoảng 60–75% phụ nữ đáp ứng tốt sau 2 chu kỳ dùng thuốc. Tác dụng phụ thường gặp: buồn nôn, mất ngủ, giảm ham muốn.

b. Thuốc tránh thai nội tiết: Viên uống kết hợp (estrogen + progestin), đặc biệt loại drospirenone + ethinyl estradiol (Yaz) đã được FDA phê duyệt để điều trị PMS/PMDD. Uống liên tục có thể giúp ổn định nội tiết. Không phù hợp với người hút thuốc, >35 tuổi, hoặc có nguy cơ huyết khối.

c. Thuốc đồng vận GnRH: Ví dụ leuprolide acetate, dùng khi các phương pháp khác thất bại. Thuốc tạo trạng thái “mãn kinh giả” để ức chế hormone sinh dục. Do nhiều tác dụng phụ (bốc hỏa, loãng xương…), phương pháp này chỉ dùng ngắn hạn và kết hợp bổ sung estrogen liều thấp.

Lời kết

Hy vọng bạn đã nắm được hội chứng tiền kinh nguyệt là gì và vấn đề liên quan đến rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD) có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Việc điều trị cần cá nhân hóa, kết hợp thay đổi lối sống và can thiệp y tế phù hợp. Nếu các triệu chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng, hãy chủ động tìm đến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Xem thêm

• Máu kinh nguyệt là máu độc phải không?
• Lần đầu có kinh nguyệt kéo dài bao lâu?