Suy buồng trứng sớm là gì? Teo buồng trứng có kinh nguyệt không?

Bài viết này cung cấp cái nhìn toàn diện về suy buồng trứng là gì. Đồng thời, giải đáp thắc mắc về vấn đề kinh nguyệt khi buồng trứng gặp vấn đề như phụ nữ hết trứng hoặc teo buồng trứng thì có kinh nguyệt không. Qua đó, bài viết giúp bạn nhận diện dấu hiệu, hiểu nguyên nhân, hậu quả và biết cách xử lý phù hợp khi gặp các tình trạng này.

Suy buồng trứng và suy buồng trứng sớm là gì?

Suy buồng trứng, hay còn gọi là Primary Ovarian Insufficiency (POI), là tình trạng buồng trứng giảm hoặc mất hoàn toàn chức năng sản xuất trứng và hormone sinh dục trước tuổi 40. Ở phụ nữ suy buồng trứng, buồng trứng không thường xuyên phóng thích trứng và không sản xuất đủ các hormone như hormone estrogen, progesterone và testosterone, mặc dù mức hormone kích thích nang trứng (FSH) trong máu lại cao.

Suy buồng trứng sớm (hay còn gọi là suy buồng trứng nguyên phát) là tình trạng buồng trứng ngừng hoạt động hoặc hoạt động không đều trước tuổi 40, dẫn đến rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng rụng trứng nhưng không hoàn toàn mất chức năng. Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), suy buồng trứng sớm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh, hiếm muộn ở nữ giới trẻ.

Phụ nữ có buồng trứng bị suy sớm có thể vẫn còn rụng trứng thỉnh thoảng và có khả năng mang thai, mặc dù khó khăn hơn bình thường. Đây là điểm khác biệt quan trọng so với mãn kinh tự nhiên, khi mà buồng trứng hoàn toàn ngừng hoạt động và không thể rụng trứng nữa.

Triệu chứng suy buồng trứng sớm

Suy buồng trứng là một tình trạng y khoa có thể diễn biến âm thầm hoặc bộc lộ qua nhiều biểu hiện liên quan đến chu kỳ kinh, nội tiết và khả năng sinh sản. Dưới đây là các dấu hiệu phổ biến:

• Kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh: Người bệnh có chu kỳ thưa dần (trên 35 ngày), ra ít kinh hoặc mất hẳn vài tháng do buồng trứng giảm sản xuất hormone estrogen và hormone progesterone, khiến kinh nguyệt bất thường hoặc biến mất.
• Biểu hiện mãn kinh sớm: Gồm bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, khô âm đạo, mất ngủ, giảm trí nhớ, thay đổi tâm trạng… do suy giảm estrogen ảnh hưởng đến điều hòa thân nhiệt, sinh lý và cảm xúc.
• Giảm ham muốn tình dục: Do thiếu estrogen và androgen, phụ nữ có thể giảm sự ham muốn, khô rát khi quan hệ, ảnh hưởng đến đời sống vợ chồng và tâm lý.
• Tóc khô, da xỉn màu, tim đập nhanh: Estrogen giúp điều hòa da, tóc, tim mạch; khi thiếu hụt, da xỉn màu, tóc gãy rụng, tim đập nhanh hoặc hồi hộp do rối loạn vận mạch.
• Khó chịu vùng chậu, buồng trứng teo nhỏ: Không phải ai cũng đau vùng chậu, nhưng siêu âm có thể phát hiện buồng trứng teo, ít nang noãn, nội mạc tử cung mỏng – dấu hiệu điển hình của suy buồng trứng.

Xem thêm: Xuất huyết buồng trứng là gì?

Nguyên nhân gây suy và teo buồng trứng

Việc xác định đúng nguyên nhân giúp bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp:

• Nguyên nhân di truyền: Một số phụ nữ suy buồng trứng sớm có bất thường về nhiễm sắc thể, đặc biệt là hội chứng Turner (thiếu toàn bộ hoặc một phần nhiễm sắc thể X). Ngoài ra, hội chứng Fragile X (đột biến gen FMR1) cũng được xem là nguyên nhân di truyền thường gặp.
• Rối loạn hệ miễn dịch: Các bệnh tự miễn như viêm tuyến giáp Hashimoto, Addison hay lupus ban đỏ có thể khiến hệ miễn dịch tấn công nhầm mô buồng trứng. Kết quả là các nang noãn bị phá hủy, làm giảm dần chức năng buồng trứng.
• Điều trị ung thư: Hóa trị và xạ trị, đặc biệt ở vùng chậu, có thể phá hủy các nang trứng và gây suy buồng trứng. Tình trạng này thường gặp ở bệnh nhân điều trị các loại ung thư như Hodgkin, ung thư vú hoặc buồng trứng.
• Phẫu thuật buồng trứng hoặc vùng chậu: Các can thiệp ngoại khoa như bóc u nang buồng trứng, cắt lạc nội mạc tử cung, hoặc cắt buồng trứng (một phần hoặc toàn bộ) có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến dự trữ nang noãn, nhất là khi tổn thương mô lành.
• Nhiễm trùng hoặc viêm vùng chậu nặng: Nhiễm trùng như lao sinh dục, quai bị (ở người lớn), hoặc viêm vùng chậu mạn tính có thể tổn thương mô buồng trứng, làm giảm khả năng rụng trứng và sản xuất hormone. Một số trường hợp hiếm có thể gây hoại tử buồng trứng.
• Nguyên nhân vô căn: Khoảng 60-75% trường hợp suy buồng trứng không rõ nguyên nhân (vô căn). Có thể liên quan đến yếu tố môi trường, gen chưa xác định, hoặc stress mạn tính.
• Yếu tố lối sống và môi trường: Hút thuốc, tiếp xúc độc chất (thuốc trừ sâu, kim loại nặng), ăn uống thiếu chất, béo phì hoặc giảm cân đột ngột, tập luyện quá mức đều có thể đẩy nhanh quá trình suy buồng trứng.

Ảnh hưởng của suy buồng trứng đến sức khỏe

Suy buồng trứng không chỉ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản mà còn tác động nghiêm trọng đến sức khỏe toàn thân của người phụ nữ. Do buồng trứng không còn sản xuất đủ estrogen – hormone sinh dục nữ chính, cơ thể sẽ đối mặt với tình trạng mất cân bằng nội tiết, gây nên các dấu hiệu như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, mất ngủ, rối loạn tâm trạng, trầm cảm và giảm ham muốn tình dục.

Về lâu dài, nồng độ estrogen thấp làm giảm mật độ xương, dẫn đến loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương, đặc biệt ở cột sống và cổ xương đùi. Ngoài ra, estrogen cũng có vai trò bảo vệ tim mạch; vì vậy, suy buồng trứng sớm làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch, bao gồm xơ vữa động mạch và tăng huyết áp.

Một số phụ nữ còn gặp vấn đề về suy giảm trí nhớ và nhận thức, do estrogen có ảnh hưởng đến chức năng não bộ. Bên cạnh đó, việc mất kinh nguyệt kéo dài do suy buồng trứng còn ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, gây vô sinh hoặc khó thụ thai tự nhiên.

Tình trạng này cũng có thể gây tổn thương tâm lý, khiến người bệnh dễ lo âu, tự ti và mất cân bằng cảm xúc. Đối với phụ nữ còn trẻ, suy buồng trứng gây ra cú sốc lớn vì làm giảm cơ hội làm mẹ, đòi hỏi cần hỗ trợ tâm lý và các biện pháp điều trị kịp thời.

Xem thêm: U bì buồng trứng là gì?

Cách chẩn đoán suy buồng trứng

Việc chẩn đoán suy buồng trứng đòi hỏi sự kết hợp giữa đánh giá lâm sàng, xét nghiệm máu và các phương tiện hình ảnh. Đây là bước quan trọng giúp phân biệt suy buồng trứng với các rối loạn kinh nguyệt tạm thời hoặc những vấn đề nội tiết khác.

• Khai thác biểu hiện và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi về chu kỳ kinh nguyệt, tuổi bắt đầu thấy kinh, các dấu hiệu mãn kinh (bốc hỏa, mất ngủ, khô âm đạo…), tiền sử sinh sản và các bệnh lý nội tiết khác như tuyến giáp hoặc tự miễn.
• Xét nghiệm hormone: Các xét nghiệm máu là công cụ chính để đánh giá chức năng buồng trứng:
  • FSH (hormone kích thích nang trứng): Nồng độ FSH tăng cao (≥40 IU/L trong hai lần xét nghiệm cách nhau 4 tuần) là tiêu chí chính để chẩn đoán suy buồng trứng.
  • Estradiol (estrogen): Thường giảm thấp do buồng trứng không hoạt động hiệu quả.
  • AMH (Anti-Müllerian Hormone): Giúp đánh giá dự trữ buồng trứng. Mức AMH thấp cho thấy lượng trứng còn lại ít hoặc gần cạn kiệt.
  • LH (hormone lutein hóa): Có thể tăng nhưng không đặc hiệu như FSH.
  • Ngoài ra, bác sĩ có thể kiểm tra hormone tuyến giáp (TSH), prolactin và xét nghiệm tự miễn nếu nghi ngờ nguyên nhân liên quan.
• Siêu âm đầu dò âm đạo: Đây là phương pháp hình ảnh phổ biến giúp đánh giá kích thước buồng trứng, số lượng nang noãn thứ cấp (antral follicles). Buồng trứng nhỏ, ít hoặc không có nang là đặc điểm điển hình trong suy buồng trứng.
• Xét nghiệm di truyền: Ở phụ nữ dưới 40 tuổi bị suy buồng trứng sớm, bác sĩ có thể đề nghị kiểm tra nhiễm sắc thể (karyotype), đặc biệt để loại trừ các bất thường như hội chứng Turner (XO) hoặc đột biến gen FMR1 (liên quan hội chứng Fragile X).

Điều trị và hỗ trợ chức năng sinh sản cho nữ giới suy buồng trứng

Dù hiện chưa có phương pháp phục hồi hoàn toàn chức năng buồng trứng, vẫn có những hướng điều trị giúp kiểm soát triệu chứng và hỗ trợ chức năng sinh sản:

• Liệu pháp hormone thay thế (HRT): Việc bổ sung estrogen và progesterone giúp kiểm soát các triệu chứng mãn kinh sớm như bốc hỏa, mất ngủ, khô âm đạo và rối loạn tâm trạng. Ngoài ra, HRT còn hỗ trợ ngăn ngừa loãng xương và bảo vệ sức khỏe tim mạch – những vấn đề thường gặp ở phụ nữ thiếu hụt nội tiết tố.
• Giải pháp thụ tinh ống nghiệm (IVF): Trong hầu hết các trường hợp suy buồng trứng, người bệnh không còn khả năng rụng trứng tự nhiên. Giải pháp sinh sản hiệu quả nhất hiện nay là thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) với trứng hiến. Nếu tử cung của bệnh nhân vẫn hoạt động tốt, tỷ lệ mang thai thành công khá cao.
• Hỗ trợ tâm lý và điều trị toàn diện: Tâm lý căng thẳng, lo lắng về khả năng sinh con, hay cảm giác tự ti vì thay đổi nội tiết đều ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và cả thể chất. Việc tư vấn tâm lý kết hợp chế độ ăn uống đầy đủ, luyện tập điều độ và duy trì lối sống lành mạnh sẽ giúp cải thiện đáng kể chất lượng sống, tăng khả năng đáp ứng điều trị và nâng cao tinh thần cho người bệnh.

Cách phòng ngừa suy buồng trứng

• Duy trì lối sống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu chất chống oxy hóa (rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt) kết hợp với tập luyện thể thao đều đặn giúp cân bằng nội tiết tố và bảo vệ sức khỏe buồng trứng. Hạn chế rượu, thuốc lá và chất kích thích cũng rất quan trọng vì chúng có thể làm giảm dự trữ trứng.
• Kiểm soát cân nặng và stress: Thừa cân hoặc thiếu cân đều có thể ảnh hưởng đến chức năng buồng trứng. Bên cạnh đó, căng thẳng kéo dài làm rối loạn trục nội tiết, gây rối loạn rụng trứng. Thiền, yoga và giấc ngủ chất lượng có thể hỗ trợ giảm stress hiệu quả.
• Khám phụ khoa định kỳ và điều trị bệnh lý sớm: Việc thăm khám định kỳ giúp phát hiện sớm các rối loạn nội tiết, viêm nhiễm vùng chậu, hoặc u nang buồng trứng – những yếu tố tiềm ẩn nguy cơ suy buồng trứng nếu không điều trị kịp thời.

Xem thêm: Bị nhói ở buồng trứng là do đâu?

Những câu hỏi thường gặp về suy buồng trứng

1. Phụ nữ hết trứng có kinh nguyệt không?

Phụ nữ khi đã hết trứng (mãn kinh hoàn toàn) thì không còn kinh nguyệt vì không còn nang trứng phát triển và không có sự rụng trứng để kích thích niêm mạc tử cung dày lên và bong ra. Tuy nhiên, trong giai đoạn tiền mãn kinh, buồng trứng vẫn có thể hoạt động không đều, dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt thất thường, có khi vẫn ra máu dù trứng đã gần cạn kiệt.

2. Phụ nữ teo buồng trứng có kinh nguyệt không?

Teo buồng trứng là tình trạng buồng trứng nhỏ lại, giảm chức năng sản xuất trứng và hormone. Do đó, phụ nữ bị teo buồng trứng thường gặp tình trạng rối loạn kinh nguyệt, có thể mất kinh hoặc kinh không đều.

Lời kết

Suy buồng trứng là gì? Đó là tình trạng buồng trứng giảm hoặc mất chức năng sản xuất trứng và hormone trước tuổi 40, gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe sinh sản và tổng thể. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu như rối loạn kinh nguyệt, bốc hỏa, giảm ham muốn sẽ giúp chị em chủ động khám và điều trị kịp thời. Bên cạnh đó, duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ hướng dẫn y tế sẽ giúp giảm thiểu tác động của bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Xem thêm

• Viêm buồng trứng
• Xoắn buồng trứng
• Dấu hiệu lạc nội mạc buồng trứng