Mãn kinh là gì? Phụ nữ thời kỳ mãn kinh có triệu chứng gì?
- Thời kỳ mãn kinh là gì?
- Cơ chế sinh lý tuổi mãn kinh
- Phụ nữ thời kỳ mãn kinh có triệu chứng gì?
- Triệu chứng trực tiếp do suy giảm estrogen
- Triệu chứng hệ quả liên quan đến suy giảm estrogen
- Các nguy cơ sức khỏe dài hạn
- Mãn kinh - Giai đoạn chuyển biến quan trọng của mọi phụ nữ
- Mãn kinh ở phụ nữ có cần phải điều trị không?
- Khi nào triệu chứng mãn kinh cần điều trị?
- Lời kết
Thời kỳ mãn kinh là gì?
“Mãn” nghĩa là kết thúc và “kinh” mang ý nghĩa là kinh nguyệt. Do đó khi người phụ nữ đến tuổi mãn kinh có nghĩa là hiện tượng kinh nguyệt chấm dứt vĩnh viễn ở độ tuổi này, thường bắt đầu từ khoảng 50 tuổi. Ở giai đoạn mãn kinh, người phụ nữ hoàn toàn mất đi khả năng mang thai tự nhiên.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và nhiều tài liệu y học chính thống định nghĩa mãn kinh là giai đoạn chấm dứt vĩnh viễn của kinh nguyệt. Một người phụ nữ được xác định là mãn kinh khi không mang thai và không có kinh trong ít nhất 12 tháng liên tiếp mà không liên quan đến các nguyên nhân khác như bệnh lý hoặc yếu tố can thiệp y tế. Sự chấm dứt kinh nguyệt này xảy ra hoàn toàn tự nhiên khi buồng trứng ngừng sản xuất trứng và hormone sinh sản [1, 2].
Cơ chế sinh lý tuổi mãn kinh
Nguyên nhân gây nên mãn kinh chủ yếu xoay quanh sự suy giảm và ngừng hoạt động của hệ trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng theo thời gian.
Qua mỗi chu kỳ kinh, chỉ có một (hoặc vài) nang trứng phát triển để rụng trứng và những nang còn lại sẽ thoái hóa tự nhiên. Có thể hiểu rằng, số lượng nang trứng giảm dần khi tuổi tác tăng cao.
Từ sau 35 tuổi, không chỉ số lượng mà chất lượng nang trứng cũng giảm theo, khiến việc rụng trứng trở nên kém hiệu quả. Đồng thời, buồng trứng của phụ nữ cũng bắt đầu “già” đi, bắt đầu tiết ra ít estrogen và inhibin B hơn. Cả hai hormone này đặc biệt quan trọng với nhiệm vụ ứng chế tuyến yên trong việc tiết ra hormone kích thích nang trứng FSH (Follicle-Stimulating Hormone).
Khi estrogen và inhibin B giảm do suy giảm nang noãn, tuyến yên “thoải mái” tiết ra nhiều FSH cố gắng kích hoạt sự rụng trứng mà không có sự ức chế của cả estrogen và inhibin B. Tuy nhiên, do nang trứng càng ngày càng ít và chất lượng kém nên buồng trứng không còn đáp ứng tốt với FSH nữa.

Kết quả là quá trình rụng trứng diễn ra không đều và dẫn đến rối loạn chu kỳ kinh nguyệt. Chu kỳ có thể dài ngắn bất thường, thậm chí có tháng không có kinh. Đây chính là giai đoạn tiền mãn kinh, kéo dài vài năm trước khi mãn kinh thật sự diễn ra (thường khoảng 40 – 45 tuổi).
Khi chính thức bước sang tuổi mãn kinh (khoảng 50 tuổi), tất cả nang trứng đã cạn kiệt và buồng trứng cũng ngừng sản xuất estrogen. Điều này nghĩa là người phụ nữ hoàn toàn không còn rụng trứng và mất kinh hoàn toàn trong ít nhất 12 tháng liên tiếp.
Không chỉ sức khỏe thể chất mà đời sống tinh thần của người phụ nữ cũng có những chuyển biến phức tạp hơn. Estrogen không chỉ là hormone sinh sản mà còn đóng vai trò như một chất điều hòa thần kinh quan trọng. Nó có khả năng điều chỉnh hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh then chốt như serotonin, dopamine và norepinephrine – vốn là những chất kiểm soát tâm trạng, giấc ngủ và sự tập trung của con người. Khi nồng độ estrogen suy giảm, sự cân bằng của các hệ thống này bị xáo trộn và dẫn đến những thay đổi đáng kể về mặt tâm lý.
Khi nồng độ estrogen giảm mạnh ở tuổi mãn kinh, phụ nữ thường trải qua những thay đổi đáng kể về mặt tâm lý và sinh lý:
- Tâm trạng dao động, dễ cáu gắt, buồn bã.
- Lo âu, trầm cảm từ nhẹ đến vừa.
- Khó ngủ, dễ thức giấc giữa đêm.
- Giảm khả năng tập trung và ghi nhớ.
Trên thực tế, mãn kinh không phải là bệnh mà là một cột mốc sinh lý quan trọng. Nó đánh dấu sự kết thúc khả năng sinh sản tự nhiên của người phụ nữ và mở ra một chương mới trong cuộc sống của người phụ nữ – cùng với những thay đổi đáng kể cả về thể chất lẫn tâm lý.
Xem thêm: Phụ nữ mãn kinh còn ham muốn không?
Phụ nữ thời kỳ mãn kinh có triệu chứng gì?
Các triệu chứng của giai đoạn quanh mãn kinh rất đa dạng, nhưng có thể được chia thành các nhóm chính để bạn dễ dàng nhận biết và theo dõi.
Triệu chứng trực tiếp do suy giảm estrogen
- Rối loạn kinh nguyệt: Chu kỳ của bạn có thể ngắn lại hoặc dài ra bất thường (ví dụ: từ 28 ngày thành 21 ngày, hoặc 40 ngày). Lượng máu kinh nguyệt có thể ít đi hoặc nhiều lên đột ngột, có thể bỏ qua một vài chu kỳ rồi có lại.
- Bốc hỏa: Cảm giác nóng bừng đột ngột lan khắp mặt và phần trên cơ thể. Bốc hỏa thường kéo dài vài phút, có thể kèm theo tim đập nhanh và lo lắng.
- Đổ mồ hôi đêm: Là cơn bốc hỏa xảy ra khi ngủ, khiến cơ thể ướt đẫm mồ hôi và thường làm tỉnh giấc giữa đêm, dẫn đến mất ngủ.
- Khô âm đạo: Gây đau rát khi quan hệ, giảm ham muốn.
- Khó tiểu tiện: Thường là tiểu gấp, tiểu nhiều lần, són tiểu khi ho hoặc cười, dễ bị nhiễm trùng tiểu hơn.
Triệu chứng hệ quả liên quan đến suy giảm estrogen
- Rối loạn giấc ngủ: Thường là hệ quả trực tiếp của việc bị đổ mồ hôi đêm đánh thức, hoặc do lo âu.
- Thay đổi tâm trạng: Dễ cáu gắt, lo âu, cảm giác buồn bã, giảm động lực. Tình trạng này phức tạp, vừa do thay đổi hormone thần kinh (serotonin), vừa do sự khó chịu từ các triệu chứng thể chất (mất ngủ, bốc hỏa).
- Thay đổi về da và tóc: Da khô, mỏng, giảm đàn hồi. Tóc dễ gãy rụng.
- Tăng cân và thay đổi vóc dáng: Chuyển hóa chậm lại, mỡ có xu hướng tích tụ ở vùng bụng.
- Suy giảm nhận thức: Cảm giác hay quên, khó tập trung.
- Đau nhức xương khớp.

Các nguy cơ sức khỏe dài hạn
- Loãng xương: Estrogen đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ khối xương bằng cách ức chế các tế bào hủy xương. Khi mãn kinh, sự thiếu hụt estrogen làm quá trình hủy xương diễn ra mạnh hơn tạo xương, khiến xương trở nên xốp, yếu và dễ gãy.
- Đau khớp: Nhiều phụ nữ cảm thấy đau mỏi ở các khớp như đầu gối, hông và cột sống. Điều này không chỉ do lão hóa mà còn vì estrogen có đặc tính kháng viêm tự nhiên. Khi nồng độ estrogen giảm, tác dụng kháng viêm này mất đi, khiến các tình trạng viêm âm ỉ ở khớp có thể bùng phát, gây đau và cứng khớp.
- Bệnh tim mạch: Mất đi tác dụng bảo vệ tim mạch của estrogen làm tăng nguy cơ cao huyết áp và các bệnh lý liên quan.
Xem thêm: Mãn kinh bao lâu thì quan hệ không dính bầu?

Mặc dù mãn kinh mang đến nhiều thay đổi sức khỏe nhưng đây vẫn luôn được xem là một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời của người phụ nữ. Nó không chỉ đánh dấu sự thay đổi về mặt thể chất mà cả cách nhìn nhận về bản thân cũng có sự chuyển biến đáng trân trọng.
Mãn kinh – Giai đoạn chuyển biến quan trọng của mọi phụ nữ
Đối với nhiều người, mãn kinh không chỉ là “hết kinh” mà còn là cảm giác mất đi một phần nữ tính – khi khả năng sinh nở mất đi, làn da kém tươi trẻ và vóc dáng không còn cân đối. Điều này khiến phụ nữ trở nên tự ti về cơ thể và có cảm giác lo lắng ràng “đã qua thời kỳ hấp dẫn”, từ đó dẫn đến một số thách thức cá nhân trước những vai trò trong gia đình và ngoài xã hội.
Ở tuổi mãn kinh, bất kỳ người phụ nữ nào cũng có thể đối mặt với những thay đổi diễn ra đồng thời:
- Con cái trưởng thành, đến tuổi lập gia đình và bắt đầu rời xa vòng tay của mẹ.
- Vai trò làm mẹ, làm dâu, làm vợ của người phụ nữ bắt đầu chuyển đổi.
- Áp lực công việc trước khi về hưu trở nên nặng nề, đôi khi áp lực cơm áo gạo tiền trở nên khắc nghiệt hơn.
Tuy nhiên, sự thay đổi này có thể là một “biến cố” sâu sắc nhưng cũng có thể là một “cột mốc” chuyển tiếp quan trọng.
Xem thêm: Mãn kinh có quan hệ được không?

Giai đoạn mãn kinh cho thấy người phụ nữ trưởng thành hơn. Nó mang đến một cảm giác nhẹ nhõm khi không còn bị ràng buộc bởi những “mệt mỏi” do chu kỳ kinh nguyệt, áp lực sinh sản hay phải chịu những gánh nặng chăm sóc con cái trên vai.
Phụ nữ trở nên thoải mái hơn trong việc cải thiện chất lượng đời sống. Họ tin tưởng ở con cái với một mái ấm mới. Họ đổi mới vai trò trong cuộc sống gia đình hiện tại. Và họ bắt đầu tận hưởng một chương mới của cuộc sống khi về hưu.
Mãn kinh có thể là cơ hội giải phóng bản thân khi có thể tận hưởng cuộc sống nhiều hơn sau khi đã trải qua nhiều biến cố cuộc sống trước đó. Nếu được hiểu đúng, mãn kinh có thể trở thành thời điểm tái xác định bản thân và mở ra các giá trị sống mới.
Phụ nữ có thể chăm sóc chính mình, cả về thể chất lẫn tâm hồn tươi trẻ hơn. Họ thoải mái lựa chọn con đường sống phù hợp với mình cũng như tự do cống hiến những giá trị tốt đẹp cho xã hội.
Có thể nhìn nhận, giai đoạn mãn kinh của phụ nữ không chỉ là một hiện tượng thay đổi nội tiết tố mà còn là một biến cố tâm lý – xã hội sâu sắc. Những thay đổi hormone chỉ là nền tảng sinh học, nhưng chính nhận thức cá nhân và môi trường xã hội mới quyết định cảm nhận của người phụ nữ đối với mãn kinh là tích cực hay tiêu cực.
Xem thêm: Phụ nữ sau khi mãn kinh có biểu hiện gì?
Mãn kinh ở phụ nữ có cần phải điều trị không?
Bản thân mãn kinh là một quá trình sinh lý tự nhiên và không phải bệnh lý, nên bạn không cần phải điều trị để ngăn chặn cũng như trì hoãn quá trình này.
Việc điều trị mãn kinh thường ám chỉ việc cải thiện các triệu chứng khó chịu trong độ tuổi mãn kinh. Chẳng hạn như khi triệu chứng bốc hỏa, mất ngủ, lo âu… trở nên quá mức – gọi là rối loạn mãn kinh.
Nhiều chuyên gia y tế nhấn mạnh rằng: Mục tiêu điều trị là giảm triệu chứng và phòng ngừa các bệnh liên quan đến độ tuổi mãn kinh, chứ không phải “chữa khỏi” mãn kinh.
Nếu triệu chứng nhẹ và không ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống, bạn hoàn toàn có thể chọn không điều trị. Thay vào đó, bạn chỉ cần tập trung vào việc thay đổi lối sống lành mạnh hơn, vận động thể chất đều đặn, ăn uống cân bằng và ngủ đủ giấc.
Xem thêm: Hiện tượng ra máu sau mãn kinh
Khi nào triệu chứng mãn kinh cần điều trị?
Nếu các triệu chứng rối loạn mãn kinh trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài làm xáo trộn đời sống thường ngày thì cần phải điều trị. Cụ thể trình trạng các triệu chứng mà bạn nên lưu ý như sau:
- Bốc hỏa và đổ mồ hôi nhiều lần trong ngày, làm mất ngủ nghiêm trọng.
- Lo âu, trầm cảm, mất kiểm soát cảm xúc.
- Khô âm đạo nặng gây đau đớn khi quan hệ.
- Tiểu tiện không kiểm soát, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.
- Giảm trí nhớ rõ rệt.
- Đau xương khớp, loãng xương hoặc gãy xương sớm.

Việc chữa trị gồm nhiều liệu pháp khác nhau. Tùy theo thể trạng hiện tại mà bác sĩ sẽ đưa phương án phù hợp.
Những trường hợp triệu chứng ảnh hưởng nhẹ có thể chỉ cần thiệp lối sống. Bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày như:
- Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày.
- Kiểm soát căng thẳng.
- Ngủ đủ giấc 7 – 8 tiếng mỗi ngày.
- Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, canxi và vitamin D.
- Thực hiện chế độ ăn giàu đậu nành, hạt lanh…
Trong trường hợp triệu chứng diễn ra nghiêm trọng thì cần sử dụng hormone thay thế. Đây là phương pháp hiệu quả nhất, đặc biệt là đối với phụ nữ < 60 tuổi hoặc ≤10 năm sau kỳ kinh cuối. Hơn nữa, liệu pháp này còn giúp phòng ngừa loãng xương rất hiệu quả [4].
Các tổ chức y tế hàng đầu thế giới đều khuyến nghị áp dụng liệu pháp hormone cho người có triệu chứng mãn kinh vừa và nặng. Đồng thời cần phải đảm bảo đã đánh giá đầy đủ các rủi ro cá nhân liên quan đến tim mạch, huyết khối, ung thư…
Nhìn chung, bạn không cần phải tham gia điều trị triệu chứng mãn kinh nếu không ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống sinh hoạt. Nếu cần thiết phải bổ sung hormone để cải thiện thì bạn hãy tham khảo trực tiếp với bác sĩ nhé. Đừng tự ý sử dụng thuốc vì có thể gây những tác dụng phụ không mong muốn đến sức khỏe.
Lời kết
Mãn kinh luôn là một mối quan tâm lớn của nhiều chị em phụ nữ. Việc hiểu rõ mãn kinh là gì giúp bạn có những bước chuẩn bị tâm lý trước sự thay đổi đáng kể của hệ thống sinh sản, từ đó dễ dàng tận hưởng cuộc sống tốt hơn.
Nguồn nghiên cứu và tài liệu tham khảo:
[1] Tài liệu “Menopause: diagnosis and management” (Mãn kinh: chẩn đoán mãn kinh và quản lý).
[2] Tài liệu “Menopause” (Mãn kinh).
[3] Tài liệu “Menopause: identification and management” (Mãn kinh: nhận dạng và quản lý).
[4] Nghiên cứu “Risks, Benefits, and Treatment Modalities of Menopausal Hormone Therapy: Current Concepts” (Rủi ro, lợi ích và phương thức điều trị của liệu pháp hormone mãn kinh).
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK552590/
https://www.nice.org.uk/guidance/ng23
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8034540/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507826/