Lạc nội mạc buồng trứng là gì? Dấu hiệu lạc nội mạc buồng trứng

Lưu ý: Thông tin y khoa trong bài viết chỉ mang tính tham khảo và không thay thế cho chẩn đoán, tư vấn, điều trị của bác sĩ chuyên khoa. Mọi quyết định áp dụng thông tin y khoa trong bài viết cần được bác sĩ chuyên khoa đánh giá dựa trên nhu cầu và tình trạng sức khỏe cụ thể trước khi thực hiện.

Lạc nội mạc buồng trứng là gì?

Lạc nội mạc buồng trứng là một thể của lạc nội mạc tử cung. Bệnh xảy ra khi mô nội mạc tử cung phát triển bất thường bên trong buồng trứng, hình thành các khối u nang lạc nội mạc buồng trứng (endometriomas hoặc chocolate cysts).

Lạc nội mạc buồng trứng là một trong những nguyên nhân phổ biến gây đau vùng chậu mạn tính, rối loạn kinh nguyệt, và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản ở phụ nữ.

Lạc nội mạc buồng trứng được chia thành 3 thể chính dựa trên vị trí và đặc điểm tổn thương.

• Lạc nội mạc tử cung ở phúc mạc (Superficial Peritoneal Endometriosis): Là các tổn thương nông, dạng đốm nhỏ nằm trên bề mặt các cơ quan trong ổ bụng, bao gồm cả bề mặt buồng trứng.
• U nang lạc nội mạc buồng trứng (Ovarian Endometrioma): Là dạng phổ biến nhất. Bệnh xảy ra khi mô lạc nội mạc tử cung phát triển bên trong buồng trứng, tạo thành các khối u nang chứa dịch cũ màu nâu đen – gọi là u chocolate (chocolate cysts).
• Lạc nội mạc tử cung xâm lấn sâu (Endometrioma with DIE): Tổn thương ăn sâu hơn 5mm vào các mô và cơ quan như dây chằng tử cung-cùng, thành ruột, bàng quang.

Một bệnh nhân có thể mắc một hoặc đồng thời nhiều thể bệnh trên. Nội dung bên dưới sẽ tập trung chủ yếu vào thể u lạc nội mạc tại buồng trứng.

Xét nghiệm đánh giá sức khỏe sinh sản nữ giới

• Đánh giá chức năng hoạt động của hormone sinh dục
• Phát hiện các vấn đề bất thường về sinh sản, vô sinh, hiếm muộn, kinh nguyệt
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Dấu hiệu lạc nội mạc buồng trứng

Các dấu hiệu của lạc nội mạc buồng trứng rất đa dạng và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng không phải lúc nào cũng tương quan với kích thước của khối u.

Các dấu hiệu cảnh báo phổ biến bao gồm:

• Đau bụng kinh dữ dội, có thể bắt đầu vài ngày trước kỳ kinh và kéo dài suốt kỳ kinh, thường không thuyên giảm khi dùng thuốc giảm đau thông thường.
• Đau vùng chậu mạn tính, diễn ra âm ỉ hoặc quặn thắt ở vùng bụng dưới, lưng dưới, có thể xảy ra xuyên suốt kỳ kinh.
• Đau khi quan hệ tình dục, đặc biệt là đau sâu bên trong.
• Rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt kéo dài, ra nhiều hoặc ra máu bất thường giữa các chu kỳ.
• Đau khi đi đại tiện hoặc tiểu tiện, đặc biệt là trong kỳ kinh.
• Đầy hơi, táo bón, tiêu chảy.
• Mệt mỏi mạn tính, suy nhược.
• Vô sinh, hiếm muộn.

Xem thêm: Suy buồng trứng

Nguyên nhân gây lạc nội mạc buồng trứng

Lạc nội mạc buồng trứng có nguyên nhân phức tạp và đa yếu tố, gồm các cơ chế sinh học, miễn dịch, di truyền và môi trường.

• Kinh nguyệt ngược dòng (retrograde menstruation): Trong chu kỳ kinh, một phần máu kinh và mô nội mạc tử cung chảy ngược qua ống dẫn trứng vào ổ bụng. Sau đó các mô bám vào buồng trứng hoặc phúc mạc và tiếp tục phát triển, từ đó có thể tạo thành u lạc nội mạc buồng trứng.
• Biến đổi tế bào phúc mạc (coelomic metaplasia): Các tế bào phúc mạc (lớp bao phủ buồng trứng và khoang chậu) có thể tự biến đổi thành tế bào giống nội mạc tử cung dưới tác động của hormone hoặc yếu tố viêm. Nguyên nhân này giúp giải thích các trường hợp lạc nội mạc không có kinh ngược dòng rõ rệt.
• Rối loạn miễn dịch: Nguyên nhân này xảy ra khi hệ miễn dịch bị rối loạn, không nhận diện hoặc loại bỏ các tế bào nội mạc lạc chỗ. Từ đó cho phép tế bào nội mạc tồn tại và phát triển ở buồng trứng.
• Rối loạn nội tiết: Mô nội mạc khi phát triển tại buồng trứng dễ bị kích thích tăng trưởng liên tục bởi estrogen.
• Di truyền: Một số biến thể gen liên quan đến điều hoà viêm, miễn dịch và hormone có liên quan đến nguy cơ lạc nội mạc buồng trứng. Nếu có mẹ hoặc chị em ruột bị lạc nội mạc tử cung thì có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Lan truyền qua mạch máu hoặc bạch huyết: Trong một số trường hợp hiếm, tế bào nội mạc có thể di chuyển đến buồng trứng qua hệ thống mạch máu hoặc bạch huyết. Đây là nguyên nhân khiến mô nội mạc phát triển ở các vị trí ngoài vùng chậu, thậm chí là buồng trứng ở xa.
• Tổn thương sau phẫu thuật hoặc can thiệp y tế: Một số trường hợp bệnh xảy ra sau phẫu thuật vùng chậu, như bóc nang buồng trứng hoặc mổ lấy thai. Điều này là do mô nội mạc bị cấy nhầm vào vết mổ hoặc buồng trứng trong quá trình can thiệp.

Kinh nguyệt ngược dòng và biến đổi tế bào phúc mạc đến nay vẫn đang là những “giả thuyết hàng đầu” chứ chưa được y học xác nhận là các nguyên nhân chính thức gây lạc nội mạc buồng trứng. Lý do vì cả hai đều không thể giải thích đầy đủ tất cả các trường hợp mắc bệnh [1, 2].

Dù nhiều phụ nữ có xảy ra hiện tượng kinh nguyệt ngược dòng nhưng chỉ một vài người trường hợp trong số đó phát triển thành lạc nội mạc buồng trứng.

Tương tự, cơ chế biến đổi tế bào phúc mạc cũng chỉ là giả thuyết vì thiếu bằng chứng khoa học mạnh mẽ và hiện chưa thể tái tạo hoàn toàn cơ chế gây bệnh trên mô hình động vật.

Tuy nhiên, do cả hai nguyên nhân đều có cơ chế gây bệnh phù hợp với các đặc điểm chẩn đoán y học nên vẫn được xem là nền tảng trong chẩn đoán bệnh lạc nội mạc buồng trứng.

Lạc nội mạc buồng trứng có nguy hiểm không?

Lạc nội mạc buồng trứng có thể nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh không chỉ gây đau bụng kinh, đau vùng chậu mãn tính và rối loạn kinh nguyệt, mà còn có thể phá hủy mô buồng trứng lành, làm giảm dự trữ trứng và gây khó khăn cho quá trình rụng trứng. Kết quả là có thể dẫn đến khó thụ thai hoặc vô sinh ở phụ nữ trẻ tuổi.

Ngoài ra, các tổn thương do lạc nội mạc buồng trứng thường gây viêm, để lại sẹo sâu và dẫn đến dính vùng chậu. Từ đó làm suy giảm chất lượng sống và chức năng sinh sản lâu dài.

Bệnh còn có thể tiến triển thành lạc nội mạc buồng trứng kết hợp lạc nội mạc sâu (Endometrioma with DIE). Tình trạng này xâm lấn đến các cơ quan như ruột hoặc bàng quang, gây ra triệu chứng tiêu hóa và tiết niệu dai dẳng. Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến vỡ u hoặc xoắn buồng trứng, gây chảy máu nội và đau cấp tính cần phẫu thuật khẩn cấp.

Đặc biệt, u nang lạc nội mạc buồng trứng lâu ngày có nguy cơ tiến triển thành ung thư buồng trứng, cần phải theo dõi chặt chẽ và can thiệp điều trị tích cực.

Xem thêm: Xuất huyết buồng trứng là gì?

Chẩn đoán lạc nội mạc buồng trứng

Quá trình chẩn đoán bệnh cần kết hợp giữa đánh giá lâm sàng, kiểm tra kết quả hình ảnh học, và đôi khi cần can thiệp ngoại khoa.

Đau bụng kinh dữ dội, đau vùng chậu mãn tính, đau khi QHTD, rối loạn tiêu hóa, rối loạn tiểu tiện… đều là những dấu hiệu lâm sàng của lạc nội mạc buồng trứng. Tuy nhiên, các triệu chứng này có thể nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác.

Vậy nên cần phải sử dụng những kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh để xác định chính xác tình trạng bệnh. Siêu âm đầu dò âm đạo và chụp MRI là hai phương pháp được ưu tiên.

Siêu âm đầu dò âm đạo cho thấy u nang với các đặc điểm gồm:

• Nang tròn đều.
• Thành dày.
• Chứa dịch echo kém đồng nhất (chocolate cyst).
• Không vôi hóa.
• Không vách hoặc có vách mỏng.

Những trường hợp khó xác định hoặc nghi ngờ tổn thương buồng trứng phức tạp hơn sẽ thực hiện chụp MRI. Đặc biệt nếu bác sĩ nghi ngờ lạc nội mạc buồng trứng kết hợp lạc nội mạc sâu.

Trong một số trường hợp đặc biệt, nội soi ổ bụng vừa có thể giúp chẩn đoán bệnh chính xác vừa là phương pháp điều trị lâu dài. Nội soi được xem là tiêu chuẩn vàng khi các kết quả chẩn đoán hình ảnh học khác chưa rõ ràng hoặc khi bệnh nhân có kế hoạch sinh sản cần can thiệp sớm. [3].

Xem thêm: U bì buồng trứng là gì?

Điều trị bệnh lạc nội mạc buồng trứng

Cách điều trị nang lạc nội mạc buồng trứng phụ thuộc vào các yếu tố chính như mức độ triệu chứng đau, kích thước khối u, mong muốn có con trong tương lai của bệnh nhân và tuổi tác.

Hiện nay có ba phương pháp điều trị chính:

• Theo dõi và chờ đợi: Đối với các u nang nhỏ, không gây triệu chứng và được phát hiện tình cờ, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi định kỳ bằng siêu âm mà chưa cần can thiệp ngay.
• Điều trị với thuốc: Đây là lựa chọn hàng đầu để kiểm soát triệu chứng đau và làm chậm sự phát triển của bệnh. Bao gồm các loại thuốc kháng viêm không steroid và liệu pháp nội tiết.
• Phẫu thuật: Mục tiêu là loại bỏ khối u nang và bảo tồn tối đa mô buồng trứng lành, sau đó áp dụng liệu pháp nội tiết để ngăn ngừa tái phát. Phẫu thuật thường được chỉ định khi:
  • Triệu chứng đau nghiêm trọng, không đáp ứng khi điều trị với thuốc.
  • Khối u có kích thước lớn (> 4 – 5cm), có nguy cơ xoắn hoặc vỡ.
  • Có nghi ngờ ác tính.
  • Điều trị vô sinh liên quan đến lạc nội mạc tử cung.

Xem thêm: Bị nhói ở buồng trứng là gì?

Phòng ngừa bệnh lạc nội mạc buồng trứng

Hiện nay lạc nội mạc buồng trứng không thể phòng ngừa tuyệt đối do đây là bệnh có nguyên nhân đa yếu tố. Đồng thời các triệu chứng có thể bị nhầm lẫn với một số bệnh lý thông thường về tiêu hóa.

Vậy nên chủ động khám phụ khoa và siêu âm vùng chậu định kỳ 6 – 12 tháng/lần là cách tốt nhất để phát hiện sớm tổn thương buồng trứng nhỏ trước khi tiến triển thành u lớn. Việc này nhằm đảm bảo can thiệp sớm, tránh biến chứng nặng hoặc các nguy cơ vô sinh.

Ngoài ra, có một số cách tăng cường sức khỏe để phòng ngừa lạc nội mạc buồng trứng như sau:

• Duy trì cân nặng hợp lý và tránh thừa cân.
• Ưu tiên thịt và trứng hữu cơ không chứa hormone tăng trưởng.
• Sử dụng sữa từ bò không mang thai, hoặc sữa thực vật không tăng cường hormone.
• Hạn chế tiêu thụ nhiều gan/nội tạng động vật.
• Bổ sung nhiều rau xanh, trái cây và axit béo (như omega-3).
• Ngủ đủ giấc từ 7 – 8 tiếng/đêm.
• Tăng cường vận động 150 phút/tuần.
• Giảm căng thẳng.

Mục tiêu của phòng ngừa là tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ viêm mạn tính trước nguy cơ phát triển bệnh lạc nội mạc buồng trứng.

Đặc biệt, các chuyên gia khuyến cáo nên tránh tối đa việc can thiệp không cần thiết đến buồng trứng và tử cung. Tránh nạo hút thai hoặc mổ lấy thai, hoặc tránh can thiệp cắt u buồng trứng không đúng kỹ thuật.

Ngay cả những thủ thuật đảm bảo quy trình y tế thì cũng cần hạn chế tối đa.

Nhìn chung, việc nhận biết các dấu hiệu lạc nội mạc buồng trứng là rất quan trọng. Bởi đây là một bệnh lý nguy hiểm có thể tác động xấu đến chất lượng cuộc sống nếu không được theo dõi điều trị sớm. Một số trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến vô sinh ở nữ giới do cần phải can thiệp cắt bỏ buồng trứng.

Xem thêm: Viêm buồng trứng

Nguồn nghiên cứu và tài liệu tham khảo:

[1] Nghiên cứu “Pathogenesis and Pathophysiology of Endometriosis” (Sinh bệnh học và sinh lý bệnh của bệnh lạc nội mạc tử cung).

[2] Nghiên cứu “Endometriosis: Epidemiology, Diagnosis and Clinical Management” (Bệnh lạc nội mạc tử cung: Dịch tễ học, chẩn đoán và quản lý lâm sàng).

[3] Nghiên cứu “Diagnosis and management of endometriosis” (Chẩn đoán và điều trị lạc nội mạc tử cung).