13 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không? Cần làm gì để có kinh nguyệt

Qua bài viết này, Diag sẽ giải đáp cho bạn thắc mắc 13 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không? Đây là nỗi lo phổ biến của nhiều phụ huynh khi con gái bước vào tuổi dậy thì. Việc chậm kinh có thể là sinh lý bình thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của trễ dậy thì hoặc rối loạn nội tiết cần được can thiệp kịp thời để đảm bảo sức khỏe cho trẻ.

13 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không?

Ở tuổi 13, nếu bé gái chưa có kinh nguyệt nhưng đã bắt đầu phát triển ngực và xuất hiện lông mu, thì đây vẫn có thể là diễn tiến bình thường của tuổi dậy thì. Độ tuổi bắt đầu có kinh nguyệt trung bình là khoảng 12, nhưng vẫn được xem là bình thường nếu xuất hiện từ 8 đến 16 tuổi. Tuy nhiên, nếu 13 tuổi chưa có bất kỳ dấu hiệu tuổi dậy thì nào, đó có thể là dấu hiệu của trễ dậy thì. Do đó, cần được đánh giá sớm để phát hiện các vấn đề nội tiết hoặc di truyền.

Theo hướng dẫn của American Academy of Family Physicians (AAFP, 2019) và StatPearls (2023), vô kinh nguyên phát được xác định khi:

• Không có kinh sau 3 năm kể từ lúc ngực bắt đầu phát triển
• Đã 15 tuổi nhưng vẫn chưa có kinh
• 13 tuổi mà chưa có dấu hiệu tuổi dậy thì, như phát triển tuyến vú.

Như vậy, lớp 8 chưa có kinh nguyệt (13 tuổi) chưa hẳn là bất thường, nhưng nếu đi kèm với chậm phát triển giới tính, thì nên khám bác sĩ để sàng lọc các nguyên nhân sâu xa và điều trị kịp thời.

Tại sao 13 tuổi vẫn chưa có kinh nguyệt?

Nếu bé gái 13 tuổi chưa có kinh nguyệt nhưng đã có các dấu hiệu dậy thì như phát triển tuyến vú, mọc lông mu, thì đây có thể chỉ là giai đoạn chuyển tiếp bình thường, chưa cần lo ngại. Tuy nhiên, nếu 13 tuổi mà hoàn toàn chưa có bất kỳ dấu hiệu tuổi dậy thì nào, thì nhiều khả năng bé gái đang bị trễ dậy thì – tình trạng rối loạn kinh nguyệt cần được thăm khám và đánh giá. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Suy tuyến yên hoặc vùng dưới đồi: Đây là các trung tâm điều khiển hormone giới tính. Nếu có tổn thương hoặc rối loạn tại đây, cơ thể sẽ không sản sinh đủ hormone để bắt đầu tuổi dậy thì.
• Suy buồng trứng nguyên phát: Buồng trứng không hoạt động bình thường từ khi sinh ra, thường gặp trong các rối loạn di truyền như hội chứng Turner (45,X).
• Rối loạn về gen hoặc nội tiết: Một số bất thường như hội chứng không nhạy cảm androgen (AIS), thiếu enzym tổng hợp estrogen hoặc bất thường tuyến giáp nặng có thể gây chậm phát triển giới tính.
• Suy dinh dưỡng kéo dài: Thiếu năng lượng và chất béo khiến cơ thể không đủ điều kiện để sản xuất hormone sinh dục. Đây là nguyên nhân phổ biến ở bé gái chán ăn, ăn kiêng cực đoan hoặc có vấn đề tiêu hóa mạn tính.
• Tập luyện thể thao quá mức: Tập luyện cường độ cao ở bé gái có thể ức chế hệ sinh dục hoạt động bình thường, đặc biệt nếu đi kèm chế độ ăn nghèo năng lượng.
• Căng thẳng tâm lý mãn tính: Áp lực học tập, sang chấn tâm lý hoặc môi trường sống bất ổn có thể ảnh hưởng đến hoạt động của vùng dưới đồi – tuyến yên, làm chậm tuổi dậy thì.

Theo StatPearls (2023) và American Family Physician (2019), nếu 13 tuổi chưa có tuyến vú phát triển, bé gái cần được đánh giá nội tiết sớm để không bỏ sót các rối loạn bẩm sinh hay hormone tiềm ẩn. Câu trả lời trên cũng giải đáp tương tự cho câu hỏi: 12 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không, 14 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không?

Xem thêm: Bao nhiêu tuổi có kinh nguyệt?

Nguyên nhân phổ biến khiến 12, 13, 14 tuổi chưa có kinh nguyệt

Tại sao 14 tuổi vẫn chưa có kinh nguyệt? Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp ở bé gái tuổi 12, 13, 14 chưa có kinh nguyệt, được chia thành các nhóm dễ theo dõi:

Di truyền và cơ địa phát triển chậm

Nếu mẹ hoặc chị gái từng có rối loạn kinh nguyệt hoặc chu kỳ kinh nguyệt muộn (từ 15–16 tuổi), khả năng con cũng sẽ dậy thì trễ là rất cao. Đây là yếu tố mang tính sinh lý, không phải bệnh nên chỉ cần theo dõi đến khi trẻ bước sang tuổi 15 mà chưa hành kinh.

Thiếu cân, dinh dưỡng kém

Cơ thể thiếu năng lượng nghiêm trọng sẽ ức chế hoạt động nội tiết, làm chậm hoặc ngưng quá trình rụng trứng. Trẻ có BMI dưới 16 có nguy cơ vô kinh cao gấp 3–4 lần bình thường (Golden et al., JAMA Pediatrics, 2020). Các biểu hiện thường thấy là chậm lớn, mệt mỏi, sụt cân, rối loạn ăn uống.

Xem thêm: Lớp 4 đã có kinh nguyệt

Vận động quá mức hoặc stress kéo dài

Tập luyện cường độ cao như ballet, thể dục dụng cụ, điền kinh… có thể dẫn đến tình trạng vô kinh chức năng. Kèm theo đó, các yếu tố khác như áp lực học tập, sang chấn tâm lý, hoặc môi trường sống cũng có thể làm gián đoạn quá trình phát triển sinh dục (Clinical Journal of Sport Medicine, 2021).

Bất thường nội tiết và di truyền

Các rối loạn như suy tuyến yên, thiểu năng tuyến giáp, hội chứng Turner (thiếu một nhiễm sắc thể X), hoặc rối loạn sinh dục bẩm sinh có thể khiến trẻ không phát triển các đặc điểm sinh dục thứ phát. Những bé này thường không có ngực, không mọc lông mu và kèm theo các bất thường thể chất như vóc dáng thấp, khuôn mặt đặc trưng.

Bệnh mãn tính và thuốc điều trị

Các bệnh như tiểu đường type 1, bệnh celiac, lupus, viêm ruột mạn tính hoặc việc sử dụng corticosteroid, hóa trị… đều có thể tác động đến trục nội tiết, làm rối loạn kinh nguyệt. Đây là nguyên nhân thường bị bỏ sót nếu không có thăm khám tổng quát.

Chưa đến thời điểm dậy thì

Nhiều trường hợp đơn giản là trẻ chưa bước vào giai đoạn tuổi dậy thì. Nếu ngực chưa phát triển, cơ thể chưa có dấu hiệu thay đổi rõ rệt, thì việc chưa hành kinh ở tuổi 12–13 vẫn là bình thường. Tuy nhiên, nếu 14 tuổi vẫn chưa có thay đổi nào, nên đưa trẻ đi khám sớm để tránh bỏ sót nguyên nhân bệnh lý và rối loạn kinh nguyệt.

Độ tuổi nào chưa có kinh nguyệt là bất thường?

Chưa có kinh nguyệt được xem là bất thường nếu bé gái đã 15 tuổi nhưng vẫn chưa có chu kỳ kinh nguyệt, hoặc 13 tuổi mà không có bất kỳ dấu hiệu tuổi dậy thì nào như phát triển ngực hay mọc lông mu. Đây là định nghĩa của vô kinh nguyên phát, một tình trạng được công nhận trong nhiều hướng dẫn y khoa quốc tế, bao gồm Hiệp hội Bác sĩ Gia đình Hoa Kỳ – AAFP (2019).

Các mốc cụ thể mà cha mẹ cần lưu ý:

• Lớp 8 – 13 tuổi, chưa có dấu hiệu tuổi dậy thì nào: cần khám bác sĩ để loại trừ chậm dậy thì do nội tiết hoặc di truyền.
• Lớp 9 – 14 tuổi, đã dậy thì nhưng chu kỳ kinh nguyệt chưa xuất hiện: theo dõi thêm 6–12 tháng để xem có liên quan đến rối loạn kinh nguyệt hoặc các bệnh lý nào khác.
• Lớp 10 – 15 tuổi, có hoặc không có dấu hiệu tuổi dậy thì, nhưng vẫn chưa có kinh nguyệt: cần khám chuyên khoa nội tiết/sản nhi để chẩn đoán nguyên nhân.

Phần lớn trẻ sẽ có kinh nguyệt trong vòng 2–3 năm sau khi ngực bắt đầu phát triển. Nếu quá mốc này mà vẫn chưa có kinh nguyệt, nguy cơ có vấn đề nội tiết hoặc bất thường cơ quan sinh sản là rất cao, cần thăm khám bác sĩ.

Xem thêm: 18 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không?

Biểu hiện của tuổi dậy thì dù chưa có kinh nguyệt

Dậy thì là quá trình thay đổi sinh lý toàn diện, không chỉ được đánh dấu bởi chu kỳ kinh nguyệt mà còn kèm theo nhiều biểu hiện đặc trưng. Ngay cả khi chưa hành kinh, bé gái đã bước vào tuổi dậy thì nếu có những dấu hiệu sau:

• Ngực bắt đầu phát triển: Đây là dấu hiệu đầu tiên và rõ ràng nhất của dậy thì ở nữ. Theo PubMed – Physiology of Menarche (2023), ngực thường phát triển trước 1–2 năm so với lần có chu kỳ hành kinh đầu tiên.
• Mọc lông vùng kín và lông nách: Sự xuất hiện của lông mu, lông nách do tăng nồng độ hormone androgen trong cơ thể.
• Tăng chiều cao nhanh chóng: Giai đoạn tuổi dậy thì thường đi kèm với sự phát triển vọt về chiều cao, có thể kéo dài 1–2 năm trước khi chu kỳ kinh nguyệt xuất hiện.
• Thay đổi về mùi cơ thể và tiết mồ hôi nhiều hơn: Do tuyến mồ hôi hoạt động mạnh hơn dưới ảnh hưởng của nội tiết tố.
• Thay đổi tâm lý: Trẻ có thể trở nên nhạy cảm, dễ xúc động, hoặc có các biểu hiện nổi loạn, thay đổi tính cách.

Phần lớn bé gái sẽ có kinh trong vòng 2 năm sau khi ngực bắt đầu phát triển. Việc xuất hiện các dấu hiệu dậy thì nhưng chưa hành kinh không đáng lo ngại nếu thời gian vẫn nằm trong giới hạn cho phép.

12-14 tuổi chưa có kinh nguyệt phải làm sao?

Ở độ tuổi 12–14, nếu bé gái chưa hành kinh nhưng đã bắt đầu dậy thì (ngực phát triển, mọc lông mu), cha mẹ không cần quá lo lắng. Tuy nhiên, vẫn nên theo dõi sát quá trình phát triển của trẻ và lưu ý một số điểm sau:

• Theo dõi sự phát triển tuổi dậy thì: Ghi nhận mốc bắt đầu phát triển ngực, thời gian mọc lông vùng kín, chiều cao tăng nhanh, để đánh giá liệu chu kỳ kinh nguyệt có thể đến muộn trong khoảng 1–2 năm tới. Hướng dẫn trẻ vệ sinh vùng kín đúng cách để tránh các viêm nhiễm phụ khoa. (PubMed – Physiology of Menarche, 2023).
• Đảm bảo chế độ ăn uống đầy đủ và đa dạng: Nên tăng cường thực phẩm giàu đạm, kẽm, sắt, vitamin B, C và E để hỗ trợ phát triển nội tiết và tăng trưởng thể chất (Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam).
• Giữ tâm lý thoải mái cho trẻ: Áp lực học tập hoặc căng thẳng có thể ảnh hưởng đến hoạt động hormone, làm trễ kinh nguyệt.
• Hạn chế tập luyện quá sức: Nếu trẻ là vận động viên hoặc tập luyện ở cường độ cao, cần được theo dõi nội tiết định kỳ vì dễ gây vô kinh chức năng (Clinical Journal of Sport Medicine, 2021).
• Thăm khám chuyên khoa nếu có dấu hiệu bất thường: Trường hợp trẻ 13 tuổi chưa có bất kỳ dấu hiệu tuổi dậy thì nào, hoặc đã 15 tuổi mà vẫn chưa có chu kỳ kinh nguyệt, cần được đánh giá bởi bác sĩ nội tiết nhi/sản nhi để kiểm tra nguyên nhân di truyền, nội tiết, hoặc cơ quan sinh dục bất thường để điều trị bệnh lý nếu có sớm nhất (AAFP, 2019; StatPearls, 2023).

Lời kết

Tình trạng bé gái 13 tuổi chưa có kinh nguyệt có sao không sẽ phụ thuộc vào việc trẻ đã có dấu hiệu tuổi dậy thì hay chưa. Nếu cơ thể đang phát triển bình thường, phụ huynh có thể theo dõi thêm. Tuy nhiên, nếu chưa có dấu hiệu dậy thì hoặc bé gái đã 15 tuổi mà vẫn chưa có kinh, hãy chủ động đưa trẻ đi khám bác sĩ để đảm bảo phát hiện và điều trị phù hợp nếu có bất thường nội tiết hoặc di truyền.

Xem thêm: 11 tuổi có kinh nguyệt có sao không?