Xét nghiệm FNA tuyến giáp là gì? Cách đọc kết quả FNA tuyến giáp

Tuyến giáp là gì?

Tuyến giáp là một tuyến nội tiết nhỏ hình con bướm, nằm ở phía trước cổ, ngay dưới thanh quản. Mặc dù kích thước nhỏ, tuyến giáp lại đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều hòa các hoạt động của cơ thể.

Tuyến này sản xuất ra các hormone tuyến giáp – chủ yếu là T3 (triiodothyronine) và T4 (thyroxine). Đây là những hormone giúp kiểm soát quá trình chuyển hóa, nhịp tim, nhiệt độ cơ thể, mức năng lượng, và sự phát triển.

Xét nghiệm FNA tuyến giáp là gì?

FNA (Fine Needle Aspiration) là một thủ thuật y tế dùng để lấy mẫu tế bào nang tuyến giáp bằng một chiếc kim rất nhỏ. Mục đích để mang đi kiểm tra dưới kính hiển vi, xem mô tế bào đó là lành tính hay có dấu hiệu ác tính (ung thư).

Quy trình này diễn ra nhanh chóng và ít đau. Bác sĩ sẽ sử dụng siêu âm để xác định vị trí của nốt tuyến giáp. Sau đó dùng một chiếc kim mảnh, dài khoảng 1-2 cm để chọc vào nhân tuyến giáp. Kim này sẽ hút một ít tế bào từ nốt tuyến giáp. Sau đó chuyển mẫu tế bào này đến phòng xét nghiệm để kiểm tra dưới kính hiển vi.

FNA là một xét nghiệm ít xâm lấn, nghĩa là không cần phải phẫu thuật lớn hay gây mê. Phương pháp này giúp xác định sớm các bệnh lý tuyến giáp, đặc biệt là ung thư tuyến giáp. Từ đó tiết kiệm thời gian và chi phí điều trị khi phát hiện bệnh sớm.

Khi nào được chỉ định thực hiện FNA tuyến giáp?

Không phải ai có nốt tuyến giáp cũng cần làm xét nghiệm FNA tuyến giáp. Thủ thuật này được chỉ định khi có một hoặc nhiều yếu tố sau:

• Nốt tuyến giáp lớn hơn 1 cm với đặc điểm nghi ngờ trên siêu âm: Ví dụ như vi vôi hóa (các điểm trắng nhỏ trong nốt), rìa không đều, hoặc tăng sinh mạch máu, bác sĩ sẽ chỉ định FNA. Thủ thuật này giúp xác định nốt này có nguy cơ ung thư hay không.
• Nhân tuyến giáp dưới 1 cm nhưng có tiền sử gia đình ung thư tuyến giáp: Nếu nhân tuyến giáp dưới 1 cm nhưng có tiền sử gia đình mắc bệnh hoặc có hạch cổ nghi ngờ, FNA sẽ được thực hiện. Dù nốt nhỏ, việc kiểm tra thêm là cần thiết để đánh giá nguy cơ.
• Xuất hiện bất thường như nuốt vướng, khàn tiếng, và đau cổ: Khi bệnh nhân cảm thấy nuốt vướng, khàn tiếng kéo dài, hoặc đau vùng cổ, đây có thể là dấu hiệu bệnh lý tuyến giáp.
• Theo dõi sau điều trị ung thư tuyến giáp hoặc nốt tái phát bất thường: Sau điều trị, nếu có nốt tái phát hoặc xuất hiện nốt mới, FNA sẽ được chỉ định. Thủ thuật giúp xác định xem nốt mới có phải ung thư không và đưa ra kế hoạch điều trị tiếp theo.

Khi nào chống chỉ định làm FNA?

• Rối loạn đông máu chưa được kiểm soát: Nếu bệnh nhân bị rối loạn đông máu, FNA có thể gây chảy máu tại chỗ chọc kim. Cần điều trị ổn định tình trạng đông máu trước khi thực hiện thủ thuật.
• Nhiễm trùng vùng cổ nơi sẽ thực hiện chọc kim: Nếu bệnh nhân bị nhiễm trùng tại vùng cổ nơi chọc kim, thủ thuật FNA không thể thực hiện được. Nguy cơ nhiễm trùng lan rộng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Lo lắng quá mức làm ảnh hưởng đến khả năng phối hợp: Nếu bệnh nhân cảm thấy quá lo lắng, FNA có thể gặp khó khăn. Bệnh nhân sẽ không hợp tác tốt trong quá trình thực hiện. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể trì hoãn thủ thuật hoặc cân nhắc gây mê nhẹ để giúp bệnh nhân thoải mái hơn.

Ưu, nhược điểm của phương pháp FNA tuyến giáp

FNA tuyến giáp là một thủ thuật đơn giản và phổ biến để kiểm tra các nốt tuyến giáp. Từ đó giúp xác định xem nốt đó là lành tính hay ác tính (ung thư). Dưới đây là các ưu điểm và nhược điểm của phương pháp này:

Ưu điểm của phương pháp FNA tuyến giáp:

• Ít xâm lấn, không cần gây mê: FNA là thủ thuật ít xâm lấn, chỉ cần gây tê tại chỗ, không cần gây mê toàn thân, thực hiện nhanh chóng, và ít gây đau.
• Thực hiện nhanh chóng tại phòng khám chuyên khoa: Thủ thuật đơn giản, không cần chuẩn bị phức tạp, bệnh nhân có thể về nhà ngay sau khi thực hiện.
• Giảm thiểu phẫu thuật không cần thiết: Nếu kết quả FNA cho thấy nốt là lành tính, bệnh nhân có thể tránh phẫu thuật không cần thiết, tiết kiệm chi phí, và giảm rủi ro.
• Phát hiện sớm ung thư tuyến giáp: FNA giúp phát hiện sớm ung thư tuyến giáp, từ đó giúp điều trị kịp thời và tăng khả năng sống sót.

Nhược điểm của phương pháp FNA tuyến giáp:

• Kết quả không rõ ràng trong một số trường hợp (Bethesda III): Kết quả có thể không đủ rõ ràng, cần làm lại FNA hoặc xét nghiệm khác để xác định chính xác.
• Cần kỹ thuật viên có kinh nghiệm: Kết quả FNA phụ thuộc vào khả năng lấy mẫu chính xác của bác sĩ, nếu không đủ mẫu sẽ phải thực hiện lại.
• Mẫu có thể không đủ hoặc khó tiếp cận: Nếu nốt tuyến giáp ở vị trí khó tiếp cận, việc lấy mẫu có thể không đầy đủ, yêu cầu thực hiện lại FNA hoặc phương pháp khác.

Các bệnh lý có thể phát hiện khi thực hiện FNA tuyến giáp

Dưới đây là một số bệnh lý mà FNA có thể phát hiện, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán và hướng điều trị phù hợp.

• Nhân tuyến giáp lành tính: FNA giúp xác định nếu các nốt tuyến giáp là lành tính (không nguy hiểm), thường là những khối u nhỏ và không cần phẫu thuật. Mặc dù các nốt lành tính không có nguy cơ ung thư, nhưng việc xác định chính xác giúp tránh phẫu thuật không cần thiết, cũng như có thể hỗ trợ theo dõi sức khỏe định kỳ.
• Ung thư tuyến giáp: FNA có thể giúp phát hiện các dạng ung thư tuyến giáp, đặc biệt là các loại như ung thư tuyến giáp thể nhú và thể nang. Ung thư tuyến giáp có thể không gây triệu chứng rõ ràng. FNA giúp xác định tế bào ác tính để bắt đầu điều trị sớm, nâng cao hiệu quả điều trị.
• Viêm tuyến giáp: FNA có thể phát hiện viêm tuyến giáp, một tình trạng viêm có thể do nhiễm trùng hoặc rối loạn miễn dịch. Khi tuyến giáp bị viêm, FNA giúp bác sĩ xác định liệu viêm có phải do bệnh lý tự miễn (như bệnh Hashimoto) hoặc nhiễm trùng không. Từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.
• Bướu giáp: FNA giúp xác định liệu bướu giáp là do tuyến giáp bị phì đại mà không gây nguy hiểm hay có thể là dấu hiệu của ung thư. Việc phát hiện sớm sẽ giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị thích hợp, từ theo dõi đến phẫu thuật nếu cần.
• Nốt tuyến giáp nang: Các khối chứa chất lỏng trong tuyến giáp. Hầu hết các nang là lành tính, nhưng FNA giúp xác định nếu nốt nang có chứa tế bào bất thường. Điều này giúp phân biệt giữa nang lành tính và nang có khả năng ung thư.

Quy trình thực hiện xét nghiệm FNA tuyến giáp

Chuẩn bị trước khi xét nghiệm FNA tuyến giáp:

• Bệnh nhân không cần nhịn ăn trước khi làm FNA.
• Cần thông báo với bác sĩ nếu đang dùng thuốc chống đông máu, aspirin, thuốc tim mạch…
• Trong nhiều trường hợp, siêu âm tuyến giáp sẽ được thực hiện ngay trước hoặc trong khi chọc hút để xác định chính xác vị trí nốt nghi ngờ.

Các bước tiến hành FNA tuyến giáp:

• Bước 1: Vệ sinh sát khuẩn vùng cổ, bệnh nhân nằm ngửa thoải mái.
• Bước 2: Bác sĩ sử dụng kim nhỏ (thường dưới 25 gauge) gắn với ống tiêm để chọc hút tế bào.
• Bước 3: Kim được đưa vào nhân tuyến giáp dưới hướng dẫn siêu âm, không gây mê toàn thân (chỉ gây tê tại chỗ nếu cần).
• Bước 4: Mẫu tế bào sau khi hút ra được trải lên lam kính, gửi đến phòng xét nghiệm tế bào học.

Sau khi xét nghiệm:

• Bệnh nhân có thể ra về trong ngày, không cần nằm viện.
• Có thể cảm thấy đau nhẹ hoặc sưng tại vị trí chọc kim, nhưng thường tự hết sau 1–2 ngày.
• Tránh vận động mạnh vùng cổ, không xoa bóp chỗ chọc kim.
• Kết quả xét nghiệm thường có sau đó vài ngày (tùy vào từng nơi thực hiện xét nghiệm).

Cách đọc kết quả xét nghiệm FNA tuyến giáp

Kết quả FNA tuyến giáp được phân loại theo hệ thống Bethesda, với 6 nhóm chính. Mỗi nhóm có ý nghĩa khác nhau và sẽ giúp bác sĩ quyết định cách điều trị phù hợp.

Nhóm I – Không đủ mẫu:

• Ý nghĩa: Mẫu tế bào không đủ để chẩn đoán.
• Nguy cơ ung thư: Không xác định.
• Cách xử lý: Bác sĩ sẽ yêu cầu làm lại FNA để có đủ mẫu tế bào.

Nhóm II – Lành tính:

• Ý nghĩa: Nốt giáp lành tính, chẳng hạn như viêm tuyến giáp hoặc nang tuyến giáp không nguy hiểm.
• Nguy cơ ung thư: Rất thấp (~0–3%).
• Cách xử lý: Theo dõi sức khỏe định kỳ, không cần phẫu thuật.

Nhóm III – Không điển hình:

• Ý nghĩa: Kết quả không rõ ràng, tế bào không thể xác định chính xác.
• Nguy cơ ung thư: Trung bình (~5–15%).
• Cách xử lý: Bác sĩ có thể yêu cầu làm lại FNA hoặc thực hiện xét nghiệm phân tử để kiểm tra thêm.

Nhóm IV – Nghi ngờ u tuyến giáp thể nang:

• Ý nghĩa: Nốt giáp có thể là lành tính hoặc ung thư (thường là u tuyến giáp thể nang).
• Nguy cơ ung thư: Khoảng ~15–30%.
• Cách xử lý: Bác sĩ sẽ cân nhắc phẫu thuật để lấy mẫu mô để xét nghiệm kỹ hơn.

Nhóm V – Nghi ngờ ung thư:

• Ý nghĩa: Có dấu hiệu của tế bào ung thư.
• Nguy cơ ung thư: Cao (~60–75%).
• Cách xử lý: Cần phẫu thuật sinh thiết để xác nhận và loại bỏ nốt.

Nhóm VI – Xác định ung thư:

• Ý nghĩa: Nốt tuyến giáp chắc chắn là ung thư.
• Nguy cơ ung thư: Rất cao (>97%).
• Cách xử lý: Phẫu thuật tuyến giáp để loại bỏ ung thư và điều trị tiếp.

Lưu ý: Thông tin Diag cung cấp phía trên chỉ mang tính chất tham khảo. Các ngưỡng cut-off và diễn giải kết quả có thể có sự khác biệt theo từng địa chỉ xét nghiệm.

Lời kết

Vậy xét nghiệm FNA tuyến giáp là gì? Đây là phương pháp an toàn và hiệu quả giúp phát hiện các bệnh lý tuyến giáp, đặc biệt là ung thư. Việc thực hiện FNA đúng thời điểm có thể giúp phát hiện sớm bệnh và giảm thiểu nguy cơ phẫu thuật không cần thiết.