Cường tuyến cận giáp thứ phát là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu

Cường tuyến cận giáp thứ phát là biến chứng phổ biến ở người bệnh thận mạn tính, gây rối loạn cân bằng canxi và phosphat trong cơ thể. Tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, và phương pháp điều trị qua bài viết bên dưới của Diag!

Bệnh cường tuyến cận giáp là gì?

Cường tuyến cận giáp là một bệnh liên quan đến tuyến cận giáp, nơi sản xuất ra hormone PTH (parathyroid hormone). Hormone này giúp kiểm soát lượng canxi và phosphat trong máu, giữ cho xương chắc khỏe, cơ bắp hoạt động bình thường, và hệ thần kinh làm việc ổn định. Tuy nhiên, khi tuyến cận giáp hoạt động quá mức và tiết ra quá nhiều PTH, lượng canxi và phosphat trong cơ thể bị mất cân bằng, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe.

Xem thêm: Bệnh cường tuyến giáp là gì?

Cụ thể, PTH giúp điều chỉnh canxi bằng cách:

Kích thích xương giải phóng canxi vào máu.
Giảm lượng canxi thải ra qua thận.
Tăng hấp thu canxi từ thức ăn.

Khi PTH quá cao, cơ thể sẽ lấy nhiều canxi từ xương hơn mức cần thiết, dẫn đến xương yếu đi, dễ gãy, và canxi trong máu tăng cao, ảnh hưởng đến thận và các cơ quan khác.

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp tại Diag

Đánh giá toàn diện chức năng tuyến giáp ở mọi lứa tuổi
Hỗ trợ phát hiện sớm bệnh cường giáp, suy giáp, ung thư tuyến giáp
Hỗ trợ theo dõi, quản lý, điều trị các tình trạng về tuyến giáp
Xét nghiệm tiện lợi ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mãu Diag

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Phân loại cường tuyến cận giáp

Bệnh cường tuyến cận giáp có hai loại chính:

Cường tuyến cận giáp nguyên phát (Primary Hyperparathyroidism)

Nguyên nhân: Tuyến cận giáp tự hoạt động quá mức do u lành tính, tăng sản tuyến, hoặc hiếm khi do ung thư tuyến cận giáp.
Đặc điểm: Canxi trong máu tăng cao (gọi là tăng canxi huyết) vì PTH liên tục kích thích xương giải phóng canxi. Triệu chứng của cường tuyến cận giáp nguyên phát có thể gồm mệt mỏi, đau xương, sỏi thận, buồn nôn, và trầm cảm.
Đối tượng nguy cơ: Thường gặp ở phụ nữ sau mãn kinh hoặc người lớn tuổi.

Cường tuyến cận giáp thứ phát (Secondary Hyperparathyroidism)

Nguyên nhân: Do các bệnh khác tác động lên tuyến cận giáp, phổ biến nhất là bệnh thận mạn tính hoặc thiếu vitamin D kéo dài. Khi thận yếu, lượng canxi trong máu giảm, buộc tuyến cận giáp phải tiết ra nhiều PTH hơn để giữ cân bằng canxi.
Đặc điểm: PTH tăng cao, nhưng canxi trong máu bình thường hoặc thấp. Người bệnh dễ bị đau xương, yếu cơ, ngứa da, và loãng xương.
Đối tượng nguy cơ: Người bị bệnh thận lâu năm hoặc thiếu vitamin D lâu ngày.

Ngoài hai loại chính, còn có một dạng nữa là cường tuyến cận giáp tam phát (tertiary hyperparathyroidism). Dạng này xảy ra khi tuyến cận giáp hoạt động quá mức lâu ngày (do thứ phát), khiến nó trở nên “độc lập”, tự tiết PTH dù không cần thiết, gây ra tăng canxi máu nghiêm trọng.

Triệu chứng của bệnh như thế nào?

Nhiều triệu chứng của bệnh không rõ ràng trong giai đoạn đầu. Việc nhận diện sớm và điều trị kịp thời giúp ngăn ngừa biến chứng. Các dấu hiệu điển hình của bệnh gồm:

Đau nhức xương và khớp: Người bệnh cảm thấy đau ở lưng, hông, hoặc chân. Xương yếu, dễ gãy do thiếu canxi kéo dài.
Cơ yếu, mệt mỏi: Cơ thể thường xuyên cảm thấy mệt, mất sức. Yếu cơ khiến các hoạt động hàng ngày trở nên khó khăn hơn.
Ngứa da: Ngứa ngáy, đặc biệt ở lưng và tay, do nồng độ phosphat trong máu tăng cao.
Sỏi thận: Hình thành do canxi tích tụ trong thận. Có thể gây đau vùng lưng dưới, tiểu buốt, hoặc tiểu ra máu.
Rối loạn tiêu hóa: Cảm giác buồn nôn, nôn mửa, chán ăn, hoặc đau bụng, do mất cân bằng các khoáng chất trong cơ thể.
Đi tiểu nhiều hơn bình thường: Thường đi tiểu nhiều lần, nhất là vào ban đêm, do chức năng thận suy giảm.
Loãng xương, dễ gãy xương: Xương bị yếu dần theo thời gian, làm tăng nguy cơ gãy ngay cả khi va chạm nhẹ.
Vôi hóa mô mềm: Canxi tích tụ trong các mô mềm như da, mạch máu, và tim, có thể gây ra các vấn đề về tuần hoàn và tim mạch.
Tăng huyết áp và các vấn đề tim mạch: Xảy ra khi canxi lắng đọng trong thành mạch máu. Làm tăng nguy cơ huyết áp cao và các biến chứng tim mạch khác.

Cường tuyến cận giáp thứ phát có nguy hiểm không?

Đây là một bệnh nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Bệnh xảy ra khi tuyến cận giáp phải tiết ra quá nhiều hormone (gọi là PTH) để cân bằng lượng canxi trong máu, thường gặp ở người bị bệnh thận mạn tính hoặc thiếu vitamin D lâu ngày.

Khi hormone PTH tăng cao trong thời gian dài, nó gây mất cân bằng giữa canxi và phosphat trong cơ thể, dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng:

Xương yếu, dễ gãy: PTH kéo canxi từ xương ra máu, làm cho xương bị yếu, giòn, và dễ gãy. Người bệnh có thể bị đau xương, giảm chiều cao, hoặc gãy xương dù chỉ té ngã nhẹ.
Sỏi thận, hại thận: Lượng canxi và phosphat tăng cao có thể tích tụ, tạo sỏi trong thận, gây đau buốt, và làm chức năng thận suy giảm nhanh hơn.
Vôi hóa mô mềm: Canxi-phosphat có thể lắng đọng vào các cơ quan như tim, phổi, và mạch máu, làm các cơ quan này hoạt động kém hiệu quả, tăng nguy cơ cao huyết áp, đột quỵ, và bệnh tim.
Tăng nguy cơ tử vong do tim mạch: Ở người bệnh thận mạn tính, bệnh làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và có thể dẫn đến tử vong sớm hơn.

Xem thêm: Thừa hormon tuyến giáp

Các phương pháp chẩn đoán bệnh

Việc chẩn đoán đúng giúp xác định nguyên nhân và lên kế hoạch điều trị phù hợp, ngăn ngừa các biến chứng như loãng xương hay bệnh tim mạch.

1. Xét nghiệm máu

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất để kiểm tra:

Hormone tuyến cận giáp (PTH): PTH là hormone do tuyến cận giáp tiết ra. Khi mắc bệnh, mức PTH trong máu thường cao do cơ thể cố gắng cân bằng lượng canxi.
Canxi trong máu: Dù PTH cao nhưng mức canxi máu có thể bình thường hoặc thấp, do cơ thể không hấp thu được đủ canxi.
Phosphat trong máu: Phosphat thường tăng cao, đặc biệt ở người mắc bệnh thận mạn tính, vì thận yếu không thể lọc bỏ lượng phosphat dư thừa.
Vitamin D: Vitamin D thấp là một trong những nguyên nhân gây bệnh, vì thiếu vitamin D khiến cơ thể khó hấp thu canxi từ thức ăn.
Chức năng thận: Kiểm tra mức lọc cầu thận (GFR) và nồng độ creatinine giúp đánh giá mức độ suy giảm chức năng thận – yếu tố chính gây bệnh.

*Xét nghiệm máu kiểm tra hormone tuyến cận giáp (PTH)*

2. Xét nghiệm nước tiểu

Phân tích nước tiểu trong 24 giờ để đo lượng canxi niệu và phosphat thải ra ngoài. Kết quả này giúp bác sĩ hiểu rõ hơn cách cơ thể xử lý hai chất này và xác định chính xác nguyên nhân gây mất cân bằng.

3. Chẩn đoán hình ảnh

Các phương pháp này giúp quan sát tuyến cận giáp và phát hiện các bất thường:

Siêu âm vùng cổ: Phát hiện tuyến cận giáp có phì đại hay bất thường hay không. Đây là phương pháp đơn giản, không gây đau.
Xạ hình Technetium-99m sestamibi: Dùng một chất phóng xạ nhẹ để xác định vị trí và mức độ hoạt động của tuyến cận giáp. Tuy nhiên, với cường tuyến cận giáp thứ phát, phương pháp này có thể khó xác định chính xác vì thường có nhiều tuyến bị ảnh hưởng cùng lúc.
Đo mật độ xương (DEXA scan): Kiểm tra mức độ chắc khỏe của xương. Loãng xương là biến chứng phổ biến ở bệnh nhân, nên việc đo mật độ xương giúp đánh giá nguy cơ gãy xương.

Phác đồ điều trị bệnh cường tuyến cận giáp

Đây là căn bệnh thường gặp ở người bị bệnh thận mạn tính lâu năm. Khi thận hoạt động kém, cơ thể dễ mất cân bằng canxi, phosphat, và vitamin D, khiến tuyến cận giáp phải làm việc quá mức để điều chỉnh. Mục tiêu điều trị là giúp đưa các chỉ số này về mức an toàn và ngăn ngừa các biến chứng về xương, tim mạch.

Điều chỉnh chế độ ăn uống:

Giảm ăn thực phẩm giàu phosphat như sữa, phô mai, thịt đỏ, nội tạng, và thức ăn nhanh. Việc này giúp giảm lượng phosphat trong máu, hạn chế tuyến cận giáp phải làm việc nhiều.
Bổ sung vitamin D tự nhiên từ cá hồi, lòng đỏ trứng, hoặc tắm nắng nhẹ nhàng mỗi ngày giúp cơ thể hấp thụ canxi tốt hơn, giảm áp lực lên tuyến cận giáp.

Dùng thuốc hỗ trợ:

Thuốc giảm hấp thu phosphat: Giúp ngăn phosphat từ thức ăn đi vào máu. Một số thuốc thường dùng là sevelamer hoặc lanthanum carbonate.
Vitamin D hoặc thuốc dẫn xuất vitamin D: Giúp tăng hấp thu canxi từ thức ăn, đồng thời giảm hormone tuyến cận giáp (PTH). Các thuốc như calcitriol hoặc paricalcitol thường được dùng.
Thuốc giúp tuyến cận giáp “nghỉ ngơi” (calcimimetics): Giúp tuyến cận giáp hiểu lầm rằng canxi trong máu đã đủ, từ đó giảm tiết PTH. Loại phổ biến là cinacalcet.

Theo dõi sức khỏe định kỳ:

Xét nghiệm máu định kỳ để kiểm tra mức canxi, phosphat, và hormone PTH trong cơ thể, giúp bác sĩ điều chỉnh thuốc kịp thời.
Kiểm tra mật độ xương: Người bệnh có thể được đo mật độ xương để xem xương có bị loãng hoặc yếu không, từ đó có hướng điều trị phù hợp.
Theo dõi chức năng thận: Giám sát mức độ tổn thương thận để phối hợp điều trị toàn diện.

Phẫu thuật nếu cần thiết: Khi các phương pháp trên không kiểm soát được hormone PTH, hoặc tuyến cận giáp phì đại quá mức, bác sĩ sẽ cân nhắc phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến cận giáp. Mục đích của điều trị nội khoa là để giảm lượng hormone PTH, tránh các biến chứng nguy hiểm.

Lời kết

Cường tuyến cận giáp thứ phát là bệnh lý phức tạp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Hiểu rõ nguyên nhân và phác đồ điều trị giúp người bệnh phòng tránh biến chứng nguy hiểm, cải thiện sức khỏe lâu dài. Đừng quên thăm khám định kỳ để theo dõi và điều chỉnh phù hợp bạn nhé!