Tai biến mạch máu não là gì? Dấu hiệu của tai biến và cách xử lý

Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não (hay đột quỵ) là tình trạng y tế nghiêm trọng xảy ra khi nguồn máu cung cấp đến một phần của não bị gián đoạn. Tai biến khiến não không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng, dẫn đến việc các tế bào não bắt đầu chết chỉ trong vài phút.

Vì não điều khiển hầu hết các chức năng của cơ thể, nên tai biến mạch máu não có thể ảnh hưởng đến nhiều hoạt động sống của cơ thể. Trong đó bao gồm khả năng vận động, nói chuyện và ghi nhớ. Một số trường hợp ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Tai biến mạch máu não được xem là một cấp cứu y tế và cần được điều trị ngay lập tức để giảm thiểu tổn thương cho não. Việc can thiệp điều trị nhanh chóng không chỉ giúp cứu sống bệnh nhân mà còn làm giảm nguy cơ tàn tật lâu dài. Sau khi qua cơn nguy hiểm, người bệnh thường cần một quá trình phục hồi chức năng như tập vật lý trị liệu hoặc trị liệu ngôn ngữ để lấy lại các kỹ năng bị ảnh hưởng.

Tai biến mạch máu não có nguy hiểm không?

Đây là một bệnh lý cực kỳ nguy hiểm vì nó xảy ra đột ngột và có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến não. Chỉ trong vài phút thiếu máu, các tế bào não bắt đầu chết đi và những tế bào này không thể tái tạo lại. Do đó, người bệnh có thể tử vong hoặc sống sót nhưng để lại nhiều biến chứng nặng nề nếu không được cấp cứu kịp thời.

Mức độ nguy hiểm của tai biến mạch máu não không giống nhau ở mỗi người, mà còn phụ thuộc vào vị trí của vùng não bị tổn thương. Nếu tai biến xảy ra ở những vùng quan trọng như trung tâm vận động hay ngôn ngữ thì có thể gây liệt hoặc mất khả năng nói chuyện. Thậm chí, nếu vùng tổn thương liên quan đến trung khu hô hấp hoặc tim mạch thì tai biến có thể đe dọa đến tính mạng ngay lập tức.

Càng được điều trị sớm thì khả năng cứu sống và giảm tổn thương não càng cao. Trong vài tiếng đồng hồ đầu tiên, việc sử dụng thuốc hoặc các biện pháp can thiệp phù hợp có thể giúp tái lập dòng máu đến não. Từ đó hạn chế vùng não bị chết và cải thiện cơ hội hồi phục.

Ngược lại, chậm trễ trong việc đưa người bệnh đến bệnh viện sẽ khiến tổn thương lan rộng hơn. Điều này thường gây ra các di chứng nặng nề và làm giảm khả năng hồi phục sau này.

Triệu chứng và dấu hiệu tai biến mạch máu não

Triệu chứng tai biến mạch máu não có thể xuất hiện đột ngột. Người bị tai biến thường có những triệu chứng tai biến như sau:

• Yếu, liệt hoặc tê bì một bên mặt hoặc một bên cơ thể.
• Mất kiểm soát cơ ở một bên mặt.
• Khó nói hoặc mất hoàn toàn khả năng nói.
• Mất khả năng phối hợp hoặc vận động vụng về.
• Các giác quan đột nhiên mất hoặc kém đi, bao gồm thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác.
• Chóng mặt.
• Ngất xỉu hoặc bất tỉnh.
• Lú lẫn hoặc mất trí nhớ
• Co giật hoặc kích động.
• Thay đổi tâm trạng hoặc thay đổi tính cách đột ngột.
• Buồn nôn và nôn mửa.
• Cứng cổ.

Mặc dù các triệu chứng trên sẽ xảy ra khi người bệnh trải qua một cơn tai biến thực sự. Tuy nhiên, vẫn có một số dấu hiệu báo trước của tai biến. Đây là những dấu hiệu nhẹ, thoáng qua và sẽ biến mất sau một khoảng thời gian ngắn khoảng vài phút. Các dấu hiệu báo trước của tai biến có thể là:

• Tê liệt hoặc yếu một bên cơ thể.
• Khó nói hoặc hiểu lời nói trong một thời gian ngắn.
• Mờ mắt hoặc mất thị lực tạm thời.
• Chóng mặt hoặc mất thăng bằng tạm thời.

Dù là dấu hiệu báo trước hay triệu chứng thực sự thì cần phải đi cấp cứu ngay lập tức. Bởi đây đều là dấu hiệu của một tai biến mạch máu não sắp xảy ra, nếu chậm trễ sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng.

Cách xử lý khi có dấu hiệu tai biến mạch máu não

Gọi cấp cứu 115 là việc đầu tiên cần làm. Tai biến là tình trạng cấp cứu cần can thiệp y tế khẩn cấp và mỗi phút trôi qua đều có thể khiến hàng triệu tế bào não chết đi. Vì vậy cần phải hành động thật nhanh chóng để cứu sống bệnh nhân tai biến mạch máu não.

Đặc biệt, không nên tự lái xe đưa người bệnh đến bệnh viện. Bởi việc di chuyển, sơ cứu mà không có sự hỗ trợ của nhân viên y tế đều có khả năng làm trầm trọng thêm bệnh cũng như làm giảm tỷ lệ sống sót.

Trong lúc chờ xe cấp cứu đến thì bạn nên thực hiện những điều sau để gia tăng tỷ lệ sống sót của bệnh nhân:

• Giữ người bệnh ở tư thế an toàn và thoải mái.
• Nếu họ có dấu hiệu buồn nôn, cần giữ ở tư thế nằm nghiêng nhằm tránh nguy cơ sặc.
• Nếu người bệnh bất tỉnh nhưng vẫn thở, hãy kiểm tra đường thở và đảm bảo không có vật cản trong miệng.
• Nếu người bệnh ngưng thở hoặc không có nhịp tim, cần thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) nếu bạn có thể thực hiện đúng cách.

Tuyệt đối không cho người bệnh ăn, uống hoặc dùng thuốc tùy tiện. Việc này có thể khiến tình trạng tồi tệ hơn, đặc biệt nếu họ cần phẫu thuật khẩn cấp hoặc bị rối loạn nuốt do đột quỵ.

Bạn cũng nên ghi nhớ thời điểm các triệu chứng bắt đầu. Các thông tin này rất quan trọng giúp bác sĩ dễ dàng ứng phó cũng như đưa ra quyết định điều trị khẩn cấp phù hợp.

Một số trường hợp bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng thuốc tiêu huyết khối (tPA) để xử lý tai biến mạch máu não do thiếu máu cục bộ. Tình trạng này cho thấy mạch máu não bị tắc nghẽn bởi một cục máu đông, do đó cần dùng thuốc làm tan cục máu đông. Loại thuốc này giúp khôi phục dòng máu đến não, từ đó giảm tổn thương và cải thiện khả năng phục hồi. Tuy nhiên, thuốc chỉ có hiệu quả nếu được sử dụng trong khoảng thời gian “vàng” từ 3 đến 4.5 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên.

Nhìn chung, cách xử lý phù hợp nhất là bạn cần gọi cấp 115 ngay để các nhân viên y tế cấp cứu kịp thời.

Nguyên nhân nào dẫn đến tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não xảy ra khi dòng máu đến một phần của não bị gián đoạn hoặc suy giảm nghiêm trọng. Điều này khiến tế bào não không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng để duy trì sự sống. Khi không được cung cấp máu, các tế bào não bắt đầu chết chỉ trong vài phút dẫn đến tổn thương nghiêm trọng chức năng não bộ.

Có hai cơ chế tai biến mạch máu não: thiếu máu cục bộ và xuất huyết não.

• Tai biến do thiếu máu cục bộ (chiếm khoảng 87% các ca đột quỵ): Xảy ra khi mạch máu trong não bị tắc nghẽn do cục máu đông (huyết khối) hoặc xơ vữa động mạch. Cục máu đông có thể hình thành ngay tại mạch máu trong não hoặc xuất phát từ nơi khác, chẳng hạn như từ tim và trôi theo dòng máu lên não. Mạch máu bị tắc khiến vùng não phía sau điểm tắc không còn nhận được máu nuôi, gây chết mô não nếu không được tái thông mạch sớm.
• Tai biến do xuất huyết não (xuất huyết nội sọ hoặc dưới nhện): Xảy ra khi mạch máu trong não bị vỡ khiến máu chảy vào mô não hoặc khoang xung quanh não. Nguyên nhân thường do huyết áp cao không kiểm soát, vỡ túi phình mạch máu hoặc dị dạng mạch não bẩm sinh. Máu chảy ra không chỉ làm tổn thương mô não mà còn gây tăng áp lực nội sọ. Từ đó làm nặng thêm tình trạng thiếu oxy và gây nguy hiểm đến tính mạng.

Bên cạnh đó, một số yếu tố nguy cơ khác cũng dẫn đến tai biến mạch máu não. Trong đó bao gồm cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu và các bệnh lý tim mạch (như rung nhĩ, suy tim, bệnh van tim). Những trường hợp bị tai biến cũng có thể do chế độ ăn uống không lành mạnh, uống rượu bia, hút thuốc lá, lười vận động, căng thẳng kéo dài, hoặc do yếu tố di truyền.

Những yếu tố này làm tổn thương thành mạch máu, tạo điều kiện hình thành xơ vữa động mạch hoặc gây yếu thành mạch. Hệ quả là gây tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu và dẫn đến tai biến mạch máu não.

Đối tượng có nguy cơ bị tai biến mạch máu não

Dựa trên nguyên nhân và cơ chế gây bệnh, các chuyên gia y tế chỉ ra những đối tượng sau có nguy cơ cao bị tai biến mạch máu não:

• Người cao tuổi, đặc biệt là sau 55 tuổi, nam giới có nguy cơ tai biến cao hơn nữ giới.
• Người bị cao huyết áp.
• Người có tiền sử bị tai biến hoặc từng gặp các cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA).
• Người có tiền sử mắc bệnh tim mạch: rung nhĩ, suy tim, hẹp van tim, cơ tim giãn nở, bệnh tim bẩm sinh…
• Người có tiền sử gia đình bị đột quỵ.
• Người bị đái tháo đường.
• Người mắc rối loạn mỡ máu.
• Người có thói quen hút thuốc lá, uống rượu bia.
• Người thừa cân, béo phì, ít vận động.
• Người thường xuyên căng thẳng (stress) kéo dài.

Biến chứng nguy hiểm của tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não thường để lại nhiều di chứng cho người bệnh. Mặc dù một số trường hợp có thể không dẫn đến tử vong nhưng vẫn ảnh hưởng xấu đến đời sống thường ngày.

Liệt hoặc yếu nửa người: Người bệnh gặp khó khăn trong việc đi lại, cầm nắm, hoặc thực hiện các sinh hoạt hằng ngày như mặc quần áo, ăn uống. Quá trình hồi phục chức năng vận động có thể mất nhiều tháng hoặc lâu hơn và không phải ai cũng phục hồi hoàn toàn.

Biến chứng hô hấp hoặc tim mạch: Tai biến nặng có thể làm suy giảm phản xạ bảo vệ đường thở, dẫn đến nguy cơ viêm phổi, ứ đọng đàm nhớt hoặc suy hô hấp. Ngoài ra, những người có sẵn bệnh tim có thể bị rối loạn nhịp tim hoặc suy tim sau tai biến.

Rối loạn ngôn ngữ: Khi vùng não điều khiển ngôn ngữ bị tổn thương, người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc nói rõ ràng, diễn đạt ý nghĩ hoặc hiểu người khác nói gì. Tình trạng này gọi là “mất ngôn ngữ” gây hạn chế trong khả năng giao tiếp.

Rối loạn nuốt: Nhiều trường hợp bị mất phản xạ nuốt sau khi bị tai biến. Biến chứng này khiến người bệnh dễ bị sặc khi ăn uống và gây suy dinh dưỡng. Thậm chí còn dẫn đến nguy cơ viêm phổi hít khi thức ăn hoặc nước uống đi vào phổi.

Suy giảm trí nhớ và tư duy: Tai biến có thể ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, tập trung và suy nghĩ logic. Người bệnh thường hay quên, mất định hướng thời gian và không nhớ được các công việc đơn giản.

Trầm cảm và rối loạn cảm xúc: Trầm cảm sau đột quỵ là biến chứng tâm lý phổ biến. Sự thay đổi đột ngột về thể chất và khả năng tự chủ khiến nhiều người bệnh rơi vào trạng thái buồn bã, tự ti hoặc dễ nổi nóng.

Co cứng cơ hoặc co rút tay chân: Bệnh nhân có thể bị co cứng cơ khiến các khớp khó duỗi thẳng và gây đau khi vận động. Nếu không được điều trị vật lý trị liệu sớm, tay chân có thể bị co rút vĩnh viễn.

Động kinh: Một số người sau tai biến có thể bị lên cơn co giật do các tổn thương trong não. Biến chứng này cần được theo dõi và điều trị bằng thuốc chống co giật.

Hướng dẫn phòng ngừa bệnh tai biến mạch máu não

Để giảm nguy cơ mắc tai biến, dù là người khỏe mạnh hay có nguy cơ thì bạn vẫn nên lưu ý những vấn đề sau:

• Duy trì huyết áp ở mức dưới 140/90 mmHg. Huyết áp là yếu tố quan trọng dẫn đến tai biến nên cần được kiểm soát chặt chẽ.
• Kiểm soát lượng đường huyết và cholesterol máu theo chỉ định của bác sĩ. Mỗi người sẽ có các mức chỉ số khác nhau tùy theo thể trạng.
• Xây dựng chế độ ăn lành mạnh, nhiều dưỡng chất từ rau củ quả, các loại hạt, đậu, ngũ cốc nguyên hạt.
• Ưu tiên các loại chất béo tốt từ dầu ô-liu, hạt lanh, các béo (cá thu, cá hồi…).
• Hạn chế các thực phẩm nhiều đường, nhiều muối, thức ăn nhanh, chế biến sẵn.
• Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày.
• Ngừng hẳn việc uống rượu bia.
• Không hút thuốc lá.
• Điều trị và theo dõi thường xuyên các bệnh lý tim mạch sẵn có.
• Chủ động thăm khám định kỳ để tầm soát, chăm sóc sức khỏe và phát hiện sớm các nguy cơ tai biến.

Nếu áp dụng tốt các biện pháp trên thì có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc tai biến mạch máu não trong tương lai.

Lời kết

Như vậy bài viết đã chia sẻ đầy đủ các thông tin cần thiết về tai biến mạch máu não. Đây là một bệnh lý nguy hiểm cần can thiệp cấp cứu ngay lập tức. Hy vọng các thông tin bên trên thật sự hữu ích giúp bạn dễ dàng chăm sóc sức khỏe nhằm có được một cuộc sống khỏe mạnh.