Xoắn khuẩn giang mai – Mọi thứ bạn cần biết

Xoắn khuẩn giang mai là gì?

Xoắn khuẩn giang mai là tên gọi của một loại vi khuẩn hình xoắn có tên khoa học là Treponema pallidum subsp. pallidum. Xoắn khuẩn này thuộc chi Treponema, họ Spirochaetaceae, lớp Spirochaetes – là đại diện điển hình của nhóm xoắn khuẩn spirochetes, nổi bật với hình dạng mảnh, xoắn lò xo cùng khả năng di chuyển kiểu “khoan xoắn vít”.

Không chỉ là tác nhân gây bệnh giang mai, chi Treponema còn bao gồm nhiều phân loài khác gây bệnh yaws (T. pallidum subsp. pertenue), bệnh bejel (T. pallidum subsp. endemicum) và bệnh pinta (T. pallidum subsp. carateum).

Nguồn gốc của Treponema pallidum đến nay vẫn còn gây tranh luận, nhưng một số nghiên cứu khoa học chuyên sâu đã cho thấy:

• Các phân loài của T. pallidum có thể có cùng nguồn gốc, trong đó những chủng gây bệnh yaws tại châu Phi và châu Á xuất hiện sớm hơn, còn chủng gây bệnh giang mai ở người có khả năng xuất hiện muộn hơn và có quan hệ gần với các chủng gây bệnh yaws ở khu vực Nam Mỹ. – được đề cập trong “On the Origin of the Treponematoses: A Phylogenetic Approach” (2008).
• Dữ liệu di truyền cho thấy các phân loài không lây qua tình dục như T. pallidum subsp. pertenue và endemicum có quan hệ gần gũi với chủng gây giang mai (subsp. pallidum), và có khả năng đã tồn tại trước. Một số gen của subsp. pallidum có thể đã chịu sự chọn lọc thích nghi, từ đó đã phát triển các khả năng giúp lan truyền hiệu quả qua đường tình dục – được đề cập trong “Evolutionary Processes in the Emergence and Recent Spread of the Syphilis Agent, Treponema pallidum” (2021).

Có thể thấy, mặc dù có nhiều phân loài với khả năng gây bệnh khác nhau nhưng chúng đều có mối liên hệ tiến hóa rất gần, và chỉ có sự khác biệt rất nhỏ về gen.

Chính sự thích nghi đặc biệt của Treponema pallidum subsp. pallidum khiến nó được xem là tác nhân hàng đầu gây bệnh giang mai ở người hiện nay.

Trong các nội dung bên dưới, bài viết sẽ gọi tên xoắn khuẩn giang mai là Treponema pallidum hay T. pallidum.

Xem thêm: Thời gian ủ bệnh giang mai

Đặc điểm hình thái của xoắn khuẩn giang mai

Xoắn khuẩn giang mai Treponema pallidum nổi bật với hình dạng xoắn cùng kích thước cực nhỏ và mảnh. Xoắn khuẩn này có chiều dài trung bình 6 – 15 micromet (µm) và đường kính chỉ khoảng 0.1 – 0.2 µm, do đó không thể được nhìn thấy bằng kính hiển vi quang học thông thường mà phải cần đến kỹ thuật hiển vi đặc biệt.

Hình dạng của xoắn khuẩn T. pallidum giống như một sợi dây xoắn lò xo, với khoảng 6 đến 14 vòng xoắn đều đặn dọc theo chiều dài. Đây chính là đặc điểm hình thái điển hình giúp phân biệt nó với nhiều vi khuẩn khác.

Không giống như nhiều vi khuẩn khác có roi (đuôi) ở bên ngoài, xoắn khuẩn T. pallidum giấu các roi của mình bên trong lớp vỏ tế bào – gọi là cấu trúc chân roi nội bào (endoflagella).

Roi này nằm giữa các lớp bao quanh tế bào và hoạt động như một chiếc lò xo giúp xoắn khuẩn xoay tròn, uốn cong và luồn lách qua các mô trong cơ thể người, kể cả những nơi có cấu trúc rất chặt như thành mạch máu hay da.

Chính sự kết hợp giữa hình dạng xoắn cùng khả năng di chuyển linh hoạt này khiến xoắn khuẩn giang mai trở thành một loại vi khuẩn rất dễ lây lan ngay cả khi chỉ tiếp xúc lần đầu tiên. Thậm chí là có thể lan nhanh toàn thân chỉ sau vài giờ xâm nhập vào cơ thể.

Xem thêm: Phát ban giang mai

Tầm soát 15 bệnh xã hội chỉ trong 1 xét nghiệm

• 18 chỉ số phát hiện 15 tác nhân gây bệnh đường tình dục
• Sàng lọc bệnh HIV, Lậu, Giang mai, Sùi mào gà…
• Xét nghiệm riêng tư, bảo mật thông tin
• Làm việc ngoài giờ hành chính tại 40+ điểm lấy mẫu.

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Đặc điểm sinh học của xoắn khuẩn giang mai

Đặc điểm quan trọng của T. pallidum là khả năng né tránh hệ miễn dịch, nhờ vào lớp vỏ “trơn láng” cùng khả năng thay đổi nhẹ các protein bề mặt.

• Lớp vỏ rất ít protein bề mặt nổi bật, khiến hệ miễn dịch gặp khó khăn trong việc nhận diện và tiêu diệt.
• Khả năng thay đổi kháng nguyên (protein bề mặt) làm cho các kháng thể được tạo ra bởi hệ miễn dịch không còn hiệu quả một cách nhanh chóng.

Nhờ sự kết hợp này mà xoắn khuẩn giang mai có thể tồn tại âm thầm trong thời gian dài mà không bị tấn công ngay. Chính vì vậy, bệnh thường tiến triển qua nhiều giai đoạn – triệu chứng có thể rầm rộ, sau đó biến mất, rồi bùng phát trở lại.

Thêm vào đó, T. pallidum có thời gian phân chia rất chậm, thường mất khoảng 30 – 33 giờ để nhân đôi trong khi nhiều vi khuẩn khác chỉ cần vài chục phút. Tốc độ tăng trưởng chậm này khiến cho các biểu hiện bệnh không rầm rộ ngay từ đầu, và vi khuẩn có thể tồn tại âm thầm trong cơ thể trong nhiều tháng đến nhiều năm.

Treponema pallidum đặc biệt rất nhạy cảm với môi trường bên ngoài và sẽ chết nhanh chóng khi tiếp xúc với không khí khô, nhiệt độ cao hoặc chất khử trùng. Đồng thời nó cũng đòi hỏi môi trường sống với nhiều điều kiện nghiêm ngặt, và phụ thuộc gần như hoàn toàn vào tế bào của cơ thể người để lấy các chất dinh dưỡng cần thiết.

Điều này giải thích tại sao việc lây truyền giang mai chủ yếu xảy ra khi có sự tiếp xúc trực tiếp giữa dịch tiết chứa xoắn khuẩn với niêm mạc/da bị tổn thương, chẳng hạn như trong quan hệ tình dục.

Xem thêm: Săng giang mai

Cách xoắn khuẩn giang mai xâm nhập vào cơ thể

Con đường lây truyền của xoắn khuẩn giang mai là xâm nhập qua niêm mạc hoặc da bị tổn thương, dù là vết xước rất nhỏ mà mắt thường không thể nhìn thấy.

Một số con đường lây bệnh phổ biến của Treponema pallidum như:

• Quan hệ tình dục, thường qua niêm mạc sinh dục, hậu môn, miệng – vốn là những nơi mỏng và dễ tổn thương.
• Các vết trầy xước nhỏ trên da.
• Quá trình mang thai truyền từ mẹ sang con, từ đó gây bệnh giang mai bẩm sinh.

Sau khi xâm nhập, xoắn khuẩn không ở lại tại chỗ mà nhanh chóng xuyên sâu vào các lớp mô bên dưới nhờ cấu trúc chân roi nội bào.

Trong khi lan rộng, T. pallidum tận dụng lớp vỏ rất ít protein bề mặt, khả năng biến đổi kháng nguyên (protein bề mặt) cùng khả năng sinh trưởng chậm để hệ miễn dịch trở nên “kém hơn” trong việc nhận diện xoắn khuẩn.

Những yếu tố này giúp vi khuẩn tồn tại trong nhiều tháng đến nhiều năm, thậm chí trong điều kiện miễn dịch hoàn chỉnh mà không bị tiêu diệt hoàn toàn.

Đây là một cơ chế độc đáo nhưng cũng rất nguy hiểm, biến giang mai trở thành một bệnh lây qua đường tình dục thầm lặng, và rất khó phát hiện bệnh nếu không chủ động xét nghiệm.

Xem thêm: Tác hại của bệnh giang mai

Xoắn khuẩn giang mai có thể bị tiêu diệt không?

Hệ miễn dịch của người vừa nhận diện vừa tiêu diệt một lượng T. pallidum, nhưng không đủ khả năng loại bỏ hoàn toàn vi khuẩn khỏi cơ thể. Do đó, để tiêu diệt xoắn khuẩn giang mai theo hướng “chữa khỏi bệnh” thì phải cần các phác đồ điều trị kháng sinh, đặc biệt là penicillin.

Tổ chức Y tế Thế giới và Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ đều xác nhận: Treponema pallidum là một trong những vi khuẩn rất nhạy cảm với penicillin.

Penicillin khi được sử dụng đúng loại, đúng liều, đúng thời điểm sẽ mang đến hiệu quả cao trong việc tiêu diệt vi khuẩn giang mai ở tất cả các giai đoạn, bao gồm cả khi vi khuẩn đã xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.

Tuy nhiên, penicillin cũng có giới hạn khi chỉ có hiệu quả cao nhất ở giai đoạn nguyên phát hoặc thứ phát. Điều này là do vi khuẩn vẫn chủ yếu tập trung tại vị trí xâm nhập hoặc đã lan nhưng với số lượng còn thấp.

Vi khuẩn càng lan rộng và tiềm ẩn sâu trong các mô (giai đoạn tiềm ẩn, lan tỏa) thì cần liều cao hoặc phải kéo dài hơn để tiêu diệt hoàn toàn.

Chính vì vậy, các chuyên gia y tế đều khuyến cáo cần xét nghiệm bệnh ngay sau khi bản thân có nguy cơ lây nhiễm, và chủ động thăm khám bác sĩ ngay khi xuất hiện các săng giang mai trên cơ thể.

Xem thêm

• Hình ảnh bệnh giang mai
• Dấu hiệu giang mai