Thuốc PrEP ngừa HIV là gì? Uống PrEP có bị HIV không?

PrEP HIV là gì?

PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis) là biện pháp dự phòng ngăn ngừa lây nhiễm HIV ở người chưa bị nhiễm. Mục tiêu là giúp chủ động phòng ngừa bằng cách sử dụng thuốc kháng virus trước khi có nguy cơ phơi nhiễm.

Khi được sử dụng đều đặn và đúng cách theo hướng dẫn thì PrEP giảm nguy cơ lây nhiễm HIV rất hiệu quả, đặc biệt là ở những người có nguy cơ cao. Tuy nhiên, người sử dụng PrEP vẫn cần xét nghiệm HIV định kỳ để đảm bảo an toàn và hiệu quả phòng ngừa lâu dài.

Mặc dù có hiệu quả với HIV nhưng thuốc PrEP hoàn toàn không thay thế bao cao su, và PrEP không có tác dụng ngừa các bệnh tình dục khác như giang mai, sùi mào gà hoặc lậu.

Cơ chế hoạt động của thuốc PrEP

Thuốc PrEP hoạt động bằng cách tác động trực tiếp vào quá trình nhân bản của HIV thông qua việc bắt chước các nguyên liệu mà virus cần để nhân bản.

Để quá trình nhân bản diễn ra thành công, HIV sử dụng enzyme phiên mã ngược và các nucleotide tự nhiên của tế bào người để chuyển đổi vật liệu di truyền ARN của nó thành ADN. Đây là bước bắt buộc để virus tích hợp ADN của nó vào ADN của tế bào người bệnh, giúp HIV tăng số lượng nhanh chóng.

PrEP chứa các hoạt chất thuộc nhóm ức chế enzyme phiên mã ngược (NRTIs) như tenofovir disoproxil fumarate và emtricitabine – có tác dụng bắt chước các nucleotide tự nhiên trong cơ thể người. Khi virus sử dụng NRTIs để chuyển đổi từ ARN thành ADN, quá trình chuyển đổi sẽ bị ngắt đoạn khiến quá trình nhân bản của virus bị dừng lại giữa chừng.

PrEP khi được uống đều đặn và đúng cách giúp nồng độ thuốc đạt mức ổn định trong các mô dễ bị phơi nhiễm HIV, chẳng hạn như niêm mạc trực tràng, âm đạo, cổ tử cung và mô lympho. Nó sẽ tạo một “hàng rào bảo vệ hóa học” giúp ngăn HIV nhân lên ngay từ khi mới xâm nhập vào cơ thể.

Hiệu quả bảo vệ của PrEP trước HIV

Uống PrEP hàng ngày đúng cách có thể giảm nguy cơ nhiễm HIV qua đường tình dục đến 99%. Đối với người tiêm chích ma túy, PrEP cũng cho thấy hiệu quả bảo vệ lên đến 74 – 84% [1].

Mặc dù vậy, hiệu quả của thuốc PrEP còn phụ thuộc nhiều vào khả năng duy trì nồng độ thuốc ổn định. Nghĩa là PrEP cần được sử dụng đúng liều, đúng giờ mỗi ngày để đảm bảo nồng độ thuốc đủ cao trước và trong khi phơi nhiễm. Nếu quên uống nhiều ngày sẽ khiến nồng độ thuốc trong máu và mô giảm xuống, làm giảm khả năng phòng ngừa HIV.

Hiệu quả của PrEP có thể giảm nếu người dùng có tần suất phơi nhiễm HIV nhiều, nghĩa là lượng virus đi vào cơ thể nhiều vượt quá khả năng bảo vệ của thuốc PrEP.

Vậy nên các chuyên gia luôn nhấn mạnh rằng: PrEP khi được uống đúng cách, đúng liều lượng thì khả năng bị HIV là cực kỳ thấp, đồng thời người dùng cần xét nghiệm HIV định kỳ và luôn sử dụng các biện pháp an toàn phù hợp (như bao cao su) để đảm bảo hiệu quả bảo vệ tối đa.

Đối tượng cần uống PrEP

Theo khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bạn nên cân nhắc sử dụng PrEP nếu thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ sau đây:

• Người tham gia quan hệ tình dục với người không rõ tình trạng nhiễm HIV.
• Người có nhiều bạn tình, hoặc quan hệ tình dục đồng thời với nhiều bạn tình.
• Người có bạn tình nhiễm HIV, đặc biệt nếu chưa điều trị ART hoặc điều trị không đều.
• Nam có quan hệ tình dục đồng giới.
• Người chuyển giới nữ có quan hệ tình dục không an toàn.
• Người có tiền sử mắc hoặc đang điều trị bệnh tình dục STI như lậu, giang mai, chlamydia…
• Người tham gia các hoạt động mại dâm, tiêm chích ma túy.
• Người đã từng sử dụng PEP HIV và vẫn có hành vi nguy cơ cao.
• Người sinh sống tại khu vực có tỷ lệ nhiễm HIV cao.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú nếu thuộc nhóm có nguy cơ cao.

Hướng dẫn sử dụng thuốc PrEP ngừa HIV

Thuốc PrEP là lựa chọn phù hợp cho nhiều đối tượng, cần uống đều đặn mỗi ngày hoặc theo phác đồ phù hợp để đạt hiệu quả tối đa.

• Đối với PrEP uống hằng ngày: Uống mỗi ngày 01 viên theo phác đồ phù hợp.
• Đối với PrEP uống theo tình huống: Uống theo công thức 2+1+1 theo phác đồ phù hợp:
  • Uống 2 viên (liều đầu tiên): đảm bảo uống thuốc 24 giờ hoặc chậm nhất là 2 giờ trước khi quan hệ tình dục.
  • Uống viên thứ ba: 24 giờ sau liều đầu tiên.
  • Uống viên thứ tư: 24 giờ sau liều thứ hai.
  • Nếu tiếp tục có quan hệ tình dục thì uống tiếp mỗi ngày 01 viên và uống tiếp 02 ngày liên tục sau lần quan hệ tình dục cuối cùng.

Một số thắc mắc liên quan đến PrEP HIV

1. Cần sử dụng bao cao su sau khi uống PrEP không?

Có, vẫn cần sử dụng bao cao su ngay cả khi đang dùng PrEP. Bao cao su là biện pháp bổ sung quan trọng giúp bảo vệ toàn diện hơn, đặc biệt trong các tình huống quan hệ tình dục với nhiều bạn tình hoặc không biết rõ tình trạng sức khỏe của bạn tình.

2. Có nên ngừng sử dụng thuốc PrEP không?

Có thể ngừng sử dụng PrEP và chỉ nên ngừng khi bạn không còn nguy cơ phơi nhiễm HIV hoặc có sự chỉ định của bác sĩ. Việc tự ý ngừng PrEP mà không đánh giá lại nguy cơ có thể làm tăng rủi ro nhiễm HIV nếu bạn tiếp tục phơi nhiễm mà không biết.

3. PrEP có ngừa được các bệnh dục khác ngoài HIV không?

Không, PrEP chỉ có tác dụng phòng ngừa lây nhiễm đối với HIV. Người dùng PrEP vẫn có nguy cơ mắc các bệnh STI nếu không sử dụng thêm các biện pháp phòng tránh phù hợp.

4. Cần dùng PrEP khi có bạn tình đang điều trị HIV hoặc có tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện không?

Có thể không cần dùng PrEP nếu bạn tình đang điều trị HIV hiệu quả và có tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện.

Nên dùng PrEP nếu bạn chưa chắc chắn về mức độ tuân thủ điều trị của bạn tình hoặc vẫn còn lo ngại, đồng thời nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn hỗ trợ phù hợp.

Nguồn nghiên cứu tham khảo:

[1] HIV pre-exposure prophylaxis (PrEP): a review of current knowledge of oral systemic HIV PrEP in humans (Dự phòng trước phơi nhiễm HIV: Tổng quan kiến ​​thức hiện tại về HIV PrEP toàn thân đường uống ở người).