Mặc dù không thể phòng nhiễm 100% nhưng PEP HIV là giải pháp dự phòng sau phơi nhiễm có hiệu quả rất cao và đã được các chuyên gia y tế xác nhận. Mặc dù vậy, xuyên suốt thời gian điều trị và sau khi đã hoàn thành liệu trình vẫn cần có sự theo dõi sát sao của bác sĩ để đảm bảo hiệu quả.

PEP HIV là gì?

PEP (Post-Exposure Prophylaxis) là biện pháp điều trị dự phòng khẩn cấp để ngăn ngừa nhiễm HIV sau khi đã xảy ra các tình huống rủi ro cao như quan hệ tình dục không an toàn, kim tiêm dính máu, hoặc tai nạn nghề nghiệp với bệnh phẩm chứa HIV.

Mục đích của PEP là ngăn chặn virus HIV xâm nhập và nhân lên trong cơ thể. Nó đặc biệt phù hợp với người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ phơi nhiễm cao trong thời gian gần đây, chẳng hạn như nhân viên y tế, nạn nhân bị tấn công tình dục, hoặc người quan hệ không an toàn với đối tượng nguy cơ cao.

Mặc dù vậy, PEP hoàn toàn không thay thế cho PrEP HIV hay các biện pháp bảo vệ thường xuyên (như bao cao su). Đồng thời, nó cũng không phải là “thuốc cấp cứu” cho mọi tình huống, và chỉ được cung cấp sau khi đã được bác sĩ đánh giá yếu tố nguy cơ, nguồn phơi nhiễm cùng các điều kiện y tế phù hợp khác.

PEP HIV là giải pháp dự phòng sau phơi nhiễm khẩn cấp, phù hợp với người gặp rủi ro phơi nhiễm HIV trong môi trường làm việc.
PEP HIV là giải pháp dự phòng sau phơi nhiễm khẩn cấp, phù hợp với người gặp rủi ro phơi nhiễm HIV trong môi trường làm việc.
diag
Xét nghiệm sớm HIV không cần đợi 2-4 tuần
  • Sử dụng công nghệ RNA PCR hiện đại
  • Phát hiện sớm nhất – chỉ sau 5-7 ngày phơi nhiễm.
  • Độ nhạy cực cao – phát hiện ngay cả khi tải lượng virus thấp
  • Rút ngắn thời gian lo lắng, hỗ trợ quyết định điều trị sớm.
ĐĂNG KÝ TƯ VẤN
200+
Cơ sở y tế đối tác
2400+
Bác sĩ tin tưởng

Cơ chế hoạt động của thuốc PEP

PEP phát huy tác dụng trong khoảng thời gian cửa sổ từ vài giờ đến vài ngày đầu – là thời điểm mà virus tấn công tế bào miễn dịch, bắt đầu sao chép và nhân lên nhưng chưa tích hợp vĩnh viễn vào ADN của tế bào.

Thuốc sẽ can thiệp trực tiếp vào các cơ chế phát triển quan trọng trong vòng đời của HIV. Trong đó bao gồm ức chế enzyme phiên mã ngược khiến virus không thể sao chép vật liệu di truyền, và ngăn enzyme chỉnh hợp tích hợp ADN của virus vào nhân tế bào người.

Khi các cơ chế này bị ngăn chặn từ sớm, virus không thể nhân lên và hệ miễn dịch có thể loại bỏ dần virus một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, cơ chế hoạt động của PEP cần phải diễn ra kéo dài 28 ngày để bao phủ toàn bộ chu kỳ sống của virus trong cơ thể. Điều này giúp đảm bảo không còn sót lại virus nào có thể tích hợp vào tế bào, đặc biệt nếu virus đã nhân lên ở mức nhỏ nhưng chưa phát hiện được bằng xét nghiệm.

Xét nghiệm liên quan
Gói xét nghiệm Bệnh xã hội (STDs)
HIV Combo Ag + Ab miễn dịch tự động

Hiệu quả bảo vệ của PEP trước HIV

PEP đã được báo cáo cho thấy khả năng giảm nguy cơ nhiễm HIV lên đến hơn 80% ở một số trường hợp phơi nhiễm nghề nghiệp đã được kê đơn và sử dụng thuốc đúng phác đồ [1].

Điều này cho thấy nếu sử dụng thuốc đúng phác đồ và có sự giám sát y tế chặt chẽ thì PEP hiếm khi thất bại, đặc biệt là đã bắt đầu dùng PEP trong vòng 72 giờ sau phơi nhiễm và duy trì liên tục trong 28 ngày.

Một số trường hợp thất bại đã được ghi nhận thường liên quan đến việc sử dụng PEP muộn so với khuyến cáo (sau 72 giờ kể từ lúc phơi nhiễm), không tuân thủ liều, hoặc xảy ra tình trạng virus kháng thuốc.

Tuy nhiên, các chuyên gia y tế nhấn mạnh rằng uống PEP đúng cách sẽ giảm nguy cơ nhiễm HIV rất đáng kể nhưng không đảm bảo tuyệt đối 100% không bị nhiễm, và PEP không thể thay thế các biện pháp phòng tránh chủ động như dùng bao cao su hoặc PrEP.

PEP đồng thời cũng nên đi kèm với các biện pháp đánh giá y tế và xét nghiệm HIV định kỳ sau điều trị để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa toàn diện.

Xem thêm: HIV chữa được không?

PEP có tác dụng và đạt hiệu quả tốt trong vòng 72 giờ kể từ lúc phơi nhiễm HIV, sau đó thì hiệu quả sẽ giảm đi đáng kể.
PEP có tác dụng và đạt hiệu quả tốt trong vòng 72 giờ kể từ lúc phơi nhiễm HIV, sau đó thì hiệu quả sẽ giảm đi đáng kể.

Đối tượng cần uống PEP

Theo khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bạn nên cân nhắc sử dụng PEP nếu thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ sau đây:

  • Nhân viên y tế phơi nhiễm nghề nghiệp:
    • Người bị tổn thương bởi các vật có dính máu nhiễm/nghi nhiễm HIV.
    • Người bị máu hoặc dịch cơ thể dính vào vùng da bị trầy/xước hoặc niêm mạc mắt, mũi, miệng.
    • Các tai nạn phòng thí nghiệm liên quan đến mẫu bệnh phẩm chứa HIV.
  • Bạn tình của người sống chung với HIV trong tình huống bất ngờ:
    • Quên uống thuốc PrEP.
    • Bạn tình HIV dương tính vừa mới bắt đầu điều trị thuốc ARV (chưa đạt tải lượng virus ở ngưỡng không phát hiện).
    • Không có sẵn PrEP nhưng có quan hệ nguy cơ cao.
  • Người QHTD với người nhiễm/nghi nhiễm HIV mà không có biện pháp bảo vệ phù hợp.
  • Người bị tấn công tình dục.
  • Người tham gia các hoạt động tiêm chích ma túy.
  • Người phơi nhiễm không chủ ý trong sinh hoạt, ví dụ như sơ cứu không có dụng cụ bảo hộ, bị cắn gây chảy máu, tai nạn giao thông…

Xem thêm: Thuốc HIV

Hướng dẫn sử dụng thuốc PEP ngừa HIV

Thuốc PEP phát huy hiệu quả nếu được sử dụng trong vòng 72 giờ đầu sau phơi nhiễm và hiệu quả đạt cao nhất nếu bắt đầu càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là trong vòng 2 – 24 giờ đầu sau phơi nhiễm.

Nếu sử dụng PEP sau 72 giờ thì hiệu quả của thuốc sẽ giảm đi đáng kể, bởi đây là thời điểm mà nguy cơ virus đã tích hợp vào tế bào cơ thể là rất cao.

Phác đồ PEP tiêu chuẩn kéo dài 28 ngày liên tục, bao gồm sự kết hợp của ba loại thuốc kháng virus (ARV). Phổ biến nhất là sự phối hợp giữa:

  • Tenofovir disoproxil fumarate (TDF).
  • Emtricitabine (FTC).
  • Dolutegravir (DTG) hoặc Raltegravir (RAL).

Thuốc được yêu cầu uống mỗi ngày một lần, hoặc hai lần nếu dùng RAL. Người dùng cần tuân thủ tuyệt đối lịch trình uống thuốc, không được tự ý ngừng hoặc quên liều vì sẽ làm giảm hiệu quả điều trị.

Đồng thời, người dùng cần làm thêm các xét nghiệm HIV định kỳ (sau 4 – 6 tuần và sau 3 tháng) xuyên suốt liều trình và ngay cả khi đã hoàn thành. Việc này giúp xác nhận không có nhiễm muộn sau khi đã dùng PEP.

Đặc biệt, nếu đã dùng PEP mà thường xuyên có nguy cơ phơi nhiễm thì bác sĩ sẽ yêu cầu chuyển sang dùng PrEP. Đây là giải pháp phù hợp hơn để tránh tác dụng phụ của PEP cũng như bảo vệ lâu dài hơn.

Xem thêm: Thuốc phơi nhiễm HIV giá bao nhiêu?

Thuốc PEP cần uống đúng liều trong suốt 28 ngày để đảm bảo hiệu quả ngăn ngừa.
Thuốc PEP cần uống đúng liều trong suốt 28 ngày để đảm bảo hiệu quả ngăn ngừa.

Một số thắc mắc liên quan đến PEP HIV

Dùng PEP vẫn bị HIV phải làm sao?

Bạn cần đến cơ sở y tế chuyên khoa HIV ngay lập tức để được tư vấn và bắt đầu điều trị kháng virus càng sớm càng tốt. Mặc dù PEP giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV rất cao nhưng không đảm bảo tuyệt đối.

PEP 72 giờ là gì?

PEP 72 giờ là cách gọi ngắn để nhấn mạnh rằng thuốc PEP phải được bắt đầu trong vòng 72 giờ (3 ngày) kể từ khi có nguy cơ phơi nhiễm với HIV. Khoảng thời gian 72 giờ này là giới hạn tối đa để PEP còn có hiệu quả.

Nếu quên một liều thuốc PEP cần làm gì?

Hãy uống ngay khi nhớ ra, miễn là không quá gần với liều kế tiếp. Tuyệt đối không uống gộp hai liều cùng lúc để “bù lại” vì có thể gây tác dụng phụ hoặc quá liều. Đồng thời bạn nên thông báo cho nhân viên y tế để được hướng dẫn cụ thể và tiếp tục theo dõi sát quá trình điều trị.

Việc bỏ lỡ một liều đơn lẻ không làm mất hoàn toàn hiệu quả của PEP, nhưng nếu quên nhiều lần, nguy cơ thất bại điều trị sẽ tăng cao.

Nguồn nghiên cứu tham khảo:

[1] A Case-Control Study of HIV Seroconversion in Health Care Workers after Percutaneous Exposure (Nghiên cứu ca-đối chứng về chuyển đổi huyết thanh HIV ở nhân viên chăm sóc sức khỏe sau khi tiếp xúc qua da).

Xem thêm