Người bị nhiễm HIV có béo được không? Nên tăng hay giảm cân?

Lưu ý: Thông tin dinh dưỡng trong bài viết chỉ mang tính tham khảo và không thay thế hoàn toàn hướng dẫn chuyên khoa. Mọi trường hợp cần tăng cân hay giảm cân đều phải có sự hướng dẫn cụ thể của bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng.

Người bị HIV có mập không?

Khi một người bình thường bị HIV thì họ không tăng cân mà sẽ sụt cân, thường bắt đầu sút cân từ giai đoạn cận AIDS.

Lý do là vì virus tấn công vào hệ miễn dịch mạnh mẽ trong giai đoạn này và gây viêm mạn tính. Tình trạng viêm này khiến cơ thể tiêu hao rất nhiều năng lượng, mất cảm giác ngon miệng, đồng thời tăng phá hủy mô cơ và mỡ để duy trì chuyển hóa. Nhiều trường hợp còn bị tổn thương niêm mạc ruột làm giảm hấp thu dinh dưỡng, dẫn đến tiêu chảy, suy dinh dưỡng và sút cân kéo dài.

Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn AIDS là thời điểm mà sụt cân diễn ra nghiêm trọng nhất. Người bệnh có thể rơi vào “hội chứng suy mòn do HIV” với sự sụt giảm nghiêm trọng cả khối cơ và mỡ – có thể đến 10% tổng trọng lượng cơ thể hoặc nặng hơn.

Mặc dù vậy, nếu được điều trị bằng thuốc kháng virus (ART) và bổ sung chất dinh dưỡng đúng cách thì người bị HIV hoàn toàn có thể tăng cân trở lại đạt mức bình thường, thường là vài kilogram trong giai đoạn đầu điều trị.

Thuốc ART giúp giảm mạnh tải lượng virus trong cơ thể và hỗ trợ hệ miễn dịch phục hồi. Quá trình này làm giảm tình trạng viêm mạn, cải thiện khả năng hấp thu chất dinh dưỡng và phục hồi cảm giác ngon miệng. Khi kết hợp với các biện pháp bổ sung dinh dưỡng hợp lý thì người bệnh bước vào giai đoạn “phục hồi sức khỏe” (return-to-health).

Đây là nguyên nhân chính khiến người bệnh tăng cân trong khoảng 6 – 24 tháng đầu điều trị, đặc biệt nếu trước đó họ từng bị sút cân.

Nhiều chuyên gia HIV cũng cho biết, quá trình phục hồi này không chỉ là tự nhiên mà một số loại thuốc kháng virus hiện đại cũng góp phần trực tiếp vào việc tăng cân. Đặc biệt là các thuốc thuộc nhóm ức chế tích hợp (INSTIs) như dolutegravir và bictegravir, và thuốc tenofovir alafenamide (TAF).

Những thuốc này có thể ảnh hưởng đến chuyển hóa mỡ, điều hòa hormon đói no, và làm tăng tích tụ mỡ ở vùng bụng, nội tạng. Tác dụng tăng cân này đặc biệt rõ ở nữ giới và người có mức TCD4+ thấp.

Xét nghiệm sớm HIV không cần đợi 2-4 tuần

• Sử dụng công nghệ RNA PCR hiện đại
• Phát hiện sớm nhất – chỉ sau 5-7 ngày phơi nhiễm.
• Độ nhạy cực cao – phát hiện ngay cả khi tải lượng virus thấp
• Rút ngắn thời gian lo lắng, hỗ trợ quyết định điều trị sớm.

ĐĂNG KÝ TƯ VẤN

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Khi nào tăng cân khi nhiễm HIV được xem là nguy hiểm?

Tăng vài kilogram trong giai đoạn đầu điều trị có thể là điều tốt, nếu người bệnh tăng cân liên tục sau 1 – 2 năm hoặc tăng quá giới hạn hợp lý thì nó có thể trở thành nguy cơ chuyển hóa. Hậu quả có thể dẫn đến tiểu đường, gan nhiễm mỡ hoặc bệnh tim mạch.

Để đánh giá ngưỡng tăng cân nguy hiểm ở những người bị HIV thì bác sĩ dựa vào hai chỉ số quan trọng: tỷ lệ % tăng trọng lượng cơ thể, và chỉ số khối cơ thể (BMI).

• Tăng 5% – 10% trọng lượng cơ thể trong vòng 1 – 2 năm đầu điều trị có thể vẫn nằm trong giới hạn phục hồi nhưng cần theo dõi.
• Tăng ≥ 10% trọng lượng cơ thể trong vòng 1 – 2 năm đầu điều trị được xem là tăng quá mức và tiềm ẩn nguy cơ bệnh lý, đặc biệt là ở người đã có cân nặng bình thường hoặc thừa cân từ trước.
• BMI ≥ 25 (thừa cân) hoặc BMI ≥ 30 (béo phì) thì nguy cơ mắc bệnh lý chuyển hóa tăng rõ rệt.

Tuy nhiên, tăng cân vùng bụng, gan hoặc nội tạng (tăng mỡ nội tạng) nguy hiểm hơn nhiều so với tăng mỡ dưới da. Nó thường làm tăng nguy cơ đề kháng insulin và tim mạch ở người nhiễm HIV có điều trị ART, đặc biệt là người sử dụng các thuốc điều trị thuộc nhóm INSTI hoặc TAF.

Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ cho thấy người nhiễm HIV dùng INSTI tăng trung bình 0.69 kg/m² BMI mỗi năm, cao gấp nhiều lần so với người không nhiễm HIV [1].

Ngay cả khi tổng cân nặng không vượt nhiều nhưng nếu vòng eo tăng nhanh hoặc có các biểu hiện chuyển hóa (tăng đường huyết, rối loạn mỡ máu…) thì cần đánh giá sức khỏe chuyên sâu.

Nhiễm HIV nên tăng cân hay giảm cân để cải thiện sức khỏe?

Cân nặng lý tưởng cho người nhiễm HIV không phải là một con số cố định và không áp dụng cứng nhắc cho mọi trường hợp. Việc quyết định tăng cân hay giảm cân sẽ được bác sĩ lựa chọn dựa trên nhiều đánh giá sức khỏe và chuyển hóa toàn diện, đồng thời cá nhân hóa mục tiêu cân nặng theo từng giai đoạn điều trị và nền tảng của người bệnh.

Tăng cân và giảm cân đều có thể tốt hoặc xấu tùy theo:

• Tình trạng dinh dưỡng và BMI ban đầu.
• Giai đoạn HIV trước hay sau điều trị ART.
• Thành phần cân nặng là mỡ hay cơ.
• Các bệnh lý kèm theo như đái tháo đường, gan nhiễm mỡ, hội chứng chuyển hóa…

Nếu người nhiễm HIV đang thiếu cân hoặc sụt cân

Tăng cân có lợi cho nhóm đối tượng này, và được khuyến khích tăng cân dưới sự giám sát y tế chặt chẽ. Mục tiêu là phục hồi khối cơ, cải thiện dinh dưỡng và miễn dịch.

• Bổ sung năng lượng khoảng 250 – 500 kcal/ngày, protein và vi chất.
• Ưu tiên tăng cơ, không chỉ tăng mỡ.
• Theo dõi định kỳ chỉ số BMI, albumin, xét nghiệm vi chất (vitamin B12, sắt, kẽm).
• Cân nhắc kết hợp vật lý trị liệu nếu suy giảm cơ nặng.

Nếu người nhiễm HIV đã có cân nặng bình thường hoặc thừa cân

Nhóm này cần duy trì ổn định hoặc giảm cân nhẹ (nếu cần). Mục tiêu là kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ liên quan đến chuyển hóa.

• Chế độ ăn kiểm soát năng lượng, giảm mỡ bão hòa, tăng chất xơ.
• Tăng hoạt động thể chất khoảng 150 – 300 phút/tuần.
• Theo dõi định kỳ BMI, vòng eo, xét nghiệm mỡ máu, glucose, chức năng gan.
• Có thể cần điều chỉnh phác đồ ART nếu tăng cân liên quan thuốc (đặc biệt là INSTI + TAF).

Nguồn nghiên cứu tham khảo:

[1] Changes in Body Mass Index Over Time in People With and Without HIV Infection (Sự thay đổi chỉ số khối cơ thể theo thời gian ở những người nhiễm và không nhiễm HIV)