Dị ứng thai kỳ: Nguyên nhân và cách xử lý khi bà bầu bị dị ứng

Dị ứng thai kỳ là gì?

Dị ứng thai kỳ là kết quả của thay đổi miễn dịch trong giai đoạn mang thai cùng nhiều cơ chế sinh học khác. Sự biến đổi này nhằm mục đích bảo vệ thai nhi khỏi bị “đào thải miễn dịch”, nhưng đồng thời cũng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh dị ứng ở người mẹ. Điều này dẫn đến cảm giác như “bị dị ứng” gây ngứa và khó chịu.

Trong y khoa, dị ứng thai kỳ được xếp vào nhóm rối loạn miễn dịch khi mang thai. Trong đó bao gồm viêm mũi dị ứng, hen phế quản, mày đay, viêm da cơ địa, dị ứng thuốc, dị ứng thực phẩm và sốc phản vệ.

Nguyên nhân mẹ bầu dị ứng khi mang thai

Mang thai là một quá trình kỳ diệu, nhưng cũng là giai đoạn cơ thể người phụ nữ thay đổi gần như toàn bộ hệ thống sinh học, đặc biệt là hệ miễn dịch, nội tiết tố và làn da.

Hệ miễn dịch thay đổi để bảo vệ thai nhi

Bình thường, hệ miễn dịch luôn sẵn sàng tiêu diệt mọi thứ lạ xâm nhập vào cơ thể. Tuy nhiên, em bé trong bụng lại mang một nửa gen từ người cha – nghĩa là về lý thuyết, cơ thể mẹ có thể coi em bé là “vật thể lạ”.

Để tránh việc “tự tấn công con” thì cơ thể mẹ sẽ tự điều chỉnh lại hệ miễn dịch, để vừa bảo vệ cơ thể vừa bảo vệ em bé. Nhưng đổi lại, sự thay đổi này lại khiến mẹ trở nên nhạy cảm hơn với các tác nhân dị ứng (dị nguyên), chẳng hạn như phấn hoa, bụi, thực phẩm lạ, mỹ phẩm hoặc thuốc.

Nội tiết tố nữ tăng cao trong thai kỳ

Hai hormone estrogen và progesterone tăng lên rất nhiều trong giai đoạn mang thai. Chúng giúp thai nhi phát triển, nhưng đồng thời cũng làm thay đổi cách cơ thể phản ứng với các chất gây kích ứng.

• Estrogen: Khiến mạch máu giãn nở, làm da dễ ửng đỏ và ngứa.
• Progesterone: Khiến tế bào miễn dịch nhạy cảm hơn, đôi khi dẫn đến những phản ứng giống dị ứng, thậm chí là phát ban định kỳ mỗi khi progesterone tăng cao.

Sự gia tăng của các hormone này chính là lý do vì sao một số mẹ bầu vốn không dị ứng gì, nhưng khi mang thai lại dễ bị mẩn đỏ, ngứa, sưng nhẹ hoặc nổi mề đay.

Làn da trở nên nhạy hơn trong quá trình mang thai

Ngoài thay đổi miễn dịch và hormone, lớp da của mẹ bầu cũng mỏng và dễ kích ứng hơn.

• Sự giãn nở của da: Khiến da mất đi cấu trúc bảo vệ tự nhiên của nó, đặc biệt là ở vùng bụng. Tình trạng này tạo điều kiện cho vi khuẩn hoặc chất gây dị ứng dễ xâm nhập.
• Máu lưu thông nhiều hơn: Khiến da nóng hơn bình thường, từ đó làm tăng nguy cơ vùng da bị kích ứng dễ đỏ và ngứa.

Các tình trạng dị ứng mẹ có thể gặp khi mang thai

Mẹ bầu bị dị ứng khi mang thai là hệ quả của ba thay đổi lớn ở hệ miễn dịch, hormone nữ tăng cao, và làn da trở nên yếu hơn. Tùy vào cơ địa từng người mà những thay đổi này có thể biểu hiện thành một số vấn đề thai kỳ như:

• Phát ban hoặc ngứa nhẹ (thường gặp nhất).
• Viêm da cơ địa bùng phát.
• Mề đay hoặc sẩn ngứa vùng bụng.
• Dị ứng với thuốc, thời tiết, thực phẩm….

Phát ban, ngứa nhẹ trong thai kỳ

Đây là hiện tượng sinh lý bình thường và không nguy hiểm. Tình trạng này thường xảy ra khi thời tiết thay đổi, hoặc khi mẹ sử dụng xà phòng, mỹ phẩm, quần áo bó sát… sẽ gây ngứa nhẹ và nổi mẩn đỏ.

Nguyên nhân chủ yếu là do da mẹ trở nên nhạy cảm hơn trong thai kỳ, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ hai và ba khi da giãn ra quá nhanh. Những thay đổi này khiến da mỏng đi, ấm hơn, dễ khô, mất nước và dễ kích ứng hơn.

Hơn nữa, một số mẹ bầu còn cảm thấy ngứa lòng bàn tay và bàn chân. Điều này là do gan phải hoạt động mạnh hơn để thải độc, khiến muối mật tăng nhẹ trong máu. Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể do ứ mật thai kỳ và cần được thăm khám y khoa để điều trị sớm.

Viêm da cơ địa bùng phát khi mang thai

Giai đoạn mang thai thường là lúc bùng phát bệnh ở những thai phụ có sẵn cơ địa dị ứng hoặc đã từng mắc viêm da cơ địa (eczema). Bệnh khiến da khô, bong tróc, đỏ rát và ngứa lan rộng, nhất là ở cổ, khuỷu tay, đầu gối hoặc vùng ngực.

Nguyên nhân của tình trạng này là do hệ miễn dịch đã tự thay đổi để giữ an toàn cho em bé, nhưng mẹ sẽ phải chịu những yếu tố gây dị ứng một cách nặng nề hơn. Tuy nhiên, phần lớn các triệu chứng sẽ giảm dần hoặc biến mất sau khi sinh nên mẹ không cần quá lo lắng.

Mề đay hoặc sẩn ngứa vùng bụng (PUPPP)

PUPPP là tình trạng phổ biến nhất, thường xảy ra ở 3 tháng cuối, và đặc biệt là với phụ nữ mang thai lần đầu hoặc song thai. Bụng to lên quá nhanh khiến da giãn quá mức, gây viêm nhẹ và xuất hiện các nốt mẩn đỏ hoặc mề đay nhỏ.

Tình trạng này không ảnh hưởng đến em bé mà chỉ gây ngứa rát, thường bắt đầu xuất hiện quanh rốn rồi lan ra đùi, mông hoặc cánh tay.

Các chuyên gia y tế cho biết, đây chỉ là phản ứng tạm thời của cơ thể trong giai đoạn cuối thai kỳ và sẽ biến mất hoàn toàn sau khi sinh con. Vậy nên mẹ hoàn toàn an tâm.

Dị ứng với thuốc, thời tiết, thực phẩm

Không ít mẹ bầu vốn khỏe mạnh, nhưng khi mang thai lại xuất hiện dị ứng với những thứ từng rất quen thuộc như tôm, trứng, sữa, phấn hoa hoặc thời tiết lạnh. Nguyên nhân là do sự thay đổi miễn dịch, khiến cơ thể phản ứng quá mức với các tác nhân này và gây ra triệu chứng ngứa, sổ mũi, nổi mẩn, sưng nhẹ.

Tuy nhiên, một số trường hợp có phản ứng dị ứng mạnh hơn, gây ra các biểu hiện sốc phản vệ như phù mặt, khó thở hoặc tụt huyết áp. Đây là tình huống cấp cứu cần can thiệp y tế ngay. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hay thảo dược để xử lý.

Mẹ bầu bị dị ứng có sao không?

Phần lớn các phản ứng dị ứng trong thai kỳ không gây nguy hiểm cho hai mẹ con. Tình trạng ngứa da, nổi mẩn đỏ, viêm da cơ địa chủ yếu ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày của mẹ. Nếu chỉ bị dị ứng ngứa da ở mức độ nhẹ, không có sốt, không ảnh hưởng hô hấp hay tuần hoàn máu, thì mẹ có thể yên tâm rằng bé vẫn an toàn.

Nguy cơ nguy hiểm chỉ tăng khi mẹ bị dị ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ, hoặc ngứa dữ dội kéo dài do ứ mật thai kỳ. Không chỉ mẹ mà cả em bé cũng bị ảnh hưởng.

• Ảnh hưởng đến mẹ: Cơ thể rơi vào tình trạng rối loạn tuần hoàn, hô hấp hoặc chức năng gan, khiến mẹ khó thở, tụt huyết áp, ngứa dữ dội, mất ngủ và kiệt sức. Nếu không được xử lý kịp thời sẽ gây biến chứng nhiễm trùng da, mất nước hoặc suy gan tạm thời.
• Ảnh hưởng đến thai nhi: Lưu lượng máu và oxy đến thai nhi có thể giảm tạm thời khi mẹ bị dị ứng nặng, khiến bé bị suy thai hoặc nhịp tim bất thường. Trong trường hợp ứ mật thai kỳ, muối mật tăng cao đi qua nhau thai sẽ ảnh hưởng đến tim thai và khả năng phát triển của bé.

Nếu không được xử lý kịp thời, những tình huống này sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, thai chậm phát triển trong tử cung, thai lưu, hoặc cần phải can thiệp y khoa khẩn cấp.

Xem thêm: Bà bầu bị dị ứng thai kỳ phải làm sao?

Cách xử lý khi bà bầu bị dị ứng

Trước khi áp dụng các cách chữa dị ứng cho bà bầu đều cần phải xác định được mức độ nặng nhẹ của dị ứng. Việc chữa trị sai cách không chỉ khiến tình trạng nặng thêm mà còn có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và bé.

Nhận biết mức độ nặng nhẹ của dị ứng thai sản

Dị ứng trong thai kỳ có thể chia thành nhẹ, trung bình và nặng như sau:

• Mức độ nhẹ: Ngứa, nổi mẩn nhỏ, khô da hoặc rát nhẹ ở một vùng nhất định, không lan rộng, không kèm theo sưng hay khó thở.
• Mức độ trung bình: Mề đay lan rộng, ngứa dữ dội, sưng nhẹ ở môi hoặc mí mắt, cảm giác nóng rát, nổi phát ban khắp người.
• Mức độ nặng (cấp cứu): Khó thở, sưng mặt hoặc cổ họng, chóng mặt, choáng váng, tụt huyết áp, ngứa toàn thân kèm vàng da – cần đến bệnh viện ngay lập tức.

Hướng dẫn tự xử lý tạm thời tại nhà (trường hợp nhẹ)

Mẹ có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Ngừng tiếp xúc với yếu tố nghi ngờ gây dị ứng: thực phẩm, mỹ phẩm, thuốc, phấn hoa…
• Tắm rửa và vệ sinh cơ thể với nước ấm nhẹ, không quá nóng.
• Có thể dùng bột yến mạch hoặc lá khổ qua để làm dịu da trong lúc tắm.
• Thoa kem dưỡng ẩm không mùi đều đặn.
• Mặc đồ cotton, rộng rãi, thoáng mát.
• Tránh gãi hoặc chà xát mạnh vùng da ngứa.
• Uống đủ nước để cấp ẩm cho da.
• Ngủ đủ giấc.
• Giữ không gian sống mát mẻ, sạch sẽ để giảm kích ứng.
• Chỉ sử dụng các loại thuốc uống/thuốc bôi khi đã được bác sĩ hướng dẫn.

Thăm khám bác sĩ

Mẹ bầu cần thăm khám bác sĩ trong những trường hợp sau:

• Dị ứng ngứa tái phát nhiều lần, không rõ nguyên nhân.
• Ngứa kéo dài trên 3 ngày, lan rộng hoặc ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Xuất hiện dấu hiệu vàng da, vàng mắt, nước tiểu sậm màu (gợi ý ứ mật thai kỳ).
• Có khó thở, sưng mặt, đau bụng.
• Bé cử động ít hơn, yếu hơn hoặc không thường xuyên như trước. Cụ thể là bé ít cử động hơn 10 lần trong 12 giờ, hoặc đột ngột giảm rõ rệt so với ngày thường.

Bác sĩ sẽ giúp xác định nguyên nhân chính xác qua các xét nghiệm máu, gan mật hoặc test dị ứng. Dựa vào kết quả xét nghiệm mà bác sĩ sẽ chỉ định thuốc an toàn cho thai kỳ. Điều này nhằm tránh việc mẹ tự ý mua thuốc có thể ảnh hưởng đến bé.

Trường hợp bé ít cử động hoặc yếu hơn ngày thường thì bác sĩ sẽ kiểm tra nhịp tim thai và tình trạng nhau thai, từ đó phát hiện sớm nguy cơ bất thường và có hướng xử trí phù hợp.

Một số vấn đề cần biết về dị ứng thai kỳ

Bị dị ứng khi mang thai 3 tháng đầu có đáng lo không?

Nếu mẹ chỉ bị dị ứng nhẹ như nổi mẩn, ngứa hoặc khô da thì không nguy hiểm. Tuy nhiên, mẹ cần đi khám bác sĩ ngay nếu dị ứng gây phát ban lan rộng, sưng phù, khó thở hoặc ngứa dữ dội kéo dài. Thăm khám sớm giúp theo dõi và xử lý đúng cách nhằm tránh biến chứng, cũng như đảm bảo thai phát triển an toàn.

Bà bầu bị dị ứng thức ăn phải làm sao?

Nếu nghi ngờ bị dị ứng sau khi ăn, mẹ bầu nên ngừng ngay loại thực phẩm đó, ghi lại thời điểm và triệu chứng để bác sĩ dễ chẩn đoán, như nổi mề đay, ngứa, sưng môi, buồn nôn, khó thở.

Với các biểu hiện nhẹ, chỉ cần uống nhiều nước, nghỉ ngơi, ăn thanh đạm, cơ thể sẽ tự đào thải chất gây dị ứng.

Nếu có sưng mặt, khàn tiếng, khó thở, choáng váng hoặc chóng mặt, cần đi cấp cứu ngay vì có thể là phản ứng phản vệ

Dị ứng da mặt khi mang thai cần làm gì?

Nếu da nổi mẩn đỏ, ngứa, rát hoặc bong tróc nhẹ, mẹ nên ngưng tất cả sản phẩm đang dùng, chỉ rửa mặt bằng nước ấm sạch, và thoa kem dưỡng ẩm dịu nhẹ không hương liệu.

Tuyệt đối không tự bôi thuốc hoặc kem trị mụn, corticoid nếu chưa có chỉ định bác sĩ, vì nhiều loại có thể ảnh hưởng đến em bé.

Nếu tình trạng không giảm sau vài ngày hoặc lan rộng, nên khám da liễu để được kê thuốc bôi phù hợp nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe thai kỳ.

Bà bầu bị dị ứng thời tiết phải làm sao?

Để giảm triệu chứng, mẹ nên giữ ấm cơ thể khi trời lạnh, tránh ra ngoài khi có gió mạnh hoặc bụi phấn hoa, và giữ nhà cửa thông thoáng, sạch sẽ. Mẹ có thể uống nhiều nước, dùng máy tạo ẩm và rửa mũi bằng nước muối sinh lý để giảm khô ngứa.

Nếu dị ứng kéo dài hoặc gây khó chịu nhiều thì mẹ nên trao đổi bác sĩ để được kê đơn thuốc phù hợp.

Lời kết

Nhìn chung, dị ứng thai kỳ không đáng lo ngại nếu chỉ gây ngứa nhẹ. Tuy nhiên, bà bầu cần chú ý các biểu hiện nguy hiểm như khó thở, sưng mặt, khàn tiếng hoặc chóng mặt. Đây là những dấu hiệu cho thấy sốc phản vệ, cần được cấp cứu ngay.