Xét nghiệm giun móc thế nào? Hướng điều trị và phòng ngừa

Xét nghiệm giun móc là phương pháp quan trọng giúp phát hiện sớm tình trạng nhiễm ký sinh trùng đường ruột, từ đó có hướng điều trị kịp thời. Bệnh giun móc có thể gây thiếu máu, suy dinh dưỡng, và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được kiểm soát. Tìm hiểu ngay qua bài viết của Diag!

Bệnh giun móc là gì?

Bệnh giun móc là một bệnh ký sinh trùng đường ruột do giun móc gây ra. Đây là một trong những bệnh nhiễm giun phổ biến, đặc biệt ở các vùng có điều kiện vệ sinh kém và khí hậu ấm áp, ẩm ướt. Giun ký sinh trong ruột non của con người, hút máu, và làm tổn thương niêm mạc ruột. Có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe như thiếu máu, suy dinh dưỡng, và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em.

Đây là một loại giun tròn thuộc nhóm Nematoda, có kích thước nhỏ và sống ký sinh trong ruột non của vật chủ. Hai loài giun móc phổ biến gây bệnh ở người là:

• Ancylostoma duodenale: Loài này thường gặp ở khu vực Nam Âu, Bắc Phi, Trung Đông, và châu Á. Chúng có thể lây nhiễm qua cả da và đường tiêu hóa. Ấu trùng của loài này có thể tồn tại trong cơ thể và kích hoạt lại sau một thời gian không hoạt động.
• Necator americanus: Phổ biến hơn ở châu Mỹ, châu Phi cận Sahara, Đông Nam Á, và một số vùng nhiệt đới khác. Loài này chủ yếu xâm nhập vào cơ thể qua da và là nguyên nhân chính gây nhiễm giun móc trên toàn cầu.

Giun móc trưởng thành có kích thước nhỏ, trung bình từ 5 – 13 mm. Chúng có một bộ phận miệng đặc biệt giúp bám vào thành ruột và hút máu vật chủ để sống. Một con giun móc trưởng thành có thể hút khoảng 0,03 – 0,2 mL máu mỗi ngày, nếu số lượng giun nhiều, người nhiễm có thể bị thiếu máu nghiêm trọng.

Triệu chứng nhiễm giun móc

Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến của bệnh giun móc theo từng giai đoạn nhiễm.

Triệu chứng giai đoạn đầu (giai đoạn ấu trùng xâm nhập)

Sau khi tiếp xúc với đất, ấu trùng giun móc có thể xâm nhập vào cơ thể qua da, thường là ở chân hoặc tay.

• Ngứa, phát ban: Da đỏ, ngứa, sưng nhẹ, và có thể nổi mụn nước.
• Viêm da tái phát: Kích ứng kéo dài, dễ nhiễm trùng thứ phát.

Triệu chứng khi giun di chuyển trong cơ thể

Sau khi xâm nhập qua da, ấu trùng giun móc đi vào mạch máu và theo dòng chảy đến phổi.

• Ho khan, khó chịu cổ họng do kích thích niêm mạc hô hấp.
• Khó thở, tức ngực nếu nhiễm nhiều giun.

Triệu chứng giai đoạn giun trưởng thành ký sinh trong ruột

Khi giun móc trưởng thành bám vào thành ruột non và bắt đầu hút máu, các triệu chứng tiêu hóa và thiếu máu sẽ xuất hiện. Những dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Rối loạn tiêu hóa: Đau bụng, tiêu chảy, táo bón, buồn nôn, và chán ăn.
• Thiếu máu, suy nhược: Da xanh, chóng mặt, mệt mỏi, và nhịp tim nhanh.
• Trẻ chậm phát triển do thiếu máu, suy dinh dưỡng.

Triệu chứng ở trường hợp nhiễm giun móc nặng

Nếu nhiễm giun móc trong thời gian dài mà không được điều trị, số lượng giun trong ruột sẽ tăng lên đáng kể, gây:

• Thiếu máu nghiêm trọng: Suy nhược, rối loạn nhịp tim, nguy cơ suy tim.
• Hạ protein máu: Gây phù nề chân, mặt.
• Xuất huyết tiêu hóa: Loét ruột, đau bụng, phân đen hoặc có máu.

Nguyên nhân và cách lây truyền bệnh giun móc

Nguyên nhân chính gây bệnh giun móc là do nhiễm ấu trùng giun móc, có thể xảy ra qua hai con đường chính:

• Xâm nhập qua da: Con đường phổ biến nhất. Ấu trùng giun móc có thể sống trong đất ẩm, bẩn, và nơi có chứa phân người bị nhiễm giun. Khi một người đi chân trần hoặc tiếp xúc trực tiếp với đất ô nhiễm, ấu trùng có thể xâm nhập qua da, đi vào hệ tuần hoàn. Từ đó di chuyển đến phổi, sau đó được nuốt vào đường tiêu hóa và phát triển thành giun trưởng thành trong ruột non.
• Nhiễm qua đường tiêu hóa: Ngoài việc xâm nhập qua da, trứng giun móc có thể có trong thực phẩm hoặc nước uống bị ô nhiễm. Khi con người ăn phải thức ăn hoặc uống nước chứa trứng giun móc, trứng sẽ nở thành ấu trùng trong ruột và tiếp tục chu trình phát triển thành giun trưởng thành.

Cần lưu ý rằng nệnh giun móc không lây trực tiếp từ người sang người, mà lây qua môi trường bên ngoài. Trứng giun móc từ phân người bị nhiễm phải phát triển thành ấu trùng trong đất trước khi có thể lây nhiễm sang người khác.

Một số người có thể nhiễm giun móc nhưng không có triệu chứng, đặc biệt khi số lượng giun ký sinh còn ít. Tuy nhiên, theo thời gian, nếu số lượng giun tăng lên, người nhiễm có thể bị thiếu máu, suy nhược cơ thể, và suy dinh dưỡng.

Ai có nguy cơ mắc bệnh giun móc?

Một số nhóm đối tượng bao gồm:

• Trẻ em: Do hay chơi đùa trên đất.
• Người lớn làm việc trong môi trường tiếp xúc với đất: Nông dân, công nhân xây dựng, và thợ mỏ.
• Người sống ở khu vực có điều kiện vệ sinh kém: Đặc biệt ở những vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Phương pháp chẩn đoán bệnh giun móc

Tùy vào mức độ nhiễm và triệu chứng của bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều phương pháp xét nghiệm khác nhau để chẩn đoán:

Xét nghiệm phân

Đây là phương pháp phổ biến nhất để xác định nhiễm giun móc. Mẫu phân của bệnh nhân sẽ được lấy và phân tích dưới kính hiển vi nhằm tìm kiếm trứng giun móc.

Cách thực hiện:

• Bệnh nhân sẽ được hướng dẫn thu thập mẫu phân vào một hộp đựng vô trùng.
• Mẫu phân sau đó được xử lý và soi dưới kính hiển vi để tìm trứng giun móc.

Ưu điểm:

• Là phương pháp đơn giản, dễ thực hiện, và chi phí thấp.
• Có thể xác nhận chính xác nhiễm giun móc nếu số lượng trứng giun đủ lớn trong mẫu phân.

Hạn chế:

• Ở giai đoạn đầu của bệnh, số lượng giun còn ít nên trứng giun có thể chưa xuất hiện hoặc xuất hiện với mật độ rất thấp trong phân. Vì vậy, kết quả có thể âm tính giả nếu chỉ xét nghiệm một lần.
• Để tăng độ chính xác, có thể cần xét nghiệm phân nhiều lần trong vài ngày liên tiếp.

Xét nghiệm công thức máu

Xét nghiệm công thức máu có thể cung cấp những dấu hiệu gián tiếp cho thấy cơ thể đang bị nhiễm giun, đặc biệt khi bệnh kéo dài.

Dấu hiệu trong công thức máu của bệnh nhân nhiễm giun móc:

• Thiếu máu nhược sắc (thiếu sắt): Giun móc hút máu từ thành ruột, làm giảm lượng sắt trong cơ thể, dẫn đến tình trạng thiếu máu. Người bệnh sẽ có nồng độ hemoglobin (Hb) thấp và hematocrit (Hct) giảm.
• Tăng bạch cầu ái toan (eosinophils): Phản ứng của hệ miễn dịch đối với nhiễm ký sinh trùng. Một bệnh nhân bị nhiễm giun móc thường có tăng bạch cầu ái toan trên mức bình thường (hơn 5% trong tổng số bạch cầu).

Vai trò của xét nghiệm máu:

• Hỗ trợ chẩn đoán trong trường hợp xét nghiệm phân không tìm thấy trứng giun.
• Đánh giá mức độ ảnh hưởng của giun móc đối với sức khỏe bệnh nhân, đặc biệt là tình trạng thiếu máu.

Xét nghiệm PCR (sinh học phân tử)

Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) là phương pháp hiện đại giúp phát hiện DNA của giun móc trong mẫu phân.

Cách thực hiện:

• Mẫu phân của bệnh nhân được xử lý để tách chiết DNA của giun móc.
• Sử dụng kỹ thuật PCR để khuếch đại và xác định sự có mặt của DNA giun móc, ngay cả khi số lượng trứng trong phân rất thấp.

Ưu điểm:

• Độ chính xác rất cao, có thể phát hiện nhiễm giun móc ngay cả khi bệnh nhân chỉ nhiễm một số lượng nhỏ giun.
• Có thể phân biệt giữa hai loài giun móc (Ancylostoma duodenale và Necator americanus), giúp bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp hơn.

Hạn chế: Không phổ biến tại nhiều cơ sở y tế do yêu cầu kỹ thuật cao và chi phí đắt hơn so với xét nghiệm soi phân thông thường.

Xem thêm: Xét nghiệm giun móc

Cách điều trị bệnh giun móc

Tùy trường hợp mà bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc, như:

• Albendazole (400 mg, uống một liều duy nhất): Ức chế sự hấp thụ glucose của giun, khiến chúng chết dần do thiếu năng lượng. Hiệu quả cao, ít tác dụng phụ, và dễ sử dụng. Albendazole không dùng cho phụ nữ có thai trong 3 tháng đầu.
• Mebendazole (500 mg, uống một liều duy nhất hoặc 100 mg/ngày trong 3 ngày): Ngăn cản giun hấp thụ dưỡng chất, khiến chúng chết và bị đào thải. Ít tác dụng phụ, có thể sử dụng cho trẻ em trên 2 tuổi. Mebendazole không khuyến cáo dùng cho phụ nữ có thai trong 3 tháng đầu.
• Pyrantel pamoate (10 mg/kg, uống một liều duy nhất): Gây tê liệt giun, giúp đào thải chúng ra ngoài theo phân. Thích hợp cho trẻ em và phụ nữ mang thai do ít tác dụng phụ hơn. Không dùng cho người bị bệnh gan nặng.

Bên cạnh dùng thuốc, bác sĩ có thể khuyến cáo người bệnh thay đổi chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung sắt: Người bị thiếu máu do giun móc có thể cần uống viên sắt hàng ngày để hỗ trợ tạo hồng cầu.
• Chế độ ăn giàu sắt: Bổ sung thực phẩm như thịt đỏ, gan động vật, rau xanh, và đậu hạt để tăng lượng sắt tự nhiên.
• Vitamin B12 và axit folic: Giúp cơ thể sản xuất tế bào máu mới, cải thiện tình trạng thiếu máu.

Biện pháp phòng ngừa nhiễm giun móc

Để giảm nguy cơ nhiễm bệnh, bạn nên áp dụng các biện pháp sau:

• Vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay sạch bằng xà phòng sau khi tiếp xúc với đất, trước khi ăn.
• Không đi chân trần trên đất: Đặc biệt ở những nơi có nguy cơ nhiễm giun cao.
• Xử lý phân và chất thải đúng cách để tránh ô nhiễm môi trường.
• Ăn uống hợp vệ sinh: Rửa sạch rau quả, uống nước đun sôi.
• Tẩy giun định kỳ: Theo khuyến nghị của bác sĩ, đặc biệt là ở những khu vực có nguy cơ cao.

Lời kết

Xét nghiệm giun móc là phương pháp quan trọng giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh nhiễm giun móc, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm như thiếu máu và suy dinh dưỡng. Để bảo vệ sức khỏe, mỗi người nên thực hiện xét nghiệm định kỳ nếu có nguy cơ nhiễm bệnh, đồng thời áp dụng biện pháp phòng ngừa như giữ vệ sinh cá nhân, ăn uống sạch sẽ, và tẩy giun theo khuyến nghị.

Xem thêm: Giun lươn