Sán dây là gì? Triệu chứng nhiễm sán và thuốc trị sán dây

Sán dây là ký sinh trùng đường ruột có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nếu không phát hiện và điều trị kịp thời. Người nhiễm sán dây có thể gặp các triệu chứng như đau bụng, sụt cân, rối loạn tiêu hóa, thậm chí đi ngoài ra đốt sán dây. Tìm hiểu ngay cùng Diag!

Sán dây là gì?

Sán dây (tapeworm) là một loại ký sinh trùng đường ruột. Môi trường sống của sán dây thường là ruột non của người và động vật. Chúng có hình dạng dài, dẹp, thân mềm, và được chia thành nhiều đốt sán nhỏ. Các đốt sán này chứa trứng và có thể tự tách ra khỏi cơ thể sán trưởng thành để phát tán ra môi trường bên ngoài. Khi trưởng thành, sán dây có thể đạt chiều dài từ vài mét đến hơn 10 mét, tùy theo loài.

Điểm đặc biệt của sán dây là chúng không có hệ tiêu hóa riêng. Thay vì tiêu hóa thức ăn như các loài khác, chúng hấp thụ chất dinh dưỡng trực tiếp từ ruột non của vật chủ thông qua bề mặt cơ thể. Do đó, người nhiễm sán dây có thể bị thiếu dinh dưỡng, sụt cân, và mệt mỏi, dù chế độ ăn uống không thay đổi. Một số trường hợp, người bệnh không có triệu chứng rõ ràng. Lúc này, mọi người chỉ phát hiện nhiễm bệnh khi thấy đốt sán dây trong phân hoặc khi gặp các vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng.

Các loại sán dây phổ biến có thể gây bệnh

Hiện nay, có nhiều loại sán dây có thể ký sinh và gây bệnh ở con người, trong đó phổ biến nhất là:

1. Sán dây lợn (Taenia solium)

Sán dây lợn là một loại ký sinh trùng có thể lây nhiễm sang người qua đường tiêu hóa. Bệnh lây chủ yếu do ăn thịt lợn chứa ấu trùng sán dây chưa được nấu chín kỹ. Khi vào cơ thể, sán dây lợn có thể ký sinh trong ruột non, hấp thụ chất dinh dưỡng từ vật chủ, cũng như gây ra các vấn đề về tiêu hóa như đau bụng, tiêu chảy, và sụt cân không rõ nguyên nhân.

Nguy hiểm hơn, trứng sán dây lợn có thể nở thành ấu trùng, xâm nhập vào máu. Sau đó di chuyển đến các cơ quan quan trọng như não, mắt, và cơ bắp, gây ra bệnh ấu trùng sán lợn (cysticercosis). Khi ấu trùng sán ký sinh trong não, người bệnh có thể gặp các vấn đề như động kinh, đau đầu kéo dài, và rối loạn thần kinh, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

2. Sán dây bò (Taenia saginata)

Sán dây bò (Taenia saginata) lây nhiễm sang người chủ yếu qua thịt bò sống hoặc chưa nấu chín kỹ có chứa ấu trùng sán dây. Khi vào cơ thể, sán dây bò ký sinh trong ruột non, phát triển, và có thể đạt chiều dài từ 4 – 10 mét. Sau đó tồn tại nhiều năm mà không di chuyển đến các cơ quan khác như sán dây lợn.

Người nhiễm sán dây thường thấy đốt sán trong phân, đôi khi cảm giác ngứa hậu môn do đốt sán tự rụng ra ngoài. Một số trường hợp có thể xuất hiện các dấu hiệu như buồn nôn, khó tiêu, đau bụng, và sụt cân nhẹ. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp người nhiễm bệnh không có dấu hiệu rõ ràng nên khó phát hiện.

3. Sán dây cá (Diphyllobothrium spp.)

Sán dây cá thường lây qua việc ăn cá sống hoặc cá chưa nấu chín kỹ, như sushi, sashimi, gỏi cá, cá tái, và cá ướp muối sống. Khi vào cơ thể, loại sán này có thể dài tới 10 mét, lớn hơn so với sán dây lợn và sán dây bò.

Điều đáng lo ngại là chúng hấp thụ vitamin B12, khiến cơ thể bị thiếu máu, mệt mỏi, và suy nhược. Người bệnh có thể gặp triệu chứng đầy hơi, tiêu chảy kéo dài, và sụt cân không rõ lý do. Trong một số trường hợp, người nhiễm có thể phát hiện đốt sán trong phân hoặc cảm giác có sán di chuyển trong ruột, gây khó chịu.

Cơ chế xâm nhập của con sán dây

Sán dây có chu kỳ sinh trưởng gồm ba giai đoạn: trứng, ấu trùng, và sán trưởng thành. Trứng sán có thể tồn tại lâu trong đất, nước, thực phẩm bị nhiễm bẩn. Khi con người hoặc động vật nuốt phải trứng sán dây, chúng nở thành ấu trùng. Từ đó theo máu di chuyển đến não, mắt, và cơ bắp (với sán dây lợn) hoặc phát triển thành sán dây trưởng thành trong ruột non.

Những đường lây chính của sán dây

Sán dây trưởng thành có thể xâm nhập vào cơ thể con người qua nhiều con đường khác nhau, chủ yếu qua thực phẩm, nước uống hoặc tiếp xúc với môi trường ô nhiễm. Dưới đây là những con đường lây nhiễm sán dây phổ biến nhất:

Ăn thực phẩm nhiễm trứng sán hoặc ấu trùng sán

Sán dây có thể xâm nhập vào cơ thể qua thực phẩm, nước uống, và tiếp xúc với môi trường ô nhiễm. Thịt lợn, bò, và cá chưa nấu chín có thể chứa ấu trùng sán, khi ăn vào sẽ phát triển thành sán trưởng thành trong ruột. Ngoài ra, rau sống, trái cây không rửa sạch cũng có thể nhiễm trứng sán từ đất hoặc nước bẩn.

Uống nước bị ô nhiễm

Ngoài thực phẩm, nước uống bị ô nhiễm cũng là một nguồn lây nhiễm quan trọng. Trứng sán dây hoặc ấu trùng có thể tồn tại trong nước sông, suối, ao hồ chưa được xử lý sạch, đặc biệt là khi bị ô nhiễm bởi phân động vật hoặc con người. Nếu uống phải nguồn nước này, trứng có thể vào đường tiêu hóa và phát triển thành sán dây trưởng thành trong ruột.

Tiếp xúc với phân người hoặc động vật nhiễm sán dây

Một con đường lây nhiễm khác là tiếp xúc với phân của người hoặc động vật nhiễm sán dây. Trứng sán dây có thể sống lâu ngoài môi trường, đặc biệt trong đất, nước, hoặc bề mặt bị ô nhiễm phân. Nếu một người khỏe mạnh không rửa tay sạch sau khi tiếp xúc với những nguồn bẩn này, trứng sán có thể lây vào miệng. Từ đó khiến cơ thể bị nhiễm sán mà không hề hay biết.

Nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị nhiễm sán dây

Bất kỳ ai cũng có thể bị nhiễm sán dây. Một số nhóm người có nguy cơ cao hơn do thói quen ăn uống, môi trường sống, hoặc điều kiện vệ sinh. Dưới đây là những đối tượng dễ mắc bệnh sán dây:

• Người ăn thực phẩm sống, tái, và chưa nấu chín: Ăn sushi, sashimi, gỏi cá, thịt bò tái, nem chua, và tiết canh có thể tăng nguy cơ nhiễm ấu trùng sán dây.
• Người sống ở nơi vệ sinh kém: Khu vực có hệ thống xử lý chất thải kém, nguồn nước không đảm bảo dễ nhiễm trứng sán dây qua thực phẩm, nước uống.
• Người uống nước chưa đun sôi: Nước từ giếng, ao, hồ, suối có thể chứa trứng sán, làm tăng nguy cơ lây nhiễm.
• Người tiếp xúc với động vật: Làm việc trong chăn nuôi, giết mổ dễ tiếp xúc với trứng hoặc ấu trùng sán trong thịt động vật nhiễm bệnh.
• Trẻ em hay nghịch đất: Chơi đùa ngoài trời, tiếp xúc với đất bẩn có thể vô tình nuốt phải trứng sán.
• Người trưởng thành hoặc trẻ có hệ miễn dịch yếu: Người già, bệnh nhân ung thư, và HIV/AIDS dễ bị nhiễm sán hơn do cơ thể không đủ sức đề kháng.
• Người từng nhiễm sán nhưng chưa điều trị dứt điểm: Nếu không theo dõi và điều trị đầy đủ, trứng hoặc ấu trùng sán có thể tiếp tục phát triển trong cơ thể.

Dấu hiệu nhiễm sán dây ở người là gì?

Dấu hiệu đặc hiệu của bệnh sán dây có thể khác nhau tùy thuộc vào loại sán, mức độ nhiễm, và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Trong nhiều trường hợp, sán dây có thể tồn tại trong ruột người nhiều năm mà không gây triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, khi sán trưởng thành hoặc số lượng tăng lên, người bệnh có thể bắt đầu gặp các dấu hiệu đặc hiệu bất thường.

Triệu chứng bệnh sán dây giai đoạn nhẹ

Ở giai đoạn đầu, khi sán dây mới xâm nhập vào cơ thể, người bệnh có thể gặp phải một số triệu chứng mơ hồ như:

• Đau bụng âm ỉ, đầy tức vùng bụng do sán bám vào ruột non.
• Chán ăn hoặc thèm ăn bất thường vì cơ thể thiếu hụt dinh dưỡng.
• Buồn nôn, thỉnh thoảng nôn không rõ nguyên nhân khi sán kích thích đường tiêu hóa.
• Sụt cân không rõ lý do dù chế độ ăn không thay đổi.
• Mệt mỏi, suy nhược cơ thể do sán hấp thụ vitamin và khoáng chất.

Những triệu chứng của bệnh sán dây thường rất nhẹ và không đặc trưng. Điều này khiến nhiều người không để ý hoặc nhầm lẫn với các vấn đề tiêu hóa thông thường.

Dấu hiệu nhiễm sán dây ở giai đoạn nặng

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh sán dây có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng hơn:

• Đi ngoài ra đốt sán dây, có thể thấy đốt sán nhỏ màu trắng hoặc vàng trong phân.
• Rối loạn tiêu hóa kéo dài, đầy hơi, tiêu chảy, hoặc táo bón.
• Ngứa hậu môn, cảm giác cựa quậy trong ruột, đặc biệt vào ban đêm.
• Thiếu máu, suy dinh dưỡng, da xanh xao, mệt mỏi, và chóng mặt do sán hấp thụ chất dinh dưỡng.
• Tắc ruột (hiếm gặp) nếu sán quá dài hoặc số lượng nhiều, gây đau bụng dữ dội, nôn mửa, và không thể đi tiểu.

Ở bệnh sán dây lợn (Taenia solium), trứng sán có thể đi vào máu, xâm nhập não, mắt, cơ bắp, gây bệnh ấu trùng sán lợn (cysticercosis). Trường hợp này có thể gây động kinh, đau đầu, rối loạn thần kinh, thậm chí tử vong.

Phương pháp chẩn đoán bệnh sán dây

Để xác định nhiễm bệnh sán dây, bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán sau:

• Xét nghiệm phân: Phương pháp phổ biến giúp tìm trứng sán hoặc đốt sán dây dưới kính hiển vi. Người bệnh có thể cần lấy mẫu phân trong vài ngày liên tiếp để tăng độ chính xác.
• Xét nghiệm máu: Dùng để kiểm tra kháng thể hoặc phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với sán dây. Phương pháp này giúp phát hiện sán dây ở giai đoạn ấu trùng, đặc biệt với sán dây lợn.
• Chẩn đoán hình ảnh (X-quang, CT, MRI): Được chỉ định nếu có dấu hiệu nghi ngờ sán ký sinh ngoài ruột, như não, mắt hoặc các cơ quan khác. Phương pháp này giúp phát hiện các nang sán hoặc tổn thương do sán gây ra.

Cách trị sán dây bác sĩ có thể chỉ định

Việc điều trị thường sử dụng thuốc điều trị sán dây đặc hiệu, giúp tiêu diệt sán và loại bỏ chúng khỏi cơ thể:

• Praziquantel: Thuốc tê liệt sán trưởng thành, giúp cơ thể đào thải chúng qua phân. Đây là thuốc được sử dụng phổ biến nhất trong điều trị sán dây.
• Albendazole: Phá hủy thành ruột của sán, giúp tiêu diệt chúng hiệu quả. Thuốc này cũng được sử dụng trong điều trị ấu trùng sán lợn.
• Thuốc xổ: Đôi khi bác sĩ kê thêm thuốc xổ để loại bỏ sán ra khỏi cơ thể nhanh hơn, nhất là khi sán có kích thước lớn.

Trong trường hợp nghiêm trọng như sán gây tắc ruột hoặc ký sinh trong não, mắt, người bệnh có thể cần phẫu thuật để loại bỏ sán. Đây cũng là hướng điều trị các biến chứng liên quan.

Biện pháp phòng ngừa nhiễm sán dây

Để phòng ngừa nhiễm sán dây, mọi người nên:

• Ăn chín, uống sôi để loại bỏ trứng và ấu trùng sán, đặc biệt với thịt lợn, bò, cá.
• Không ăn thịt sống hoặc tái, hạn chế các món gỏi cá, tiết canh, thịt tái, và nem chua do nguy cơ chứa ấu trùng sán.
• Rửa sạch rau sống và trái cây trước khi ăn, sử dụng nước sạch để loại bỏ trứng sán có thể bám trên bề mặt.
• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh để tránh lây nhiễm trứng sán qua đường miệng.
• Xử lý phân và chất thải đúng cách. Không để phân người hoặc động vật tiếp xúc với nguồn nước, đất trồng thực phẩm nhằm hạn chế sự lây lan của trứng sán.
• Xét nghiệm kiểm tra sán định kỳ nếu từng ăn thực phẩm có nguy cơ nhiễm sán hoặc có dấu hiệu nghi ngờ.
• Đi khám ngay nếu xuất hiện triệu chứng đau bụng, tiêu chảy kéo dài, sụt cân, và đi ngoài ra đốt sán, để được phát hiện và điều trị kịp thời.

Lời kết

Bệnh sán dây có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc ăn chín, uống sôi, giữ vệ sinh cá nhân, và kiểm tra sức khỏe định kỳ là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa sán dây.