Sán dây lợn là nguyên nhân gây nhiều triệu chứng nguy hiểm như đau bụng, co giật, thậm chí mù mắt. Bài viết này của Diag sẽ giúp bạn nhận biết dấu hiệu nhiễm, cách điều trị, và phòng tránh bệnh. Tìm hiểu ngay!

Sán dây lợn là gì?

Sán dây lợn (tên khoa học: Taenia solium) là một loại sán dây ký sinh ở người. Các loại sán dây lợn gồm:

Taeniasis (nhiễm sán trưởng thành trong ruột)

  • Xảy ra khi người ăn thịt lợn chưa được nấu chín kỹ có chứa ấu trùng sán (nang sán).
  • Khi vào ruột, nang sán phát triển thành sán dây trưởng thành, có thể dài từ 2 đến 8 mét.
  • Sán trưởng thành sống trong ruột non, hút chất dinh dưỡng từ thức ăn của người bệnh và thải trứng sán ra ngoài qua phân.
  • Người nhiễm sán trưởng thành có thể không có triệu chứng rõ ràng, nhưng cũng có thể gặp các vấn đề tiêu hóa như đau bụng, tiêu chảy, và sụt cân.
Taeniasis (nhiễm sán trưởng thành trong ruột)
Taeniasis (nhiễm sán trưởng thành trong ruột)

Cysticercosis (nhiễm ấu trùng sán trong mô)

  • Xảy ra khi người nuốt phải trứng sán dây lợn, thường do ăn uống không vệ sinh hoặc tiếp xúc với môi trường, thực phẩm nhiễm phân người có sán.
  • Trứng sán khi vào ruột sẽ nở thành ấu trùng nhỏ (gọi là oncosphere), xuyên qua thành ruột, đi vào máu rồi di chuyển đến các mô trong cơ thể như não, mắt, cơ bắp…
  • Ở các cơ quan này, ấu trùng tạo thành nang sán – giống như một túi chứa đầy dịch bao quanh ấu trùng.
  • Khi ấu trùng xuất hiện trong não, sẽ gây bệnh ấu trùng sán lợn thần kinh (neurocysticercosis) – đây là thể bệnh nghiêm trọng nhất, có thể gây co giật, đau đầu, rối loạn tâm thần, hoặc tử vong nếu không điều trị kịp thời.
Cysticercosis (nhiễm ấu trùng sán trong mô)
Cysticercosis (nhiễm ấu trùng sán trong mô)

Vòng đời của sán dây lợn

Sán dây lợn có một vòng đời phức tạp, liên quan chặt chẽ giữa người và lợn:

  • Người nhiễm sán trưởng thành trong ruột, thải trứng sán qua phân ra môi trường.
  • Lợn ăn phải thức ăn hoặc nước nhiễm trứng sán, trứng nở trong ruột lợn → ấu trùng xuyên qua thành ruột → đi vào máu → di chuyển đến các cơ tạo thành nang sán.
  • Người ăn thịt lợn chưa chín có chứa nang sán → nang phát triển thành sán trưởng thành.
  • Nếu người nuốt phải trứng sán từ thực phẩm, nước uống, tay bẩn… → trứng vào ruột → nở thành ấu trùng → chui vào máu → tạo nang ở mô (Cysticercosis).

Xem thêm:

Bệnh sán dây lợn là gì?

Bệnh sán dây lợn là một bệnh nhiễm ký sinh trùng do loài sán dây có tên khoa học Taenia solium gây ra. Đây là một loại sán dẹp, dài, sống ký sinh trong ruột non của người, hoặc di chuyển đến các cơ quan khác như não, mắt, cơ bắp, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Loài sán này có thể gây ra hai loại bệnh khác nhau ở người, tùy vào cách chúng xâm nhập vào cơ thể.

Đường lây của bệnh sán dây lợn

Các đường lây chủ yếu của bệnh sán dây lợn có thể kể đến như:

  • Người ăn phải thịt lợn chưa nấu chín có chứa ấu trùng sán sẽ nhiễm sán trưởng thành trong ruột (taeniasis).
  • Trứng sán dây lợn được đào thải qua phân người và có thể tồn tại ngoài môi trường trong thời gian dài.
  • Lợn ăn phải trứng sán từ môi trường bị ô nhiễm phân người sẽ bị nhiễm ấu trùng sán, tạo nang trong cơ thể.
  • Người ăn thịt lợn nhiễm nang sán nhưng chưa nấu chín kỹ sẽ nhiễm sán trưởng thành trong ruột non.
  • Người nuốt phải trứng sán qua thực phẩm, nước uống, hoặc tay bẩn sẽ bị nhiễm ấu trùng sán (cysticercosis).
  • Trứng sán nở trong ruột, ấu trùng xuyên qua thành ruột, đi vào máu, và di chuyển đến các cơ quan như não, mắt, cơ để tạo nang sán.
  • Người nhiễm sán trưởng thành có thể tự nhiễm trứng trở lại do trào ngược dạ dày (tự nhiễm ngược) hoặc do vệ sinh kém.
  • Trứng sán có thể truyền từ người sang người qua tay bẩn, thực phẩm nhiễm bẩn, hoặc vật dụng dùng chung.
Người ăn thịt lợn chưa chín có chứa ấu trùng sán sẽ nhiễm sán trưởng thành trong ruột
Người ăn thịt lợn chưa chín có chứa ấu trùng sán sẽ nhiễm sán trưởng thành trong ruột

Nhóm đối tượng nguy cơ bị bệnh sán dây lợn gồm:

  • Người có thói quen ăn thịt lợn tái, chưa nấu chín kỹ, tiết canh, hoặc nem chua làm từ thịt sống.
  • Người sống ở vùng nông thôn, vùng có dịch lưu hành, nơi điều kiện vệ sinh và kiểm soát giết mổ kém.
  • Người thường xuyên tiếp xúc với lợn, thịt sống, hoặc làm việc trong ngành chăn nuôi, giết mổ, và chế biến thực phẩm.
  • Trẻ em và người lớn không rửa tay thường xuyên, nhất là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
  • Người sử dụng nguồn nước không đảm bảo vệ sinh hoặc ăn rau sống rửa không sạch.
  • Người sống chung với người đang nhiễm sán trưởng thành do nguy cơ lây truyền trứng sán trong sinh hoạt.
Người sống ở vùng nông thôn, vùng có dịch lưu hành, nơi điều kiện vệ sinh và kiểm soát giết mổ kém
Người sống ở vùng nông thôn, nơi điều kiện vệ sinh và kiểm soát giết mổ kém

Sán lợn có lây từ người sang người không?

Câu trả lời là có. Đây là điều khiến sán dây lợn trở nên đặc biệt nguy hiểm. Người nhiễm sán trưởng thành trong ruột có thể thải trứng sán qua phân, và nếu không giữ vệ sinh cá nhân tốt, họ có thể:

  • Lây trứng sán cho người khác (qua tay bẩn, chế biến thực phẩm, chăm sóc trẻ nhỏ…).
  • Tự nhiễm trứng trở lại nếu không rửa tay trước khi ăn.

Do đó, người nhiễm taeniasis là nguồn lây chính cho cysticercosis trong cộng đồng – kể cả khi bản thân họ không có triệu chứng rõ ràng.

Các dấu hiệu nhiễm sán lợn thường gặp

Khi nhiễm sán trưởng thành (taeniasis)

  • Đau bụng âm ỉ, đặc biệt sau bữa ăn, do sán trưởng thành gây kích ứng nhẹ thành ruột non.
  • Buồn nôn, đầy hơi, khó tiêu, có thể kèm tiêu chảy hoặc táo bón do rối loạn tiêu hóa kéo dài.
  • Ăn uống bình thường hoặc tăng cảm giác đói nhưng vẫn sụt cân vì sán hấp thu dưỡng chất trực tiếp từ ruột.
  • Cơ thể thường xuyên mệt mỏi, uể oải do thiếu hụt dinh dưỡng kéo dài.
  • Có thể quan sát thấy đốt sán nhỏ, trắng (như hạt gạo) tự rụng ra ngoài theo phân hoặc dính vào quần lót.
  • Một số người hoàn toàn không có triệu chứng rõ ràng và chỉ phát hiện tình cờ qua xét nghiệm hoặc khi thấy đốt sán.
Khi nhiễm sán trưởng thành, cơ thể thường xuyên mệt mỏi, uể oải
Khi nhiễm sán trưởng thành, cơ thể thường xuyên mệt mỏi, uể oải

Khi nhiễm ấu trùng sán (cysticercosis)

Nang sán trong não (neurocysticercosis):

  • Co giật, động kinh xuất hiện ở người chưa từng có tiền sử bệnh lý thần kinh là dấu hiệu điển hình nhất.
  • Đau đầu dữ dội kéo dài nhiều ngày, có thể đi kèm buồn nôn hoặc nôn do tăng áp lực nội sọ.
  • Rối loạn vận động, mất thăng bằng, và khó giữ thẳng người khi đi lại, do nang sán ảnh hưởng vùng tiểu não hoặc thần kinh vận động.
  • Thị lực giảm, nhìn mờ, hay thấy “chớp sáng” bất thường nếu nang sán chèn ép dây thần kinh thị giác.
  • Trí nhớ suy giảm, khó tập trung, thay đổi tính cách nhẹ đến rõ rệt ở một số trường hợp tổn thương vùng vỏ não.
  • Trường hợp nặng có thể gây phù não, hôn mê, thậm chí tử vong nếu không được can thiệp y tế kịp thời.

Nang sán ở mắt:

  • Mắt nhìn mờ một bên, cảm giác thị lực giảm dần mà không rõ nguyên nhân.
  • Cảm giác đau nhức sâu trong nhãn cầu, đặc biệt khi đảo mắt hoặc dưới ánh sáng mạnh.
  • Một số người thấy bóng mờ di chuyển trong tầm nhìn, có thể do nang sán di động trong dịch kính.
  • Nếu không điều trị sớm, nang sán có thể gây tổn thương võng mạc hoặc dây thần kinh thị giác, dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn.

Nang sán ở cơ và dưới da:

  • Xuất hiện các cục nhỏ dưới da, mềm, không đau, và thường di động nhẹ khi ấn – đây là nang sán nằm trong mô dưới da.
  • Nang có thể xuất hiện ở cánh tay, đùi, vai, hoặc ngực, và tồn tại trong nhiều tháng đến nhiều năm.
  • Một số trường hợp cảm thấy đau âm ỉ hoặc yếu cơ nếu nang phát triển lớn trong bó cơ quan trọng.
  • Vị trí nang sán nằm sâu có thể gây khó chịu khi vận động hoặc làm yếu chi nhẹ.

Bệnh sán lợn có nguy hiểm không?

Có. Bệnh sán dây lợn nguy hiểm nhất khi trứng sán xâm nhập vào máu và tạo nang sán ở các cơ quan, gây những biến chứng như:

  • Não: Gây động kinh, đau đầu, rối loạn ý thức, thậm chí tử vong (neurocysticercosis).
  • Mắt: Làm mờ mắt, mất thị lực vĩnh viễn.
  • Cơ và tim: Gây đau nhức, yếu cơ, và rối loạn vận động hoặc tim mạch.

Nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách, bệnh có thể để lại di chứng suốt đời hoặc đe dọa tính mạng.

Phương pháp chẩn đoán bệnh sán lợn

Các phương pháp chẩn đoán bệnh sán lợn thường được chỉ định gồm:

  • Xét nghiệm phân tìm trứng hoặc đốt sán: Mục đích để phát hiện trứng sán hoặc đốt sán trưởng thành trong ruột. Có thể cần lấy phân nhiều ngày liên tiếp vì trứng không ra đều.
  • Kiểm tra hình thái đốt sán: Phân biệt giữa sán dây lợn (Taenia solium) và sán dây bò (Taenia saginata), giúp chẩn đoán chính xác nguồn lây.
  • Chụp CT hoặc MRI não: Phát hiện nang sán trong não, đặc biệt khi có triệu chứng như co giật, đau đầu kéo dài. Đây là xét nghiệm quan trọng nhất khi nghi ngờ nang sán thần kinh.
  • Xét nghiệm huyết thanh học (ELISA hoặc EITB): Tìm kháng thể hoặc kháng nguyên của sán dây lợn. Giúp hỗ trợ chẩn đoán khi hình ảnh chưa rõ ràng.
  • Sinh thiết u dưới da (nếu có): Xác định chính xác có phải là nang sán không. Thường áp dụng nếu nghi ngờ nang sán ở cơ hoặc mô dưới da.
  • Xét nghiệm dịch não tủy (trong một số trường hợp): Tìm dấu hiệu viêm do nang sán trong não. Thường dùng khi có triệu chứng thần kinh nặng hoặc nghi ngờ viêm màng não.

Các loại thuốc điều trị sán dây lợn

Đối với bệnh nhiễm sán trưởng thành (taeniasis)

Dùng thuốc:

  • Praziquantel: Liều 5–10 mg trên mỗi kg cân nặng, dùng một liều duy nhất.
  • Niclosamide: Liều 2 gam cho người lớn, uống một lần duy nhất, không hấp thu vào máu nên ít gây tác dụng phụ.

Lưu ý khi điều trị:

  • Cần xét nghiệm phân sau điều trị để kiểm tra xem sán đã bị loại bỏ hoàn toàn chưa.
  • Nếu nghi ngờ người bệnh có nang sán trong não hoặc mắt, không nên dùng thuốc ngay, vì sán chết có thể gây viêm nguy hiểm.

Đối với bệnh có nang sán trong não, mắt, và cơ (cysticercosis)

Dùng thuốc:

  • Albendazole: Dùng liều 15 mg/kg/ngày, chia làm 2 lần uống, trong 7 đến 28 ngày tùy mức độ bệnh.
  • Praziquantel: Dùng liều 50–100 mg/kg/ngày, chia 3 lần uống, kéo dài từ 15 đến 30 ngày.
  • Thuốc chống viêm (như dexamethasone hoặc prednisolone): Giúp giảm sưng viêm khi nang sán bị tiêu diệt.
  • Thuốc chống co giật: Sử dụng khi bệnh nhân bị động kinh hoặc co giật (như valproate, levetiracetam).
  • Thuốc giảm đau, thuốc hỗ trợ tiêu hóa: Được dùng tùy tình trạng cụ thể của người bệnh.

Lưu ý khi điều trị:

  • Nang sán chết có thể gây phản ứng viêm mạnh, đặc biệt ở não, nên việc dùng thuốc phải theo đúng chỉ định và có sự theo dõi chặt chẽ.
  • Không được tự ý dùng thuốc điều trị nang sán tại nhà.

Biện pháp phòng ngừa bệnh nhiễm sán lợn

Để phòng ngừa nhiễm trùng sán lợn, mọi người nên:

  • Giữ vệ sinh cá nhân. Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
  • Giữ móng tay ngắn, sạch, và không để móng dài vì dễ tích tụ trứng sán và vi khuẩn.
  • Không đưa tay bẩn lên miệng, đặc biệt là với trẻ nhỏ.
  • Nấu thịt lợn chín kỹ hoàn toàn, đặc biệt là phần thịt có gân, mỡ, hoặc gần xương.
  • Không ăn tiết canh, thịt tái, nem chua, và lòng sống, vì những món này có thể chứa nang sán còn sống.
  • Rửa rau sống thật kỹ bằng nước sạch trước khi ăn, đặc biệt là rau hái ngoài đồng.
  • Dùng nước sạch để rửa thực phẩm, nấu ăn, và uống hàng ngày.
  • Bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh hoặc nơi thoáng mát, sạch sẽ, tránh ruồi bọ tiếp xúc.
  • Cả người lớn và trẻ em nên tẩy giun mỗi 6 tháng một lần để loại bỏ ký sinh trùng trong đường ruột.
  • Nên dùng thuốc tẩy giun theo hướng dẫn của cán bộ y tế hoặc bác sĩ, không tự ý mua thuốc khi không rõ nguồn gốc.
  • Không phóng uế bừa bãi, luôn đi vệ sinh đúng nơi quy định, có nhà tiêu hợp vệ sinh.
  • Xử lý phân người đúng cách, chẳng hạn như sử dụng hầm cầu kín, hố xí tự hoại, hoặc các phương pháp xử lý sinh học.
  • Không dùng phân tươi để tưới rau, vì có thể chứa trứng sán và lây bệnh cho người ăn rau sống.

Lời kết

Sán dây lợn là một trong những loại ký sinh trùng nguy hiểm có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe con người. Việc nhận thức rõ về các dấu hiệu nhiễm sán và biện pháp phòng ngừa là điều quan trọng để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi nguy cơ lây nhiễm.

Xem thêm: Sán lá gan nhỏ