Siêu âm tiền liệt tuyến: Hiểu rõ quy trình và cách đo chính xác

Siêu âm tiền liệt tuyến là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh quan trọng giúp bác sĩ đánh giá kích thước, cấu trúc và các bất thường của tuyến tiền liệt. Hiểu đúng về quy trình, mục đích của siêu âm sẽ giúp người bệnh phối hợp tốt hơn trong quá trình thăm khám và điều trị. Cùng Diag tìm hiểu thêm về nó nhé!

Giới thiệu về siêu âm tuyến tiền liệt

Siêu âm tuyến tiền liệt là phương pháp sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh chi tiết của tuyến tiền liệt. Kỹ thuật này được thực hiện chủ yếu qua hai đường là đường trực tràng và đường bụng.

Phương pháp này đóng vai trò thiết yếu trong:

• Đánh giá kích thước và hình thái tuyến tiền liệt.
• Phát hiện các khối u hoặc vùng nghi ngờ ung thư.
• Hướng dẫn sinh thiết trong trường hợp nghi ngờ ung thư tuyến tiền liệt.
• Hỗ trợ chẩn đoán các bệnh lý như tăng sản lành tính tuyến tiền liệt (BPH), viêm tuyến tiền liệt (cấp tính và mạn tính), sỏi tuyến tiền liệt, nang tuyến tiền liệt, hoặc đánh giá các thay đổi cấu trúc dạng nốt hay xơ hóa trong tuyến.

Ngoài ra, kỹ thuật này còn giúp xác định nguyên nhân gây tiểu khó, tiểu yếu, hoặc lượng PSA tăng cao – những dấu hiệu cảnh báo sớm bệnh lý tại tuyến tiền liệt và niệu đạo.

Siêu âm tiền liệt tuyến không chỉ mang lại hình ảnh trực quan, mà còn là công cụ định hướng chữa trị lâu dài cho nam giới, đặc biệt ở nhóm tuổi trung niên và cao tuổi.

Các phương pháp siêu âm tiền liệt tuyến

Tùy vào mục đích chẩn đoán, điều kiện lâm sàng và cơ sở vật chất, bác sĩ có thể chỉ định một trong các kỹ thuật sau đây:

Siêu âm qua thành bụng (Transabdominal Ultrasound)

Đây là phương pháp phổ biến và dễ thực hiện, được chỉ định nhiều trong khám tổng quát. Đầu dò được đặt trên vùng hạ vị (trên xương mu) sau khi bệnh nhân uống nước để làm đầy bàng quang – giúp nâng tiền liệt tuyến lên, tạo điều kiện quan sát rõ hơn.

Ưu điểm:

• Ít xâm lấn, dễ chịu cho bệnh nhân.
• Phù hợp trong khảo sát kích thước tiền liệt tuyến lớn hoặc theo dõi phì đại tuyến tiền liệt.

Hạn chế:

• Độ phân giải hình ảnh không cao bằng siêu âm trực tràng, khó phát hiện tổn thương nhỏ hoặc sâu bên trong mô tuyến.
• Không hỗ trợ tốt cho sinh thiết hay đánh giá chính xác thể tích nhỏ, hoặc những bất thường gần niệu đạo.

Xem thêm: Khám tuyến tiền liệt ở đâu TP.HCM?

Siêu âm qua đường trực tràng (Transrectal Ultrasound – TRUS)

Đây là kỹ thuật tiêu chuẩn vàng trong đánh giá chi tiết tuyến tiền liệt. Đầu dò nhỏ được đưa nhẹ nhàng vào trực tràng, nơi tiếp giáp sát với tuyến tiền liệt, cho phép ghi lại hình ảnh cắt lớp theo nhiều chiều.

Ưu điểm:

• Hình ảnh có độ phân giải cao, rõ nét các cấu trúc trong tuyến.
• Phát hiện sớm các vùng nghi ngờ ung thư, nang, viêm nhiễm.
• TRUS giúp định vị chính xác các cấu trúc nghi ngờ để sinh thiết chính xác.

Hạn chế:

• Gây khó chịu nhẹ cho bệnh nhân trong quá trình thực hiện.
• Cần chuẩn bị kỹ hơn, bao gồm làm sạch trực tràng trước khi thực hiện.

Siêu âm Doppler màu

Đây là kỹ thuật bổ sung trong siêu âm qua trực tràng, giúp đánh giá lưu lượng máu trong các vùng mô tuyến tiền liệt. Trong chẩn đoán ung thư, vùng tổn thương ác tính thường có tăng sinh mạch máu bất thường – là dấu hiệu có thể quan sát được qua Doppler màu.

Ứng dụng:

• Góp phần gợi ý bản chất của tổn thương: Ví dụ, nang tuyến thường không có tín hiệu mạch máu. Các vùng tăng tưới máu bất thường có thể gợi ý tình trạng viêm cấp hoặc tổn thương nghi ngờ ác tính. Tuy nhiên, đặc điểm này không đặc hiệu và cần được đánh giá cẩn trọng kết hợp với hình ảnh siêu âm thang xám (B-mode) và các thông tin lâm sàng khác.
• Đánh giá hiệu quả chữa trị hoặc tiến triển bệnh lý liên quan, đặc biệt trong các trường hợp rối loạn tiểu tiện kéo dài chưa rõ nguyên nhân.

Xét nghiệm đánh giá sức khỏe sinh sản nam giới

• Đánh giá chức năng hoạt động của hormone sinh dục
• Phát hiện các vấn đề bất thường về sinh sản, vô sinh, hiếm muộn
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Kỹ thuật và quy trình siêu âm tiền liệt tuyến

Quy trình này khá đơn giản, thường chỉ mất từ 10–20 phút, nhưng đòi hỏi phải thực hiện đúng kỹ thuật để đảm bảo độ chính xác. Bệnh nhân có thể được chỉ định siêu âm qua thành bụng hoặc qua trực tràng, tùy mục đích chẩn đoán.

1. Chuẩn bị trước khi siêu âm:

• Qua đường bụng: Bệnh nhân cần uống nhiều nước (khoảng 500–700ml) và nhịn tiểu trước khi khám để làm đầy bàng quang, giúp quan sát rõ tuyến tiền liệt.
• Qua trực tràng: Có thể cần làm sạch trực tràng (thụt tháo) để đảm bảo hình ảnh không bị nhiễu.

2. Quy trình thực hiện:

• Bệnh nhân được hướng dẫn nằm nghiêng trái, co chân, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đưa đầu dò qua hậu môn (với TRUS).
• Bác sĩ sẽ thoa gel bôi trơn để giảm cảm giác khó chịu, sau đó đưa đầu dò nhẹ nhàng vào trực tràng.
• Đầu dò ghi lại hình ảnh theo nhiều mặt cắt: ngang, dọc, chéo và vùng đáy tuyến, bao gồm cả vùng tiếp giáp với niệu đạo.
• Trong một số trường hợp, có thể kết hợp siêu âm Doppler để đánh giá tưới máu mô tuyến tiền liệt.

3. Sau siêu âm:

• Bệnh nhân có thể sinh hoạt bình thường, không cần nghỉ ngơi.
• Nếu thực hiện sinh thiết dưới hướng dẫn siêu âm, sẽ có hướng dẫn chăm sóc hậu thủ thuật cụ thể.

Cách đo thể tích tiền liệt tuyến trên siêu âm

Việc đo thể tích tiền liệt tuyến là yếu tố quan trọng trong chẩn đoán phì đại tuyến tiền liệt lành tính (BPH) và xác định hiệu quả chữa trị. Nó cũng giúp tính mật độ PSA, một chỉ số quan trọng trong sàng lọc ung thư tuyến tiền liệt.

Công thức tính thể tích tuyến tiền liệt (PV) trên siêu âm:
Thể tích (ml) = Chiều dài × Chiều rộng × Chiều cao × 0.52

Trong đó:

• Chiều dài (L): đo theo mặt cắt dọc.
• Chiều rộng (W): đo theo mặt cắt ngang.
• Chiều cao (H): đo từ mặt trước đến mặt sau của tuyến.

Ví dụ: Với kích thước L = 4.5cm, W = 4.0cm, H = 3.5cm, thể tích tiền liệt tuyến ước tính là 32.76ml.

Tiền liệt tuyến bình thường có thể tích khoảng 20–30ml. Thể tích >40ml có thể chỉ ra phì đại và cần theo dõi các triệu chứng lâm sàng.

Vai trò của siêu âm trong phát hiện ung thư tiền liệt tuyến

Siêu âm, đặc biệt là siêu âm qua trực tràng (TRUS), đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện ung thư tuyến tiền liệt. Mặc dù không phải là công cụ duy nhất, siêu âm hỗ trợ rất tốt trong quá trình chẩn đoán và điều trị.

Các vai trò chính của siêu âm ung thư tiền liệt tuyến bao gồm:

• Phát hiện vùng nghi ngờ, đặc biệt là vùng giảm hồi âm: Trên siêu âm, vùng giảm hồi âm – nhất là ở ngoại vi tuyến tiền liệt – thường gợi ý ung thư. Tuy nhiên, không phải mọi vùng giảm hồi âm đều là ung thư, và ung thư không phải lúc nào cũng giảm hồi âm. Vì vậy, cần kết hợp kết quả siêu âm với các yếu tố khác như PSA, DRE và nguy cơ cá nhân để đánh giá chính xác.
• Hướng dẫn sinh thiết tuyến tiền liệt: TRUS là phương pháp chính để định vị chính xác vùng cần sinh thiết, giúp lấy mẫu mô từ các vị trí khác nhau trong tuyến, tăng khả năng phát hiện ung thư.
• Đánh giá lan rộng khối u: Đánh giá sự xâm lấn của khối u ra ngoài bao tuyến hoặc lan sang các cơ quan khác, là yếu tố quan trọng trong việc phân giai đoạn ung thư.
• Theo dõi sau điều trị: Theo dõi sự hồi phục của tiền liệt tuyến sau phẫu thuật hoặc xạ trị, giúp phát hiện tái phát ung thư hoặc di căn.

Mặc dù siêu âm không thay thế hoàn toàn MRI trong một số trường hợp, nhưng nó vẫn là công cụ quan trọng trong việc phát hiện sớm và xử lý ung thư tuyến tiền liệt.

Chuẩn bị và lưu ý khi thực hiện siêu âm tiền liệt tuyến

Để đảm bảo quá trình siêu âm tiền liệt tuyến diễn ra thuận lợi, kết quả chính xác, bệnh nhân cần tuân thủ một số hướng dẫn chuẩn bị trước và trong khi thực hiện.

1. Chuẩn bị trước siêu âm:

• Qua thành bụng:
  • Uống khoảng 500–700ml nước trước 30–60 phút và nhịn tiểu.
  • Bàng quang đầy giúp nâng tuyến tiền liệt lên gần thành bụng, tạo điều kiện quan sát rõ hơn.
• Qua trực tràng:
  • Nên ăn nhẹ trước khi siêu âm, tránh dùng các thực phẩm gây đầy bụng.
  • Để đảm bảo chất lượng hình ảnh tốt nhất, không bị cản trở bởi phân trong trực tràng, bệnh nhân thường được hướng dẫn tự thực hiện thụt tháo làm sạch trực tràng tại nhà trước khi đến siêu âm. Quy trình này cũng có thể được thực hiện bởi nhân viên y tế tại phòng khám/bệnh viện theo chỉ định của bác sĩ

2. Lưu ý trong quá trình siêu âm:

• Siêu âm qua trực tràng có thể gây cảm giác khó chịu nhẹ, nhưng thường không gây đau và hoàn toàn an toàn.
• Bệnh nhân nên giữ tâm lý thoải mái, làm theo hướng dẫn của kỹ thuật viên để đảm bảo hình ảnh thu được rõ nét.

3. Lưu ý sau siêu âm:

• Không cần kiêng cữ hay nghỉ ngơi đặc biệt.
• Trong trường hợp thực hiện sinh thiết dưới hướng dẫn siêu âm, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn cụ thể về chăm sóc sau thủ thuật như dùng kháng sinh, theo dõi dấu hiệu chảy máu hoặc nhiễm trùng.

Lời kết

Siêu âm tiền liệt tuyến là phương pháp chẩn đoán hiệu quả, giúp phát hiện các vấn đề liên quan đến tiền liệt tuyến như phì đại hay ung thư. Việc chuẩn bị đúng cách trước và trong khi thực hiện siêu âm sẽ đảm bảo kết quả chính xác. Hãy tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để quá trình siêu âm diễn ra thuận lợi và mang lại thông tin chẩn đoán chính xác.