Trẻ em béo phì ra sao? Tác hại của bệnh béo phì ở trẻ em

Béo phì ở trẻ là gì?

Trẻ béo phì là tình trạng lượng mỡ thừa trong cơ thể cao vượt ngưỡng bình thường. Đây là vấn đề gây ảnh hưởng đến ngoại hình, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của bé. Ngoài ra, tình trạng béo phì ở trẻ kéo dài có thể gây tiểu đường, tim mạch, rối loạn nội tiết, và các vấn đề tâm lý khác.

Tình trạng thừa cân ở trẻ được đánh giá dựa trên chỉ số BMI (Body Mass Index). Đây là chỉ số khối của cơ thể, xác định dựa trên tỷ lệ giữa cân nặng và chiều cao. Công thức tính BMI như sau: BMI = Cân nặng (kg) / (Chiều cao (m))².

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), chỉ số BMI ở trẻ bình thường và béo phì, thừa cân như sau:

• BMI dưới 85th percentile: Trẻ có cân nặng bình thường.
• BMI trong khoảng 85th đến 94th percentile: Trẻ được đánh giá thừa cân.
• BMI từ 95th percentile trở lên: Trẻ được đánh giá béo phì.

Tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý rằng tỷ lệ cân nặng – chiều cao của bé thay đổi nhanh chóng trong suốt giai đoạn phát triển. Lúc này, chỉ số BMI chỉ mang tính chất tham khảo, không thể dùng để kết luận rằng bé có bị béo phì, thừa cân không. Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ kết hợp thực hiện thêm các kiểm tra khác như tỷ lệ mỡ cơ thể, tình trạng sức khỏe tổng quát và cân nặng, chiều cao của bé trong thời gian qua.

Xem thêm: Trẻ béo phì ở Việt Nam

Đặc điểm dễ nhận thấy của em bé béo phì

Trên cơ thể và lối sinh hoạt của trẻ thừa cân béo phì sẽ xuất hiện các dấu hiệu dễ nhận thấy:

Đặc điểm về thể chất

• Mỡ thừa tập trung chủ yếu ở vùng bụng, hông, đùi, và mặt.
• Cân nặng tăng nhanh hơn so với chiều cao, khiến cơ thể xuất hiện tình trạng mất cân đối.
• Dễ mệt mỏi, hụt hơi khi chơi đùa, chạy nhảy hoặc khi tham gia các hoạt động thể chất khác.
• Vùng da cổ hoặc nách sẽ sậm màu và dày hơn. Đây cũng là dấu hiệu cảnh báo cơ thể kháng insulin, yếu tố liên quan đến đái tháo đường.
• Khó thở hoặc ngáy khi ngủ do gặp các vấn đề hô hấp. Trường hợp nặng bé có thể bị hội chứng ngưng thở khi ngủ.

Xem thêm: Tỷ lệ béo phì trên thế giới

Đặc điểm về hành vi của béo phì ở trẻ

• Bé xuất hiện thói quen ăn uống không lành mạnh: Thích ăn đồ ăn nhanh, đồ ngọt, uống nước ngọt. Không thích hoặc ăn rau, củ, quả và trái cây rất ít.
• Ít vận động hơn. Bé dành phần lớn thời gian để ngồi xem tivi, chơi điện thoại hoặc máy tính.
• Ngại giao tiếp và tham gia hoạt động vui chơi cùng bạn bè và mọi người xung quanh.

Đặc điểm về tâm lý

• Trẻ tự ti về bản thân do bị trêu chọc, nhận xét tiêu cực về cân nặng.
• Dễ bị căng thẳng, lo âu hoặc buồn chán do áp lực từ bạn bè, gia đình và môi trường xung quanh.
• Dễ dẫn đến trầm cảm nếu bé căng thẳng, lo âu, ủ rũ kéo dài.

Cần lưu ý rằng không phải tất cả trẻ có cân nặng tăng cao bất thường đều bị béo phì. Tình trạng tăng cân ở trẻ có thể do cơ thể bé phát triển nhanh hơn so với bạn bè cùng lứa tuổi. Việc nắm rõ các đặc điểm của tình trạng thừa cân béo phì ở trẻ giúp cha mẹ có thể nhận biết sớm và can thiệp kịp thời.

Xem thêm: Thừa cân béo phì ở trẻ em tiểu học

Nguyên nhân gây béo phì ở trẻ em

Béo phì ở trẻ là kết quả của nhiều yếu tố tác động, từ chế độ ăn uống, lối sống ít vận động đến yếu tố di truyền. Các nguyên nhân béo phì gồm:

Chế độ dinh dưỡng không hợp lý

Chế độ ăn uống là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến béo phì ở trẻ. Các thói quen ăn uống sai lầm dưới đây góp phần làm trẻ thừa cân:

• Ăn quá nhiều thực phẩm giàu calo: Trẻ thường thích đồ ăn nhanh (pizza, hamburger, gà rán), đồ ngọt (kẹo, bánh, kem), nước ngọt có gas. Những thực phẩm này cung cấp rất nhiều năng lượng nhưng lại ít chất dinh dưỡng, làm trẻ dễ tăng cân.
• Chế độ ăn uống mất cân đối: Một số trẻ không được khuyến khích ăn rau, trái cây hoặc các thực phẩm giàu chất xơ. Thay vào đó, trẻ nạp nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán, hoặc các loại thức ăn giàu tinh bột mà không cân bằng với lượng protein và chất xơ cần thiết.
• Khẩu phần ăn quá nhiều: Một số gia đình có xu hướng ép trẻ ăn nhiều hơn nhu cầu cơ thể, dẫn đến dư thừa năng lượng. Thói quen ăn hết thức ăn trong đĩa cũng làm trẻ mất khả năng tự kiểm soát lượng ăn.
• Thường xuyên ăn vặt: Trẻ thường ăn các loại snack như khoai tây chiên, bánh kẹo, và uống nước ngọt giữa các bữa chính. Những món này làm tăng lượng calo mà trẻ nạp vào nhưng không cung cấp chất dinh dưỡng cần thiết.
• Uống nước ngọt thay vì nước lọc: Nước ngọt có gas chứa lượng lớn đường. Đây là một trong những nguyên nhân chính làm tăng cân ở trẻ.

Chế độ sinh hoạt ít vận động

Lối sống ít vận động ngày càng phổ biến ở trẻ, đặc biệt trong thời đại công nghệ phát triển mạnh mẽ. Đây là nguyên nhân khiến trẻ không tiêu hao đủ năng lượng dư thừa, làm tăng nguy cơ béo phì.

• Thời gian ngồi lâu trước màn hình: Trẻ dành nhiều giờ mỗi ngày để xem TV, chơi điện tử, hoặc dùng điện thoại. Đây là thói quen phổ biến ở trẻ, làm giảm thời gian dành cho các hoạt động thể chất.
• Thiếu các hoạt động ngoài trời: Thay vì tham gia các hoạt động như đá bóng, chạy bộ, hay đạp xe, nhiều trẻ em dành thời gian trong nhà với các thiết bị điện tử. Điều này khiến lượng calo nạp vào không được tiêu hao.
• Không tham gia thể thao: Một số trẻ không được khuyến khích hoặc không thích tham gia các môn thể thao, dẫn đến thiếu vận động và tích tụ mỡ thừa.
• Lối sống thụ động của gia đình: Nếu cha mẹ hoặc người thân ít vận động, trẻ em cũng có xu hướng bắt chước và không tham gia các hoạt động thể chất.

Do yếu tố di truyền

Di truyền là một yếu tố quan trọng trong việc gây ra béo phì, đặc biệt khi trong gia đình có người bị béo phì.

• Di truyền từ cha mẹ: Nếu cha mẹ hoặc người thân trong gia đình bị béo phì, trẻ có nguy cơ cao hơn. Nguyên nhân do gene di truyền ảnh hưởng đến cách cơ thể chuyển hóa năng lượng. Trẻ có thể dễ dàng tích tụ mỡ hoặc khó giảm cân hơn so với trẻ khác.
• Rối loạn chuyển hóa do di truyền: Một số trẻ sinh ra với các rối loạn chuyển hóa bẩm sinh, khiến cơ thể dễ tích tụ mỡ thừa, ngay cả khi chế độ ăn uống và vận động hợp lý.
• Thói quen gia đình: Ngoài gene di truyền, thói quen sinh hoạt trong gia đình cũng đóng vai trò lớn. Nếu cha mẹ có thói quen ăn uống không lành mạnh và ít vận động, trẻ em thường tiếp nhận lối sống này và dễ mắc béo phì hơn.

Xem thêm: Cách giảm cân cho trẻ béo phì

Tác hại của bệnh béo phì ở trẻ em

Béo phì ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe thể chất và tinh thần như:

Hệ miễn dịch suy giảm

• Trẻ béo phì có nguy cơ bị suy giảm chức năng miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng, cảm cúm và các bệnh lý khác.
• Lượng mỡ dư thừa gây viêm mãn tính trong cơ thể, làm giảm khả năng bảo vệ trước các tác nhân gây bệnh.

Dậy thì sớm và rối loạn nội tiết

• Dậy thì sớm ở bé gái: Lượng mỡ thừa có thể làm tăng hormone estrogen, dẫn đến hiện tượng dậy thì sớm, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần.
• Rối loạn nội tiết: Béo phì làm ảnh hưởng đến các hormone kiểm soát sự tăng trưởng, chu kỳ kinh nguyệt (ở bé gái) hoặc sản xuất testosterone (ở bé trai), gây ra các rối loạn nội tiết lâu dài.

Xem thêm: Tác hại của trẻ béo phì

Đái tháo đường và các bệnh tim mạch

• Đái tháo đường type 2: Trẻ béo phì thường có tình trạng kháng insulin, làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 ngay khi còn nhỏ.
• Bệnh tim mạch: Cao huyết áp và cholesterol cao do béo phì có thể dẫn đến bệnh lý tim mạch sớm, như xơ vữa động mạch hoặc đau tim.
• Ung thư: Tăng nguy cơ bị ung thư vú, nội mạc tử cung, gan, và thận khi trưởng thành.

Xem thêm: Béo phì ở trẻ mầm non

Ảnh hưởng đến tâm lý xã hội của trẻ

• Tự ti và trầm cảm: Trẻ dễ bị bạn bè trêu chọc, kỳ thị, gây ra cảm giác tự ti, buồn bã, hoặc cô lập bản thân.
• Khó khăn trong giao tiếp xã hội: Trẻ có thể ngại tham gia các hoạt động tập thể, dẫn đến mất cơ hội học hỏi và phát triển kỹ năng xã hội.

Cách chẩn đoán bệnh béo phì ở trẻ em

Việc chẩn đoán béo phì ở trẻ em cần sự hỗ trợ của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế thông qua các phương pháp sau:

• Tính chỉ số BMI để đối chiếu với biểu đồ tăng trưởng theo độ tuổi và giới tính.
• Đo lường vòng bụng để đánh giá tỷ lệ phân bổ mỡ.
• Đo huyết áp.
• Xét nghiệm máu đo đường huyết và cholesterol tầm soát nguy cơ đái tháo đường, tim mạch.
• Đánh giá nguy cơ béo phì di truyền dựa trên tiền sử sức khỏe gia đình.

Xem thêm: Cách xác định trẻ thừa cân béo phì

Cách điều trị bệnh béo phì ở trẻ em

• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Tăng cường thực phẩm lành mạnh như protein nạc, rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế thức ăn nhanh, đồ ngọt hoặc nước ngọt có gas.
• Kiểm soát khẩu phần ăn của bé, tránh nạp quá nhiều calo.
• Duy trì thói quen lành mạnh như vận động. Khuyến khích bé vận động ít nhất 60 phút/ ngày. Giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử.
• Hỗ trợ tâm lý cho bé, tạo cảm giác tích cực.
• Trong trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể đề xuất thuốc hoặc các phương pháp điều trị khác.

Phương pháp phòng chống trẻ béo phì

• Tạo chế độ ăn uống lành mạnh cho bé: Ăn đúng giờ, sử dụng đa dạng loại thực phẩm. Tránh sử dụng đồ ăn vặt.
• Khuyến khích bé chơi thể thao như đi bộ, bơi lội.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ để theo dõi cân nặng và kịp thời phát hiện bất thường.

Xem thêm: Tỷ lệ béo phì ở Việt Nam

Lời kết

Trẻ béo phì là vấn đề nghiêm trọng nhưng có thể phòng chống và điều trị nếu được phát hiện sớm. Việc xây dựng lối sống lành mạnh, kết hợp với sự hỗ trợ từ gia đình và chuyên gia y tế, sẽ giúp trẻ giảm nguy cơ béo phì và phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.