Béo phì ở trẻ em là gì?
Béo phì ở trẻ em là tình trạng mỡ thừa tích lũy trong cơ thể vượt mức cần thiết cho sự phát triển và hoạt động bình thường. Tình trạng này ảnh hưởng đến cân nặng của bé, đồng thời có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe lâu dài.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), béo phì ở trẻ được đánh giá thông qua chỉ số khối cơ thể (BMI). Chỉ số BMI cần được điều chỉnh theo độ tuổi và giới tính để xác định chính xác tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Công thức tính BMI như sau: BMI = Cân nặng (kg) / Chiều cao (m))2.
Kết quả được so sánh với bảng chuẩn để xác định trẻ thuộc nhóm cân nặng bình thường, thừa cân hay béo phì. Các thông số tham khảo như sau:
- BMI ≥ phân vị 95: Được coi là béo phì.
- BMI từ 85 đến <95: Được coi là thừa cân.
Xem thêm: Trẻ béo phì

Các dấu hiệu đặc trưng của trẻ béo phì
Các dấu hiệu điển hình thường gặp ở trẻ béo phì gồm:
- Tăng cân vượt mức so với chiều cao và độ tuổi.
- Mỡ thừa tập trung ở mặt, bụng, đùi, cánh tay.
- Hụt hơi, khó thở ngay cả khi vận động nhẹ nhàng.
- Mệt mỏi, ít năng động hơn so với các bạn cùng trang lứa.
- Ngáy to hoặc ngưng thở khi ngủ, gây giật mình ban đêm.
Xem thêm: Cách xác định trẻ thừa cân béo phì
Nguyên nhân gây béo phì ở trẻ em
Béo phì ở trẻ em là vấn đề sức khỏe phức tạp, không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất. Tình trạng này chủ yếu là kết quả của sự kết hợp giữa thói quen sống, di truyền, môi trường và tâm lý. Dưới đây là các nguyên nhân chi tiết:
Thói quen ăn uống không lành mạnh
Trẻ ăn quá nhiều các loại thực phẩm chứa đường, chất béo bão hòa và muối như đồ ăn nhanh, snack, nước ngọt có thể gây tăng cân. Nguyên nhân do đây là các thực phẩm thường có nhiều calo nhưng lại ít dưỡng chất.
Bên cạnh đó, chế độ ăn quá nhiều tinh bột, ít rau xanh và chất xơ cũng khiến tích tụ mỡ thừa. Tình trạng này kéo dài có thể gây béo phì ở trẻ em.
Xem thêm: Trẻ béo phì ở Việt Nam

Lối sống ít vận động
Trẻ ít hoặc không vận động mỗi ngày là nguyên nhân khiến năng lượng tiêu hao không đủ để cân bằng với lượng calo nạp vào. Lúc này, lượng calo dư thừa sẽ tích lũy dưới dạng mỡ gây béo phì.
Ngoài ra, việc dành nhiều thời gian ngồi trước màn hình như xem TV, chơi game, dùng điện thoại có thể gây giảm khả năng vận động. Từ đó làm tăng nguy cơ béo phì.
Yếu tố di truyền và rối loạn hormone
Nếu trong gia đình có người béo phì, bé cũng có nguy cơ cao hơn. Nguyên nhân do di truyền và các thói quen sống chung, ăn uống.
Một số rối loạn hormone cũng có thể làm chậm quá trình trao đổi chất hoặc kích thích cảm giác thèm ăn. Điều này khiến bé dễ tăng cân hơn so với bạn bè cùng trang lứa. Các rối loạn hormone thường gây béo phì ở trẻ em gồm:
- Suy giáp (Hypothyroidism): Là bệnh lý xảy ra khi tuyến giáp không sản xuất đủ hormone cần thiết. Dẫn đến làm chậm quá trình trao đổi chất trong cơ thể.
- Hội chứng Cushing: Xảy ra khi cơ thể sản xuất quá nhiều hormone cortisol. Dẫn đến trẻ tăng cảm giác đói, kích thích tích trữ mỡ ở mặt, bụng.
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome): Thường xảy ra ở bé gái. Bệnh gây mất cân bằng hormone sinh dục, gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, dễ tăng cân. PCOS đi kèm tình trạng kháng insuslin khiến cơ thể có thể tích mỡ quanh bụng, khó giảm cân.
- Kháng insulin: Xảy ra khi cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả để chuyển hóa đường trong máu thành năng lượng. Đây là yếu tố làm tăng nguy cơ béo phì và đái tháo đường type 2.
- Thiếu hụt hormone tăng trưởng: Đây là các hormone giúp duy trì quá trình trao đổi chất, phát triển cơ và xương. Việc thiếu hụt các hormone này khiến trẻ dễ tích mỡ, đặc biệt ở vùng bụng, đồng thời chậm phát triển chiều cao.

Yếu tố tâm lý
Những áp lực từ học tập, gia đình hoặc môi trường bên ngoài có thể khiến trẻ cảm thấy căng thẳng. Điều này dẫn đến việc trẻ có thể có xu hướng ăn uống nhiều hơn để giảm stress.
Việc căng thẳng kéo dài cũng kích thích cơ thể sản xuất nhiều cortisol hơn, dẫn đến việc bé muốn ăn nhiều thực phẩm giàu đường và chất béo. Đây là yếu tố làm tăng nguy cơ tăng cân.
Tác dụng phụ của thuốc
Một số nhóm thuốc điều trị bệnh mạn tính như Prednisone, Lithium, thuốc chống trầm cảm, động kinh có thể gây tăng cân. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể chủ động điều chỉnh liều dùng hoặc đổi thuốc để cải thiện.

Ngủ không đủ giấc
Việc ngủ không đủ giấc có thể gây mất cân bằng hormone điều chỉnh cảm giác đói và no. Điều này dẫn đến việc trẻ thèm ăn nhiều hơn. Ngoài ra, thiếu ngủ cũng khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi hơn, giảm khả năng vận động, và tăng nguy cơ ăn uống không lành mạnh.
Nhóm đối tượng nguy cơ cao
Bất kỳ trẻ nào đều có nguy cơ bị béo phì. Tuy nhiên, em bé thuộc các nhóm đối tượng dưới đây thường có xu hướng cao hơn, bao gồm:
- Trẻ có cha mẹ hoặc anh chị em bị béo phì: Do yếu tố di truyền và môi trường gia đình.
- Trẻ sống trong khu vực đô thị đông đúc: Thiếu không gian vận động, môi trường ô nhiễm.
- Trẻ có điều kiện kinh tế khó khăn: Việc gia đình có thu nhập thấp thường gây khó khăn trong việc mua thực phẩm tươi, lành mạnh. Dẫn đến việc bé có thể ăn các thực phẩm nghèo calo, không tốt cho sức khỏe như snack, mì gói, v.v.
- Trẻ ít ngủ: Ngủ dưới 7-8 giờ mỗi đêm làm tăng nguy cơ béo phì.
Xét nghiệm mỡ máu chỉ 160k
- Đánh giá toàn diện tình trạng mỡ máu và phát hiện các bệnh lý tim mạch.
- Nhanh chóng, không chờ đợi với hệ thống 40 chi nhánh Diag.
- Lấy mẫu ngoài giờ hành chính.
- Có ngay kết quả trong vòng 24h qua Zalo.
Diag sẽ liên hệ lại trong vòng 5 phút
Xem thêm: Béo phì ở trẻ mầm non
Tác hại của bệnh béo phì ở trẻ em
Béo phì ở trẻ em ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất, gây tổn hại nghiêm trọng đến tinh thần, sự phát triển và chất lượng cuộc sống. Dưới đây là các tác hại của béo phì đối với trẻ em:
Gây suy yếu hệ miễn dịch
Khi trẻ em bị béo phì, cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ thừa, đặc biệt là mỡ nội tạng. Ngoài việc dự trữ năng lượng, các tế bào mỡ thừa còn tiết ra các chất gây viêm là cytokine. Các chất này làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể trẻ dễ dàng rơi vào trạng thái viêm mãn tính. Hậu quả là hệ miễn dịch luôn trong tình trạng “báo động giả”, tiêu hao năng lượng để chống lại các tín hiệu viêm. Thay vì tập trung bảo vệ trẻ khỏi vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh khác.
Lúc này, trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng thông thường như cảm cúm, viêm họng, viêm phổi hoặc các bệnh ung thư khi trưởng thành. Khi bị bệnh, thời gian hồi phục cũng kéo dài hơn do cơ thể không đủ khả năng đáp ứng miễn dịch hiệu quả. Ngoài ra, tình trạng viêm mãn tính còn làm tổn thương các cơ quan quan trọng, gây ra các vấn đề sức khỏe lâu dài.

Tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch và đái tháo đường
Béo phì ở trẻ em là nguyên nhân dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe, đặc biệt là các bệnh tim mạch và tiểu đường tuýp 2. Khi bị béo phì, lượng cholesterol và chất béo trung tính (triglyceride) trong máu thường tăng cao. Những chất béo này tích tụ trên thành mạch máu, gây ra xơ vữa động mạch. Đây là quá trình khiến mạch máu bị thu hẹp và tắc nghẽn, khiến máu lưu thông kém.
Tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể. Điều này làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim và suy tim từ khi còn nhỏ. Những tổn thương này không chỉ ảnh hưởng đến hiện tại mà còn đe dọa sức khỏe tim mạch của trẻ trong suốt cuộc đời.
Ngoài ra, béo phì còn là yếu tố chính gây bệnh tiểu đường tuýp 2 ở trẻ em. Khi cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ, đặc biệt là mỡ bụng, khả năng sử dụng insulin – hormone kiểm soát đường huyết – bị suy giảm. Tình trạng này được gọi là kháng insulin, khiến lượng đường trong máu tăng cao.
Tiềm ẩn rủi ro rối loạn phát triển và dậy thì sớm
Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể mà còn gây ra nhiều rối loạn trong quá trình phát triển và dậy thì của trẻ. Một trong những tác động rõ rệt nhất là sự mất cân bằng hormone do lượng mỡ thừa trong cơ thể.
Ở bé gái, mỡ thừa kích thích sản sinh hormone estrogen – một hormone quan trọng trong quá trình dậy thì. Việc gia tăng nồng độ estrogen bất thường có thể dẫn đến dậy thì sớm hơn bình thường. Các dấu hiệu như phát triển ngực, mọc lông nách hoặc có kinh nguyệt có thể xuất hiện từ khi bé chỉ mới 8-9 tuổi. Điều này gây khó khăn trong việc quản lý sức khỏe, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh phụ khoa và vấn đề về tâm lý trong tương lai.
Ở bé trai, lượng mỡ thừa có thể ức chế hormone tăng trưởng (GH). Điều này khiến trẻ phát triển chiều cao chậm hơn. Điều này có thể làm bé trai trở nên tự ti, đặc biệt khi các bạn đồng trang lứa đã đạt được chiều cao vượt trội. Ngoài ra, béo phì còn làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ nội tạng, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển xương và cơ bắp.
Ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm lý và xã hội
Béo phì tác động mạnh mẽ đến tâm lý và các mối quan hệ xã hội của trẻ. Một trong những vấn đề phổ biến nhất là cảm giác tự ti về ngoại hình. Trẻ béo phì thường cảm thấy xấu hổ, ngại ngùng và mất tự tin khi so sánh với bạn bè đồng trang lứa. Điều này có thể khiến trẻ ngại giao tiếp, ít tham gia vào các hoạt động chung. Từ đó làm giảm cơ hội học hỏi và phát triển kỹ năng xã hội.
Bên cạnh đó, trẻ béo phì dễ trở thành mục tiêu của sự trêu chọc, bắt nạt hoặc kỳ thị tại trường học. Những lời chế giễu từ bạn bè có thể gây tổn thương sâu sắc, khiến trẻ cảm thấy bị cô lập và khó hòa nhập. Tình trạng này làm gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý nghiêm trọng như trầm cảm và lo âu.
Ngoài ra, cảm giác buồn bã, cô đơn kéo dài có thể dẫn đến những hành vi ăn uống không lành mạnh. Chẳng hạn như ăn quá nhiều để giảm căng thẳng hoặc bỏ ăn vì mất hứng thú với mọi thứ xung quanh.

Hướng điều trị và cải thiện tình trạng béo phì ở trẻ em
- Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein lành mạnh trong chế độ dinh dưỡng.
- Hạn chế đồ ăn nhanh, đồ ngọt,thức uống có ga.
- Đưa trẻ tham gia các hoạt động thể chất như bơi lội, đi bộ, hoặc các môn thể thao yêu thích.
- Điều trị tâm lý nếu trẻ gặp vấn đề về trầm cảm hoặc lo âu.
- Khám sức khỏe định kỳ để kiểm tra cân nặng, đường huyết và các chỉ số khác.
Xem thêm: Cách giảm cân cho trẻ béo phì
Cách phòng ngừa béo phì ở trẻ em
Để. phòng ngừa béo phì cho bé, ba mẹ nên:
- Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh ngay từ nhỏ.
- Khuyến khích trẻ vận động hàng ngày, tối thiểu 60 phút/ngày.
- Giới hạn thời gian sử dụng thiết bị điện tử, khuyến khích các hoạt động ngoài trời.
- Duy trì giờ giấc sinh hoạt hợp lý, đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc.
- Tăng cường giáo dục và ý thức cộng đồng về nguy cơ và cách phòng tránh béo phì.
Lời kết
Nhận thức rõ tác hại của bệnh béo phì ở trẻ em là bước đầu tiên để bảo vệ con khỏi những rủi ro sức khỏe lâu dài. Cha mẹ cần xây dựng môi trường sống tích cực, với chế độ dinh dưỡng cân bằng và khuyến khích trẻ vận động nhiều hơn để phát triển khỏe mạnh.
Xem thêm: Thừa cân béo phì ở trẻ em tiểu học