Béo phì là gì?
Béo phì là một tình trạng mạn tính xảy ra khi cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ, đến mức có thể gây hại cho sức khỏe. Tình trạng này thường do sự mất cân bằng giữa năng lượng tiêu thụ (thức ăn, đồ uống) và năng lượng tiêu hao (hoạt động thể chất, trao đổi chất). Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến nhiều bệnh lý nghiêm trọng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình trạng thừa cân và béo phì được xác định dựa trên chỉ số khối cơ thể (BMI). Tuy nhiên, đây là chỉ số mang tính chất sàng lọc. Để đưa ra chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ kiểm tra tỷ lệ mỡ và cách cơ thể phân bố mỡ cùng các xét nghiệm liên quan.
Ở trẻ em, cách tính của chỉ số BMI tương tự người trưởng thành, được dùng để đánh giá dựa trên độ tuổi và giới tính. Việc chẩn đoán béo phì ở trẻ em, thanh thiếu niên còn cần cân nhắc đến quá trình phát triển, chế độ dinh dưỡng, cường độ vận động…
Phân loại chỉ số khối cơ thể BMI theo cách tính của WHO và Hiệp hội Đái tháo đường các nước châu Á (IDI & WPRO):
- Gầy độ 3: BMI < 16 kg/m2.
- Gầy độ 2: BMI trong khoảng 16 – 16.9 kg/m2.
- Gầy độ 1: BMI trong khoảng 17 – 18.4 kg/m2.
- Bình thường: BMI trong khoảng 18.5 – 24.9 kg/m2.
- Tiền béo phì: BMI trong khoảng25 – 29.9 kg/m2.
- Béo phì độ 1: BMI trong khoảng 30 – 34.9 kg/m2.
- Béo phì độ 2: BMI trong khoảng 35 – 39.9 kg/m2.
- Béo phì độ 3: BMI ≥ 40 kg/m2.
Lưu ý: Chỉ số BMI không áp dụng hoặc cần thực hiện thêm các chẩn đoán tổng quát khác để đánh giá tình trạng thừa cân, béo phì ở:
- Vận động viên, người có cơ bắp phát triển.
- Phụ nữ mang thai.
Xem thêm: Bao nhiêu cân là béo phì?

Ngoài BMI, một số chỉ số khác cũng giúp đánh giá béo phì chính xác hơn, đặc biệt khi mỡ thừa tập trung ở các vùng nhất định:
Vòng eo lớn:
- Ở nam giới: > 94 cm.
- Ở nữ giới: > 80 cm.
Tỷ lệ mỡ cơ thể cao:
- Ở nam giới: > 25%.
- Ở nữ giới: > 32%.
Chỉ số vòng eo (WHR):
- Ở nam giới: > 0.9
- Ở nữ giới: > 0.85
Xem thêm: Tiền béo phì là gì?
Nguyên nhân gây béo phì
- Chế độ ăn uống: Ăn quá nhiều thực phẩm giàu calo, đặc biệt là đường, chất béo, và thức ăn chế biến sẵn.
- Lối sống ít vận động: Không tập thể dục thường xuyên hoặc ngồi quá nhiều.
- Yếu tố di truyền: Gia đình có tiền sử béo phì có nguy cơ cao hơn.
- Rối loạn nội tiết: Các bệnh như suy giáp hoặc hội chứng Cushing có thể gây tăng cân.
- Tâm lý: Căng thẳng, lo âu dẫn đến ăn uống vô độ.
Xem thêm: Nguyên nhân gây béo phì
Cách nhận biết thừa cân, béo phì
Béo phì là một tình trạng mạn tính với nhiều biểu hiện rõ rệt trên cơ thể, ảnh hưởng cả về thể chất và tâm lý. Các dấu hiệu của béo phì có thể khác nhau giữa người lớn và trẻ em, nhưng nhìn chung bao gồm:
Cân nặng thay đổi đột ngột
Ở người trưởng thành:
- Cân nặng tăng nhanh trong một thời gian ngắn. Mặc dù chế độ ăn uống và mức độ vận động không thay đổi đáng kể.
- Mỡ thừa thường tập trung ở các vùng bụng, đùi, hông, cánh tay.
- Quần áo trở nên chật hơn, nhất là ở vùng eo hoặc đùi.
Ở trẻ em:
- Tăng cân vượt trội so với các bạn cùng độ tuổi hoặc tăng cân nhanh hơn so với tốc độ phát triển chiều cao.
- Trẻ thường có má phúng phính, eo lớn, và lượng mỡ thừa tích tụ ở cánh tay và đùi.
Xem thêm: Vòng bụng bao nhiêu là béo phì?

Đau lưng và khó thở
- Lưng bị đau do trọng lượng cơ thể tăng đột ngột, tạo áp lực lớn lên xương khớp, đặc biệt là xương khớp. Đau chủ yếu ở vùng thắt lưng và lan xuống chân.
- Mỡ tích tụ quanh ngực và đường hô hấp gây cản trở việc thở sâu. Người bệnh dễ cảm thấy hụt hơi, ngay cả khi thực hiện các hoạt động nhẹ như leo cầu thang hoặc đi bộ.
Huyết áp và các biểu hiện của bệnh béo phì trên da
- Xuất hiện các vùng da tối màu, sạm hoặc dày ở cổ, nách, bẹn (acanthosis nigricans).
- Ở trẻ em, da có thể xuất hiện các nếp gấp sâu hoặc tình trạng viêm da do mồ hôi và ma sát.
- Ở người lớn, béo phì làm tăng áp lực lên thành mạch máu, dẫn đến huyết áp cao. Nếu không kiểm soát, điều này có thể gây tổn thương tim, thận, và não.
- Trẻ em béo phì cũng có nguy cơ mắc tăng huyết áp. Tuy nhiên, đây là điều hiếm gặp ở trẻ khỏe mạnh.
Xem thêm: Béo phì gây ra những bệnh gì?
Rối loạn tâm lý và cảm xúc
Ở người lớn:
- Thường đối mặt với cảm giác tự ti, lo lắng về ngoại hình, và khó hòa nhập xã hội. Có thể dẫn đến trầm cảm, cô lập xã hội, thậm chí là các rối loạn ăn uống như ăn uống không kiểm soát.
- Áp lực xã hội và sự kỳ thị về cân nặng càng làm tăng nguy cơ tâm lý tiêu cực, khiến người bệnh dễ rơi vào vòng luẩn quẩn.
Ở trẻ em:
- Dễ bị trêu chọc hoặc bắt nạt tại trường học, dẫn đến mất tự tin và khó kết bạn.
- Ăn uống vô độ hoặc không vận động.
Xét nghiệm mỡ máu chỉ 160k
- Đánh giá toàn diện tình trạng mỡ máu và phát hiện các bệnh lý tim mạch.
- Nhanh chóng, không chờ đợi với hệ thống 40 chi nhánh Diag.
- Lấy mẫu ngoài giờ hành chính.
- Có ngay kết quả trong vòng 24h qua Zalo.
Diag sẽ liên hệ lại trong vòng 5 phút
Các dấu hiệu khác của bệnh béo phì
Ở người lớn:
- Người béo phì thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, thiếu sức sống dù nghỉ ngơi đầy đủ.
- Giảm khả năng thực hiện các vận động, sinh hoạt hàng ngày.
- Ngưng thở khi ngủ do đường hô hấp tắc nghẽn. Ngáy ngủ to, ngưng thở tạm thời gây tỉnh giấc, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
- Áp lực từ trọng lượng cơ thể lên các khớp, đặc biệt là khớp gối và hông, dẫn đến viêm khớp và đau khớp mạn tính.
- Nồng độ hormone thay đổi, gây chu kỳ kinh nguyệt không đều (ở nữ) hoặc giảm khả năng sinh sản ở hai giới.
- Dễ mắc các bệnh như tiểu đường loại 2, tim mạch, gan nhiễm mỡ và ung thư.
Ở trẻ em:
- Có thể dậy thì sớm hoặc chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa.
- Bị đau nhức xương, bệnh Blount (biến dạng xương chày), hoặc trượt đĩa tăng trưởng ở hông.
- Ngưng thở khi ngủ hoặc khó thở vào ban đêm, khiến trẻ mệt mỏi và cáu gắt vào ban ngày.

Ảnh hưởng tiêu cực của béo phì đối với sức khỏe
Béo phì có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với sức khỏe như:
- Đái tháo đường type 2: Xảy ra khi cơ thể xuất hiện tình trạng kháng hormone insulin. Dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao. Nếu không kiểm soát có thể gây tổn thương mắt, tim, thận và thần kinh.
- Tăng huyết áp: Trọng lượng cơ thể lớn hơn làm tim phải hoạt động nhiều hơn để bơm máu, dẫn đến áp lực cao trong các động mạch.
- Xơ vữa động mạch: Cholesterol xấu (LDL) tăng và cholesterol tốt (HDL) giảm, khiến mỡ tích tụ trong động mạch, dẫn đến tắc nghẽn và nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ.
- Suy tim: Tim làm việc quá tải trong thời gian dài có thể dẫn đến suy tim.
- Béo phì làm tăng sản xuất hormone estrogen, gây rối loạn kinh nguyệt và hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Ảnh hưởng đến khả năng thụ thai.
- Lượng testosterone giảm, dẫn đến suy giảm ham muốn tình dục, chất lượng tinh trùng và khả năng sinh sản
- Tăng nguy cơ ung thư vú, ung thư đại trực tràng, tử cung, thực quản, nội mạc tử cung… Xảy ra do tình trạng viêm nhiễm mạn tính và mất cân bằng hormone.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Lượng mỡ tích tụ trong gan gây viêm, xơ hóa, và có thể dẫn đến suy gan.
- Thoái hóa khớp: Trọng lượng cơ thể gây áp lực lên các khớp, đặc biệt là khớp gối, dẫn đến đau và mất chức năng.
- Trầm cảm và lo âu: Béo phì ảnh hưởng đến tâm lý, khiến người bệnh cảm thấy tự ti và dễ rơi vào trạng thái trầm cảm.
Xem thêm: Tác hại của béo phì
Cách chẩn đoán và điều trị béo phì
Các phương pháp chẩn đoán béo phì gồm:
- Đo BMI: Phương pháp cơ bản mang tính chất sàng lọc béo phì.
- Đánh giá vòng eo: Dùng để đo lượng mỡ tập trung ở vùng bụng.
- Phân tích thành phần cơ thể: Sử dụng công nghệ đo tỷ lệ mỡ nội tạng, cơ và nước.
- Xét nghiệm đường huyết, cholesterol, triglyceride, và hormone để đánh giá nguy cơ tiểu đường, rối loạn lipid máu, rối loạn nội tiết…

Để điều trị béo phì, bác sĩ có thể gợi ý các phương pháp như:
Thay đổi chế độ ăn uống:
- Tăng cường chất xơ qua rau củ quả, trái cây và protein lành mạnh.
- Giảm tiêu thụ thực phẩm giàu calo, đường, và chất béo xấu.
- Chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa ăn nhỏ trong ngày.
- Ăn chậm, nhai kỹ tạo cảm giác no lâu.
Thay đổi chế độ vận động:
- Khuyến khích vận động ít nhất 30 phút/ ngày.
- Có thể đi bộ, bơi lội, yoga.
Điều chỉnh về chế độ sinh hoạt:
- Ngủ đủ giấc.
- Tránh tình trạng căng thẳng. Có thể tập yoga, thiền hoặc hoạt động thư giãn như gặp gỡ mọi người, vẽ tranh…
Sử dụng thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật (đặt vòng dạ dày, cắt dạ dày). Chỉ thực hiện ở trường hợp thật sự cần thiết và có sự hướng dẫn, theo dõi của bác sĩ sát sao.
Lưu ý: Mọi người tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc giảm cân hoặc các phương pháp truyền miệng khác. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp với thể trạng mỗi người.
Xem thêm: Giải pháp cho bệnh béo phì
Ngăn ngừa tình trạng thừa cân, béo phì thế nào?
- Duy trì chế độ ăn lành mạnh: Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, tăng cường thực phẩm tự nhiên.
- Tập thể dục thường xuyên: Dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để vận động.
- Kiểm soát căng thẳng: Thư giãn bằng các hoạt động như thiền, đọc sách hoặc nghe nhạc.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn.
Xem thêm: Cách phòng tránh bệnh béo phì

Lời kết
Nhận biết sớm dấu hiệu của bệnh béo phì là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe. Từ cân nặng tăng nhanh đến các vấn đề về tim mạch hay rối loạn giấc ngủ, béo phì có thể ảnh hưởng nghiêm trọng nếu không được kiểm soát. Mọi người có thể thay đổi lối sống và kiểm tra sức khỏe định kỳ để ngăn ngừa những rủi ro tiềm ẩn từ căn bệnh này.