Béo phì: Dấu hiệu, nguyên nhân, biến chứng và cách phòng ngừa

Béo phì là gì?

Béo phì là tình trạng cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ thừa vượt ngưỡng bình thường. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình trạng thừa cân và béo phì được xác định dựa trên chỉ số khối của cơ thể (BMI) cùng các yếu tố khác như tỷ lệ mỡ, cách phân bố mỡ trong cơ thể, đo vòng eo. Đây là vấn đề làm tăng nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch, ung thư, rối loạn cơ – xương – khớp, đái tháo đường, v.v.

Xem thêm: Tỷ lệ béo phì ở Việt Nam

Mức độ béo phì theo chỉ số BMI

BMI (Body Mass Index – Chỉ số khối cơ thể) được tính theo công thức BMI = Cân nặng (kg) / (Chiều cao (m))². Ở trẻ em, chỉ số BMI chỉ mang tính chất sàng lọc và được tính giống người lớn. Tuy nhiên, việc chẩn đoán trẻ béo phì cần được đánh giá dựa trên độ tuổi và giới tính để phù hợp với giai đoạn phát triển.

Bảng phân loại BMI ở người trưởng thành theo cách tính của WHO và Hiệp hội Đái tháo đường các nước châu Á (IDI & WPRO) như sau:

Lưu ý: Chỉ số BMI không áp dụng hoặc cần thực hiện thêm các chẩn đoán tổng quát khác để đánh giá tình trạng thừa cân, béo phì ở vận động viên, người có cơ bắp phát triển, và phụ nữ mang thai.

Xem thêm: Tiền béo phì là gì?

Triệu chứng của béo phì

Một số dấu hiệu của béo phì gồm:

• Tăng cân rõ rệt, đặc biệt ở bụng, đùi, mông.
• Khó thở khi vận động nhẹ như leo cầu thang.
• Ngáy to khi ngủ, ngủ không sâu giấc.
• Mệt mỏi kéo dài, dễ kiệt sức dù không làm việc nặng.
• Đau nhức khớp, nhất là đầu gối, lưng dưới do áp lực cân nặng.
• Thay đổi tâm trạng, dễ căng thẳng, tự ti về ngoại hình.

Nguyên nhân gây bệnh thừa cân béo phì là gì?

Chế độ ăn uống và sinh hoạt không hợp lý, do bệnh lý, di truyền là một trong số các nguyên nhân gây béo phì. Cụ thể:

Chế độ ăn uống không hợp lý

Đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tích tụ mỡ thừa, gây thừa cân, béo phì. Các thói quen ăn uống không hợp lý có thể kể đến như:

• Ăn nhiều đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn: Đây là nhóm thực phẩm nhiều đường, chất béo không lành mạnh và calo rỗng. Nếu ăn nhiều có thể khiến mỡ thừa tích tụ trong cơ thể, dẫn đến béo phì.

• Ăn uống không kiểm soát: Tình trạng ăn vặt cả ngày, ăn khuya, hoặc ăn quá nhiều khi buồn chán, căng thẳng có thể gây tích tụ mỡ thừa, dẫn đến tăng cân nhanh chóng.

• Chế độ ăn ít hoặc không có chất xơ: Điều này khiến cơ thể có cảm giác mau đói và thèm ăn hơn. Điều này khiến cơ thể dễ ăn nhiều hơn, tiềm ẩn nguy cơ tăng cân, béo phì và các vấn đề khác như táo bón.

Chế độ ăn uống không hợp lý là nguyên nhân hàng đầu của béo phì, thừa cân.

Lối sống ít vận động

Lối sống ít vận động khiến cơ thể không sử dụng hết năng lượng đã nạp vào trước đó, dẫn đến tích tụ mỡ thừa gây thừa cân, béo phì. Một số thói quen thường mắc phải có thể kể đến như:

• Ngồi nhiều: Việc ngồi nhiều khiến cơ thể chỉ duy trì hoạt động ở mức tối thiểu, dẫn đến làm chậm quá trình trao đổi chất. Đây là thói quen dễ gây tích tụ mỡ thừa, đặc biệt là ở vùng bụng.

• Ít tập thể dục: Đây là tình trạng dẫn đến cơ thể không tiêu thụ hết lượng năng lượng nạp vào từ thức ăn, dẫn đến chúng có thể chuyển hóa thành mỡ gây tăng cân, béo phì.

Xét nghiệm mỡ máu Chỉ 176k

• Phát hiện sớm và ngăn ngừa biến chứng mỡ máu
• Đánh giá toàn diện tình trạng mỡ máu qua các chỉ số Cholesterol
• Hỗ trợ chẩn đoán, kiểm soát, theo dõi điều trị hiệu quả
• Làm việc ngoài giờ hành chính tại 40+ điểm lấy mẫu.

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Do các vấn đề về sức khỏe và rối loạn nội tiết

Các bệnh lý liên quan đến rối loạn nội tiết cũng làm tăng nguy cơ thừa cân, béo phì. Lý do vì những vấn đề này có thể làm ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, chuyển hóa năng lượng và dự trữ mỡ, khiến cơ thể dễ bị tích mỡ hơn. Những bệnh lý này có thể kể đến như:

• Suy giáp: Hormone tuyến giáp suy giảm có thể làm chậm quá trình trao đổi chất, dẫn đến cơ thể có thể bị tích nước và mỡ gây tăng cân.

• Hội chứng Cushing: Ở bệnh nhân, cơ thể sẽ tăng sản xuất nhiều cortisol hơn so với bình thường, dẫn đến người bệnh thường cảm thấy đói và thèm ăn hơn. Bệnh nhân hội chứng Cushing chủ yếu bị tích mỡ ở mặt, cổ, bụng.

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Bệnh gây tình trạng mất cân bằng hormone trong cơ thể, đặc biệt là tăng insulin và androgen (hormone nam). Bệnh nhân có thể thường xuyên cảm thấy thèm ăn, dễ tích mỡ, đặc biệt là ở vùng bụng.

Xem thêm: Tỷ lệ béo phì trên thế giới

Do di truyền và yếu tố gia đình

Đây là yếu tố có thể ảnh hưởng đến nguy cơ một người bị béo phì, thừa cân. Cụ thể như sau:

• Di truyền: Nếu trong gia đình có bố mẹ, người thân bị béo phì thì nguy cơ người đó bị cũng cao hơn. Nguyên nhân do gene di truyền ảnh hưởng đến khả năng của cơ thể trong việc sử dụng năng lượng và điều tiết cảm giác no, đói.

• Thói quen gia đình: Nếu gia đình sử dụng nhiều đồ ngọt, đồ chiên rán, thức ăn nhanh nhiều chất béo, người trong nhà dễ hình thành sở thích không lành mạnh.

Các nguyên nhân khác

Các nguyên nhân khác có thể gây tăng cân, béo phì gồm:

• Thiếu ngủ: Việc ngủ ít hơn 6 – 7 tiếng mỗi đêm có thể khiến cơ thể tăng nồng độ hormone gây đói (Ghrelin), dẫn đến có xư hướng thèm ăn, đặc biệt là ăn đêm. Ngoài ra, việc thiếu ngủ cũng khiến cơ thể mệt mỏi và lười vận động hơn, dễ dẫn đến tích tụ mỡ thừa.
• Bỏ bữa chính: Khi bỏ bữa chính, cơ thể có thể có xu hướng “ăn bù” vào các bữa sau, dẫn đến tăng lượng calo nạp vào.
• Uống nhiều nước ngọt, rượu bia: Đây là các loại thức uống nhiều đường và calo rỗng. Nếu uống quá nhiều có thể gây tích mỡ, đặc biệt là vùng bụng cũng như tiềm ẩn rủi ro các vấn đề sức khỏe về gan, thận.
• Ăn vặt không kiểm soát: Các món ăn vặt như snack, bánh ngọt, đồ chiên giàu calo và đường, nếu ăn thường xuyên có thể gây tăng cân nhanh chóng.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc chống viêm (corticosteroids), thuốc chống trầm cảm, thuốc trị tiểu đường, hoặc thuốc tránh thai có thể làm tăng cảm giác thèm ăn và thay đổi cách cơ thể sử dụng năng lượng, dẫn đến tăng cân.

Đối tượng có nguy cơ béo phì, thừa cân

Thừa cân, béo phì có thể xảy ra với bất kỳ ai. Tuy nhiên, nhóm đối tượng nguy cơ cao hơn gồm:

• Người cao tuổi: Lý do vì khi tuổi cơ, các cơ bắp bắt đầu giảm và mô mỡ tăng lên. Quá trình trao đổi chất cũng chậm hơn, ảnh hưởng đến khả năng đốt năng lượng. Nguy cơ béo phì càng cao ở người cao tuổi có thói quen ăn uống không khoa học và ít hoặc không vận động.
• Trẻ em và thanh thiếu niên: Nguy cơ cao hơn ở những ai có thói quen ăn nhiều đồ ăn nhanh, nước ngọt, trà sữa cùng thói quen ngồi nhiều, ít vận động.
• Phụ nữ mang thai và sau sinh: Trong giai đoạn thai kỳ, mẹ bầu dễ bị tăng cân nếu ăn uống không kiểm soát. Việc thay đổi hormone sau sinh và chế độ ăn không hợp lý cũng làm tăng nguy cơ béo phì.
• Người bị stress, thiếu ngủ: Stress và thiếu ngủ làm thay đổi hormone, tăng cảm giác đói và tích mỡ thừa.
• Người sử dụng thuốc: Thuốc như corticosteroids, thuốc trị đái tháo đường, hoặc trầm cảm có thể gây tăng cân do thay đổi chuyển hóa và tăng cảm giác thèm ăn.

Xem thêm: Dấu hiệu của bệnh béo phì

Tác hại của béo phì

Ngoài việc ảnh hưởng đến ngoại hình, béo phì còn có thể gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần như:

Gây tâm lý tự ti, trầm cảm

Người bị béo phì dễ có tâm lý xấu hổ, lo âu khi giao tiếp vì tự ti về ngoại hình. Việc này vô tình khiến họ gặp áp lực tâm lý, nhiều trường hợp nặng có thể tự cô lập bản thân, thậm chí trầm cảm.

Xem thêm: Tác hại của béo phì

Có thể mắc các bệnh về xương khớp

Trọng lượng cơ thể quá lớn có thể tạo áp lực lớn lên các vùng khớp gối, hông và cột sống, dễ dẫn đến thoái hóa khớp, viêm khớp hoặc đau lưng mạn tính. Đây là tình trạng khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong việc vận động, dẫn đến tình trạng thừa cân trở nên nghiêm trọng hơn.

Tăng nguy cơ mắc tiểu đường và bệnh tim mạch

Béo phì là một trong những nguyên nhân có thể dẫn đến đái tháo đường type 2 do tình trạng kháng insulin khiến đường tích tụ trong cơ thể, dẫn đến tăng đường huyết. Trong khi đó, lượng mỡ thừa, đặc biệt là ở vùng bụng, có thể dẫn đến các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch, tăng cholesterol, đau tim, đột quỵ hoặc tăng huyết áp.

Xem thêm: Béo phì gây ra những bệnh gì?

Dễ dẫn đến các bệnh ung thư

Béo phì là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý ung thư như:

• Ung thư vú: Bệnh xảy ra do tăng nồng độ estrogen ở phụ nữ, đặc biệt là sau mãn kinh.
• Ung thư đại trực tràng: Bệnh xảy ra chủ yếu do chế độ ăn ít chất xơ, ít vận động và tình trạng viêm mạn tính.
• Ung thư nội mạc tử cung, thận, gan: Do các rối loạn liên quan đến hormone và tình trạng viêm mạn tính.

Dễ gặp các vấn đề sức khỏe khác

Béo phì có thể làm giảm chất lượng cuộc sống, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác như:

• Ngưng thở khi ngủ: Mỡ thừa ở cổ gây hẹp đường thở, làm giấc ngủ gián đoạn, gây mệt mỏi.
• Sỏi mật: Người béo phì có thể bị rối loạn chuyển hóa cholesterol, từ đó có nguy cơ hình thành sỏi, gây đau bụng dữ dội.
• Khó thở và bệnh phổi: Mỡ thừa cản trở phổi lấy oxy, gây hen suyễn, giảm thông khí.
• Suy giảm miễn dịch: Viêm mạn tính làm yếu hệ miễn dịch, cơ thể dễ nhiễm trùng, hồi phục chậm.
• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Xảy ra khi lượng mỡ thừa tích tụ trong gan. Tiềm ẩn rủi ro tiến triển sang viêm gan, xơ hoặc suy gan nếu không can thiệp y tế.

• Đột quỵ: Xảy ra khi mạch máu não bị tắc nghẽn hoặc vỡ. Nguyên nhân do lượng mỡ thừa có thể gây cao huyết áp, tạo áp lực lên mạch máu não.
• Rối loạn hormone, ảnh hưởng chu kỳ kinh nguyệt ở nữ giới do béo phì gây rối loạn hormone. Ảnh hưởng đến quá trình rụng trứng, có thể gây khó thụ thai.
• Giảm số lượng và chất lượng tinh trùng, ảnh hưởng đến việc có con hoặc vô sinh.

Phương pháp chẩn đoán béo phì

Để xác định tình trạng thừa cân, béo phì, bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp như:

• Đo chỉ số BMI: Đây là công cụ đánh giá cân nặng của một người dựa trên chiều cao và cân nặng.
• Đo vòng eo: Đánh giá lượng mỡ tích tụ ở bụng. Vòng eo ở người béo phì rời vào mức trên 80 cm (ở nữ giới) – trên 90 cm (ở nam giới).
• Đo tỷ lệ mỡ cơ thể bằng thiết bị chuyên dụng để xác định tỷ lệ mỡ so với trọng lượng cơ thể. Phương pháp giúp phân biệt giữa mỡ, cơ và nước trong cơ thể.
• Xét nghiệm đường huyết, cholesterol, triglyceride để đánh giá nguy cơ các bệnh lý như đái tháo đường, rối loạn lipid máu, rối loạn nội tiết, v.v.

Đo chỉ số BMI là công cụ đánh giá cân nặng của một người dựa trên chiều cao và cân nặng.

Phương pháp điều trị béo phì

Để điều trị béo phì, bác sĩ có thể gợi ý các phương pháp như:

• Tăng cường chất xơ qua rau củ quả, trái cây và protein lành mạnh.
• Hạn chế hoặc kiêng ăn các loại thực phẩm giàu calo, đường và chất béo xấu.
• Gợi ý chia thành nhiều bữa ăn nhỏ trong ngày. Ăn chậm, nhai kỹ tạo cảm giác no lâu.
• Tăng cường hoạt động thể chất ít nhất 30 phút/ ngày. Có thể đi bộ, bơi lội, yoga.
• Ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng bằng yoga, thiền hoặc hoạt động thư giãn như gặp gỡ mọi người, vẽ tranh, v.v.
• Sử dụng thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật (đặt vòng dạ dày, cắt dạ dày). Tuy nhiên, các phương pháp này chỉ thực hiện ở trường hợp thật sự cần thiết và có sự hướng dẫn, theo dõi của bác sĩ sát sao.
• Luyện tập những bài tập giảm mỡ bụng hiệu quả.

Lưu ý: Mọi người tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc giảm cân hoặc các phương pháp truyền miệng khác. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp với thể trạng mỗi người.

Xem thêm: Giải pháp cho bệnh béo phì

Phòng ngừa béo phì, thừa cân

Hạn chế thừa cân, béo phì là điều cần thiết để đảm bảo sức khỏe thể chất và tinh thần. Mọi người có thể chủ động phòng ngừa béo phì bằng các cách như:

• Có chế độ ăn uống lành mạnh giàu chất xơ, protein lành mạnh.
• Hạn chế sử dụng thức ăn nhanh, thực phẩm giàu calo, nước ngọt có gas, rượu, bia…
• Duy trì cường độ vận động phù hợp để thúc đẩy quá trình cơ thể sử dụng năng lượng.
• Theo dõi cân nặng định kỳ để kịp thời điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và vận động.

Lời kết

Với tình trạng béo phì ngày càng gia tăng, việc chủ động bảo vệ sức khỏe là vô cùng quan trọng. Một chế độ ăn lành mạnh, vận động đều đặn, và kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp bạn giảm nguy cơ mắc béo phì.

Xem thêm: Cách phòng tránh bệnh béo phì