Xơ vữa động mạch cảnh là gì?
Xơ vữa động mạch cảnh (Carotid Artery Atherosclerosis) là một tình trạng bệnh lý xảy ra khi các động mạch cảnh (hai động mạch lớn ở cổ, mang máu từ tim lên não) bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn do sự tích tụ của mảng bám cholesterol, mỡ, và các chất thải tế bào, gọi chung là plaques. Khi những mảng xơ vữa này tích tụ dần dần, chúng làm cản trở dòng máu qua động mạch, dẫn đến nguy cơ đột quỵ (tai biến mạch máu não) và các vấn đề tim mạch nghiêm trọng.

Nguyên nhân xơ vữa động mạch cảnh
Nguyên nhân chính gây động mạch cảnh là sự tích tụ của các mảng mỡ, cholesterol và các chất thải tế bào trong thành động mạch (xơ vữa động mạch). Ngoài ra, bệnh còn có thể được hình thành bởi các yếu tố về thói quen sống, sinh lý và bệnh lý khác.
- Xơ vữa động mạch: Quá trình xơ vữa động mạch xảy ra khi mảng xơ vữa tích tụ trong thành động mạch, làm hẹp lòng mạch và giảm lưu lượng máu. Khi mảng này vỡ ra, có thể gây hình thành huyết khối (cục máu đông), nghẽn dòng máu và làm tăng khả năng tai biến mạch máu não.
- Đái tháo đường: Người bị đái tháo đường có mức đường huyết cao kéo dài, làm tăng khả năng hình thành mảng bám và xơ vữa động mạch.
- Huyết áp cao: Huyết áp cao tạo áp lực cao trong động mạch có thể làm tổn thương thành mạch, tạo điều kiện cho mảng xơ vữa tích tụ và gây xơ vữa động mạch cảnh.
- Tăng cholesterol và triglycerides: Mức cholesterol xấu (LDL) cao và triglycerides tăng cao có thể thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, dẫn đến hẹp động mạch.
- Tuổi tác: Càng lớn tuổi khả năng xơ vữa động mạch càng cao, đặc biệt là ở nam giới.
- Hút thuốc lá và sử dụng rượu, ma túy: Hút thuốc lá làm tăng mức LDL và gây hẹp động mạch, rượu và ma túy cũng góp phần vào việc làm tổn thương các thành động mạch.
- Tiền sử gia đình bị đột quỵ: Những người có người thân trong gia đình đã bị tai biến mạch máu não có khả năng cao mắc xơ vữa.
- Chấn thương vùng cổ: Những chấn thương trực tiếp vào vùng cổ có thể gây ra tổn thương cho động mạch cảnh và dẫn đến tình trạng xơ vữa động mạch.
Triệu chứng xơ vữa động mạch cảnh
Xơ vữa động mạch cảnh là một bệnh lý tiến triển chậm và thường không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, khi bệnh trở nên nghiêm trọng và làm giảm lưu lượng máu đến não, các dấu hiệu có thể xuất hiện dưới dạng các biến chứng nguy hiểm. Trong đó, đột quỵ và cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) là hai bệnh lý phổ biến.
- Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA): là hiện tượng tắc tạm thời trong động mạch cảnh, gây ra một số triệu chứng giống như đột quỵ nhưng chỉ kéo dài trong một thời gian ngắn, thường chỉ từ vài phút đến vài giờ. Triệu chứng của TIA có thể bao gồm:
- Mất cảm giác hoặc yếu liệt ở một bên mặt hoặc cơ thể.
- Rối loạn ngôn ngữ, khó nói hoặc hiểu lời nói.
- Mờ mắt hoặc mất thị lực tạm thời ở một hoặc cả hai mắt.
- Chóng mặt hoặc mất thăng bằng.
- Đau đầu đột ngột và nặng.
- Đột quỵ: Nếu xơ vữa động mạch cảnh gây ra đột quỵ có thể xuất hiện một số biểu hiện như:
- Mất cảm giác hoặc yếu ở một bên cơ thể.
- Khó nói hoặc không thể hiểu lời nói của người khác.
- Mất thị lực ở một mắt hoặc một phần tầm nhìn.
- Mất thăng bằng hoặc phối hợp động tác.
- Đau đầu dữ dội, không có nguyên nhân rõ ràng.

Biến chứng của bệnh xơ vữa động mạch cảnh
Bệnh xơ vữa động mạch cảnh nếu không được điều trị, có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến chức năng não và sức khỏe tổng thể.
- Đột quỵ não: Nghẽn động mạch cảnh có thể dẫn đến tai biến mạch máu não, gây tổn thương não và có thể dẫn đến tàn tật hoặc tử vong.
- Cơn thiếu máu não thoáng qua: TIA là sự nghẽn tạm thời, đây là dấu hiệu cảnh báo trước đột quỵ thực sự và cần chữa trị khẩn cấp.
- Suy giảm chức năng nhận thức: Lưu thông máu kém đến não có thể gây suy giảm trí nhớ và khả năng tập trung theo thời gian.
- Tổn thương thần kinh vĩnh viễn: Tắc nghẽn kéo dài có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn, gây khó nói, mất khả năng vận động hoặc mất thị lực.
- Tử vong: Bệnh xơ vữa động mạch cảnh không được chữa trị có thể dẫn đến tai biến mạch máu não và các biến chuyển nguy hiểm đến tính mạng.
Phương pháp chẩn đoán xơ vữa động mạch
Chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch cảnh bắt đầu bằng việc thu thập tiền sử bệnh lý và kiểm tra các yếu tố nguy cơ, triệu chứng lâm sàng và các bệnh nền có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình, thói quen sống, bệnh lý nền, và các triệu chứng bệnh nhân đang gặp phải. Ngoài ra, bác sĩ kiểm tra huyết áp, mạch máu và các triệu chứng thần kinh.
- Xét nghiệm hình ảnh: Các phương pháp xét nghiệm hình ảnh giúp xác định tình trạng nghẽn hoặc thu hẹp động mạch, cụ thể:
- Siêu âm Doppler: Siêu âm động mạch cảnh Doppler đo lưu lượng máu và độ dày của các thành động mạch. Nó có thể xác định các mảng bám và mức độ tắc nghẽn.
- Chụp cắt lớp vi tính (chụp CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (chụp MRI): Cả hai phương pháp này có thể cung cấp hình ảnh chi tiết về não và các động mạch cảnh, giúp phát hiện các tai biến mạch máu não hoặc các vấn đề khác do động mạch cảnh gây ra.
- Chụp động mạch CT (CT Angiography) hoặc chụp động mạch MR (MR Angiography): Đây là các phương pháp tiên tiến hơn, giúp xác định rõ ràng hơn về tình trạng lưu thông máu trong động mạch cảnh. Bằng cách tiêm thuốc cản quang vào mạch máu, các phương pháp này tạo ra hình ảnh rõ nét của các động mạch và các tắc nghẽn có thể xảy ra.
- Kiểm tra chức năng thần kinh: Bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân thực hiện các bài kiểm tra chức năng thần kinh như kiểm tra sức mạnh cơ bắp, khả năng tập trung, trí nhớ, khả năng nói và phối hợp động tác. Những đánh giá này giúp xác định mức độ tổn thương nếu bệnh nhân đã trải qua một đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua
- Kiểm tra các yếu tố nguy cơ liên quan: Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm bổ sung như xét nghiệm cholesterol, đường huyết và các yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch cảnh, giúp bác sĩ đưa ra phác đồ chữa trị phù hợp.
- Chẩn đoán phân biệt: Chẩn đoán xơ vữa cần phân biệt với các bệnh lý khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự như tai biến mạch máu não hoặc TIA, chẳng hạn như bệnh lý thần kinh, rối loạn về tim mạch hoặc các vấn đề huyết áp. Bác sĩ sẽ cân nhắc tất cả các yếu tố và các kết quả xét nghiệm để đưa ra chẩn đoán chính xác.
Xơ vữa động mạch cảnh có chữa được không?
Mục tiêu chính trong điều trị xơ vữa động mạch cảnh là ngừng tiến triển của bệnh và giảm nguy cơ chuyển biến xấu. Một trong những bước quan trọng đầu tiên là thay đổi thói quen sống. Bệnh nhân cần duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh, bao gồm các loại thực phẩm giàu chất xơ như rau củ, ngũ cốc nguyên hạt và các loại chất béo không bão hòa như dầu ô liu.
Ngoài ra, việc tập thể dục đều đặn cũng rất cần thiết để duy trì sức khỏe tim mạch và cân nặng. Bạn cũng cần ngừng hút thuốc vì đây là nguyên nhân chính làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch cảnh.
Bên cạnh thay đổi lối sống, việc sử dụng thuốc cũng đóng vai trò quan trọng trong chữa trị. Aspirin liều thấp thường được khuyến cáo cho bệnh nhân để ngăn ngừa hình thành cục máu đông, từ đó giảm nguy cơ đột quỵ hoặc TIA. Các loại thuốc hạ huyết áp và giảm cholesterol cũng giúp kiểm soát các yếu tố nguy cơ, bảo vệ động mạch và giảm nguy cơ nghẽn.
Trong các trường hợp xơ vữa động mạch cảnh nặng hoặc có triệu chứng như TIA hoặc tai biến mạch máu não các phương pháp phẫu thuật hoặc can thiệp có thể được chỉ định. Phẫu thuật cắt nội mạch động mạch cảnh (carotid endarterectomy) là phương pháp loại bỏ mảng bám trong động mạch cảnh để cải thiện lưu lượngc của máu. Ngoài ra, đặt stent cũng là một lựa chọn, trong đó bác sĩ sẽ đưa stent vào động mạch để mở rộng và giữ cho động mạch không bị tắc nghẽn.
Biện pháp phòng ngừa
Phòng ngừa bệnh là cách hiệu quả nhất để giảm thiểu nguy cơ và kiểm soát bệnh động mạch cảnh biến chứng nặng. Dưới đây là một số giải pháp hữu ích dành cho bạn:
- Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và hạn chế chất béo bão hòa. Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần để tránh thừa cân, béo phì và duy trì sức khỏe tim mạch.
- Ngừng hút thuốc và hạn chế uống rượu: Hút thuốc làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, vì vậy, việc bỏ thuốc là rất quan trọng. Hạn chế rượu cũng giúp kiểm soát huyết áp và cholesterol.
- Kiểm soát huyết áp: Kiểm tra huyết áp định kỳ để ngăn ngừa các vấn đề tim mạch. Nếu cần, sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
- Quản lý bệnh đái tháo đường: Kiểm soát mức đường huyết giúp giảm nguy cơ xơ vữa động mạch, đặc biệt nếu bạn bị đái tháo đường.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề và có biện pháp điều trị kịp thời.
Lời kết
Xơ vữa động mạch cảnh là một bệnh lý nguy hiểm có thể dẫn đến đột quỵ nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Mặc dù không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu, nhưng với việc chẩn đoán sớm và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, bệnh có thể được kiểm soát hiệu quả. Hãy duy trì một lối sống lành mạnh và đi khám sức khỏe định kỳ để bảo vệ trái tim và não bộ của bạn.