Trong bài viết này, hãy cùng Diag tìm hiểu RCA là gì trong tim mạch. Đồng thời, hiểu thêm về chức năng, ưu thế động mạch vành, và tầm quan trọng của RCA với sức khỏe tim mạch. Diag cũng chia sẻ thêm về các bệnh lý liên quan đến RCA cùng hướng chẩn đoán và điều trị bệnh.

RCA là gì trong tim mạch?

RCA (Right Coronary Artery) là động mạch vành phải – một trong hai động mạch chính cung cấp máu cho tim. RCA xuất phát từ xoang vành phải của động mạch chủ, chạy dọc theo rãnh vành ngăn cách giữa tâm nhĩ phải và tâm thất phải.

RCA tỏa ra nhiều nhánh nhỏ để cấp máu cho các vùng quan trọng của tim. Đặc biệt là phần lớn thất phải, thành dưới thất trái, và các vùng kiểm soát nhịp tim (như nút xoang nhĩ và nút nhĩ thất).

Các nhánh chính của RCA bao gồm:

  • Động mạch nón (Conus artery): Nhánh nhỏ cấp máu cho vùng trước của thất phải và nón động mạch – khu vực dẫn máu từ thất phải vào động mạch phổi.
  • Động mạch nút xoang nhĩ (SA nodal artery): Cấp máu cho nút xoang nhĩ – bộ phận kiểm soát nhịp tim chính của cơ thể.
  • Động mạch bờ phải (Right marginal artery): Nhánh lớn chạy dọc theo bờ phải của thất phải, cấp máu cho phần ngoài của thất phải. Động mạch bờ phải giúp nuôi dưỡng vùng cơ quan trọng tham gia vào quá trình bơm máu lên phổi.
  • Động mạch nút nhĩ thất (AV nodal artery): Cung cấp máu cho nút nhĩ thất – trung tâm điều phối tín hiệu điện giữa tâm nhĩ và tâm thất.
  • Động mạch liên thất sau (Posterior Descending Artery – PDA): Chạy dọc theo rãnh liên thất sau và cấp máu cho thành sau của tâm thất trái. PDA còn cấp máu cho vùng vách liên thất sau – nơi chứa hệ dẫn truyền điện trong tim.

Chức năng của động mạch RCA

Cung cấp máu cho tâm nhĩ phải và tâm thất phải

RCA cấp máu cho tâm nhĩ phải và tâm thất phải, giúp thất phải co bóp mạnh mẽ. Từ đó đảm bảo máu được đẩy hiệu quả qua động mạch phổi đến phổi để trao đổi oxy. Nếu RCA bị tắc nghẽn thì thất phải sẽ bị thiếu máu, dẫn đến suy thất phải, gây phù chân, gan to, và khó thở.

Cấp máu cho vách liên thất và thành sau thất trái

Trong trường hợp ưu thế động mạch vành phải (right-dominant), RCA cấp máu cho động mạch liên thất sau giúp nuôi dưỡng:

  • Phần sau của vách liên thất: Khu vực chứa hệ thống dẫn truyền điện. Nếu thiếu máu sẽ xảy ra rối loạn dẫn truyền, dẫn đến block nhánh bó His hoặc rối loạn nhịp thất.
  • Thành sau và thành dưới thất trái: Vùng cơ quan trọng tham gia vào quá trình bơm máu từ thất trái ra động mạch chủ. Nếu bị thiếu máu sẽ gây nhồi máu cơ tim vùng thành dưới (inferior MI).

Nuôi dưỡng các bộ phận kiểm soát nhịp tim

Nhánh động mạch nút xoang nhĩ của RCA cấp máu cho nút xoang nhĩ (SA node). Nút này là nơi phát nhịp tự nhiên của tim giúp điều chỉnh nhịp đập đều đặn. Nếu nhánh động mạch nút xoang nhĩ bị tổn thương sẽ gây rối loạn nhịp xoang.

Nhánh động mạch nút nhĩ thất của RCA nuôi dưỡng nút nhĩ thất (AV node). Nút AV là bộ phận truyền tín hiệu điện từ tâm nhĩ xuống tâm thất giúp tim co bóp nhịp nhàng. Khi RCA bị tắc có thể xảy ra block nhĩ thất (AV block) khiến tim đập chậm hoặc không đều, thậm chí đe dọa đến tính mạng.

Động mạch vành phải RCA cung cấp máu để đảm bảo hệ thống dẫn truyền điện của tim hoạt động ổn định.
Động mạch vành phải RCA cung cấp máu để đảm bảo hệ thống dẫn truyền điện của tim hoạt động ổn định.

Vì sao cần hiểu rõ về ưu thế động mạch vành?

Ưu thế động mạch vành (coronary artery dominance) là khái niệm chỉ động mạch nào cung cấp máu cho động mạch liên thất sau (PDA). Trong đó, PDA là nhánh quan trọng của RCA giúp nuôi vùng vách liên thất sau và thành sau thất trái.

Có 3 loại ưu thế động mạch vành gồm:

  • Right-dominant (Ưu thế phải): RCA cấp máu cho PDA. Đây là dạng phổ biến nhất, chiếm khoảng 85% trường hợp.
  • Left-dominant (Ưu thế trái): PDA xuất phát từ động mạch vành trái (LCA) – chiếm khoảng 8% trường hợp.
  • Co-dominant (Ưu thế hỗn hợp): PDA nhận máu từ cả RCA và LCA – chiếm khoảng 7% trường hợp.

Nếu một người có ưu thế động mạch vành phải thì RCA là nguồn chính cấp máu cho những vùng quan trọng này. Ngược lại, nếu một người có ưu thế trái hoặc ưu thế hỗn hợp thì động mạch vành trái (LCA) sẽ đảm nhận chính nhiệm vụ này.

Ưu thế động mạch vành quyết định vùng cơ tim nào sẽ bị thiếu máu nghiêm trọng khi xảy ra tắc nghẽn. Việc biết rõ ưu thế giúp bác sĩ hiểu chính xác vùng nào của tim sẽ bị ảnh hưởng khi một mạch vành bị tắc.

  • Trong right-dominant khi động mạch vành phải bị tắc: Không chỉ thất phải mà còn vách liên thất sau, thành sau thất trái, và nút nhĩ thất đều bị ảnh hưởng. Điều này có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim vùng thành dưới (Inferior MI) kèm theo biến chứng nguy hiểm là block nhĩ thất.
  • Trong left-dominant khi động mạch vành trái bị tắc: Có thể dẫn đến nhồi máu nghiêm trọng vì mạch vành trái đảm nhiệm việc cấp máu cho cả vùng phía trước và phía sau tim.

Các bệnh lý động mạch vành phải RCA phổ biến

1. Rối loạn nhịp tim

RCA là nguồn cấp máu chính cho nút xoang nhĩ và nút nhĩ thất trong ưu thế động mạch vành phải. Khi RCA bị hẹp hoặc tắc nghẽn, các nút dẫn truyền này sẽ bị thiếu oxy và dẫn đến các rối loạn nhịp tim nghiêm trọng.

  • Nhịp chậm xoang: Khi nút xoang nhĩ bị tổn thương.
  • Block nhĩ thất: Khi nút nhĩ thất mất chức năng, tín hiệu điện từ tâm nhĩ xuống tâm thất bị gián đoạn, gây nhịp tim chậm hoặc mất nhịp.
  • Nhịp nhanh thất: Ảnh hưởng đến hệ thống dẫn truyền trong vách liên thất do thiếu máu từ RCA.

2. Nhồi máu cơ tim thành dưới

Đây là dạng nhồi máu phổ biến vì RCA thường là mạch máu chi phối chính trong hệ thống vành (right-dominant). Tình trạng này xảy ra khi RCA bị tắc nghẽn nghiêm trọng hoặc hoàn toàn. Từ đó làm gián đoạn dòng máu đến thành dưới thất trái, thất phải, và nút nhĩ thất.

Người bệnh có triệu chứng đau ngực dữ dội, khó thở, vã mồ hôi, và có thể xuất hiện block nhĩ thất. Nếu không điều trị kịp thời bằng can thiệp mạch vành qua da (PCI) hoặc đặt stent, bệnh nhân có nguy cơ cao bị đột tử.

3. Suy thất phải

Suy thất phải xảy ra khi RCA bị hẹp lâu ngày hoặc tắc nghẽn dẫn đến giảm tưới máu thất phải. Tình trạng này khiến thất phải không thể bơm máu hiệu quả lên động mạch phổi để trao đổi oxy. Nguyên nhân phổ biến là do nhồi máu cơ tim thành dưới kéo dài hoặc bệnh động mạch vành mạn tính ảnh hưởng đến RCA.

Bệnh nhân thường có các triệu chứng điển hình như phù chân, tĩnh mạch cổ nổi, gan to, và cảm giác nặng tức vùng bụng. Nếu không điều trị, suy thất phải có thể tiến triển thành suy tim toàn bộ.

Chẩn đoán và điều trị bệnh liên quan đến RCA

Chẩn đoán các bệnh liên quan đến RCA cần kết hợp triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm chuyên sâu. Bao gồm điện tâm đồ (ECG), siêu âm tim, chụp mạch vành, và xét nghiệm men tim. Đây là những xét nghiệm giúp đánh giá mức độ tổn thương cơ tim và những bất thường trong chức năng tim và sự ảnh hưởng do tổn thương RCA.

Một số trường hợp sẽ cần chụp mạch vành để xác định mức độ hẹp hoặc tắc nghẽn RCA. Nếu có rối loạn do tổn thương RCA thì bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện điện sinh lý tim. Phương pháp này rất hữu ích trong việc xác định vị trí gián đoạn dẫn truyền cũng như có cần thiết phải đặt máy tạo nhịp hay không.

Khi đã chẩn đoán bệnh chính xác thì bác sĩ sẽ tiến hành điều trị. Quá trình này bắt đầu với việc sử dụng thuốc để giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Trong đó bao gồm những loại thuốc như thuốc giãn mạch, thuốc chẹn beta, thuốc hạ lipid máu, và thuốc kháng tiểu cầu.

Nếu động mạch vành bị tắc nghẽn, phương pháp can thiệp như đặt stent hoặc phẫu thuật bắt cầu mạch vành (CABG) sẽ được xem xét.

Bên cạnh đó, các chuyên gia khuyến cáo người bệnh nên thay đổi lối sống khoa học hơn. Chẳng hạn như thực hiện chế độ ăn nhiều dinh dưỡng, duy trì hoạt động thể chất, và kiểm soát huyết áp. Đây là những giải pháp đơn giản giúp cải thiện bệnh và ngăn ngừa tái phát hiệu quả.

Siêu âm tim giúp đánh giá ảnh hưởng của tổn thương RCA đến chức năng của tim.
Siêu âm tim giúp đánh giá ảnh hưởng của tổn thương RCA đến chức năng của tim.

Lời kết

Như vậy, bài viết đã chia sẻ đầy đủ thông tin về động mạch vành phải RCA. Việc tìm hiểu RCA là gì trong tim mạch giúp bạn có cái nhìn tổng quan hơn về động mạch quan trọng này. Từ đó có hướng theo dõi và chăm sóc sức khỏe phù hợp.