Marker ung thư gan là gì? 3 xét nghiệm marker ung thư gan

Q: Marker ung thư gan là gì?

Marker ung thư gan là những chất sinh học được tạo ra bởi chính tế bào ung thư hoặc do tế bào bình thường phản ứng lại với sự phát triển của khối u. Chúng đóng vai trò như một “dấu hiệu cảnh báo” sự thay đổi bất thường trong hoạt động sinh học của tế bào ung thư.Tế bào gan bình thường khi chuyển thành ác tính sẽ giải phóng các chất bất thường vào máu, chẳng hạn như protein, enzyme, yếu tố đông máu hoặc các phân tử tín hiệu. Bằng cách định lượng nồng độ các marker này, bác sĩ có thể gián tiếp nhận biết sự hiện diện của khối u, mức độ tiến triển và thậm chí là nguy cơ tái phát ung thư sau điều trị.Một điểm đặc biệt của marker ung thư gan là phản ánh “hành vi sinh học” của khối u, nghĩa là cho thấy cách khối u phát triển, xâm lấn và di căn trong cơ thể. Nhờ đó mà các marker có giá trị tiên đoán mức độ ác tính của khối u và tiên lượng sống còn của người bệnh.Dù không thể thay thế hoàn toàn cho các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hay sinh thiết, xét nghiệm marker ung thư gan vẫn là công cụ bổ trợ hữu ích vì có thể thực hiện lặp lại nhiều lần, ít xâm lấn và thuận tiện cho theo dõi bệnh lâu dài.

Q: Alpha-fetoprotein (AFP)?

AFP là marker ung thư gan lâu đời và phổ biến nhất, được sử dụng trong sàng lọc, chẩn đoán hỗ trợ, theo dõi đáp ứng điều trị và phát hiện tái phát sau điều trị. Ở người khỏe mạnh, lượng AFP trong máu rất thấp. Tuy nhiên, khi gan bị tổn thương nặng hoặc có ung thư gan, nồng độ AFP thường tăng cao.Tế bào gan khi biến đổi thành tế bào ung thư sẽ tạo ra nhiều AFP. Mức độ AFP thường phản ánh kích thước và giai đoạn của khối u. Khối u lớn, tăng sinh nhanh hoặc có tính xâm lấn thường đi kèm với nồng độ AFP cao.Chất chỉ điểm AFP tuy quan trọng nhưng không phù hợp để chẩn đoán ung thư gan nếu sử dụng đơn lẻ. Một số người bị ung thư gan nhưng kết quả xét nghiệm AFP vẫn bình thường, đặc biệt là ung thư ở giai đoạn sớm. AFP có thể tăng một số trường hợp không phải ung thư, như viêm gan mạn tính, xơ gan hoặc phụ nữ đang trong thai kỳ.AFP có ích nhưng không hoàn hảo. Vậy nên mọi hướng dẫn y tế hiện nay đều khuyến cáo nên kết hợp AFP với siêu âm gan định kỳ mỗi 6 tháng. Đặc biệt là ở nhóm có nguy cơ cao gồm bệnh nhân đã mắc xơ gan và viêm gan B/C mạn tính.

Q: AFP-L3?

AFP-L3 là một dạng đặc biệt của AFP, được tạo ra từ những tế bào ung thư gan ác tính hơn và chỉ có trong ung thư biểu mô tế bào gan. Khi nồng độ AFP-L3 trong máu tăng cao, nó cho biết sự hiện diện của khối u với khả năng phát triển nhanh, xâm lấn mạnh và dễ di căn.Nếu xét nghiệm chỉ số AFP-L3 cao thì bác sĩ nghĩ ngay đến ung thư biểu mô tế bào gan chứ không phải các loại ung thư gan khác. Đặc biệt khi tỷ lệ AFP-L3/AFP > 10% thường cho thấy nguy cơ ung thư tiến triển ác tính.Tuy nhiên, chất chỉ điểm AFP-L3 vẫn phụ thuộc vào AFP, nên xét nghiệm này không được sử dụng riêng lẻ để sàng lọc ung thư gan. Ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn rất sớm vẫn có thể có AFP-L3 bình thường, dẫn đến nguy cơ bỏ sót nhiều ca bệnh. Xét nghiệm AFP-L3 chỉ được thực hiện khi AFP tăng đạt mức tối thiểu. Nếu AFP thấp dưới mức này thì tỷ lệ AFP-L3 không đáng tin cậy. Một số khối u không tạo ra AFP hoặc AFP-L3, do đó chỉ một chỉ số AFP-L3 không thể phát hiện được các khối u đặc biệt.Vậy nên nhiều hiệp hội gan mật quốc tế khuyến cáo AFP-L3 nên chỉ nên là xét nghiệm bổ sung. Đặc biệt hữu ích ở nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao như xơ gan và viêm gan B/C mạn tính.

Q: PIVKA-II (DCP)?

PIVKA-II là một dạng bất thường của yếu tố đông máu prothrombin do gan sản xuất. Khi có ung thư gan, quá trình tạo ra prothrombin của gan bị rối loạn, khiến gan tạo ra dạng prothrombin bất thường là PIVKA-II.PIVKA-II là dấu ấn ung thư chỉ tăng rõ rệt trong ung thư biểu mô tế bào gan. Đồng thời nó cũng liên quan đến sự phát triển nhanh, xâm lấn mạch máu và nguy cơ di căn của khối u. Do đó, ngoài việc hỗ trợ phát hiện ung thư biểu mô tế bào gan thì PIVKA-II còn giúp đánh giá mức độ ác tính và tiên lượng bệnh.Mặc dù có giá trị bổ sung quan trọng trong sàng lọc và chẩn đoán, nhưng chất chỉ điểm PIVKA-II nên được xét nghiệm cùng với AFP, AFP-L3, siêu âm gan định kỳ để tăng độ chính xác trong sàng lọc và theo dõi ung thư gan.PIVKA-II có thể tăng trong một số tình trạng không phải ung thư (tương tự AFP), như thiếu vitamin K, bệnh tắc mật, hoặc khi người bệnh đang dùng thuốc chống đông nhóm kháng vitamin K. Một số trường hợp bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan không tăng PIVKA-II, đặc biệt là trong giai đoạn sớm. Không phải mọi khối u gan đều tạo ra PIVKA-II, do đó chỉ một chỉ số PIVKA-II không thể phát hiện được các khối u đặc biệt.

Q: Vì sao bộ 3 chỉ số AFP, AFP-L3 và PIVKA-II thường được xét nghiệm đồng thời?

Ba marker AFP, AFP-L3 và PIVKA-II chính là ba góc độ quan sát ung thư gan khác nhau. Nếu một chỉ số bị thiếu thì bức tranh toàn diện về bệnh sẽ không còn đầy đủ, làm giảm rõ rệt hiệu quả sàng lọc và chẩn đoán.AFP giúp phát hiện nhiều ca bệnh nhưng dễ bị nhầm với bệnh gan không phải ung thư, như viêm gan hay xơ gan.AFP-L3 đặc trưng cho ung thư gan ác tính nhưng không phải mọi ca bệnh đều tăng AFP-L3 trong giai đoạn sớm.PIVKA-II bổ sung những yếu tố mà AFP và AFP-L3 không thể hiện rõ, đó là sự phát triển nhanh, xâm lấn mạch máu và nguy cơ di căn của khối u.Vì ung thư gan rất đa dạng, nếu chỉ dựa vào một hoặc hai chất chỉ điểm thay vì cả ba thì nguy cơ bỏ sót bệnh nhân hoặc chẩn đoán sai sẽ tăng cao. Do đó, việc phối hợp đầy đủ cả ba chỉ số này cùng siêu âm định kỳ được xem là tối ưu nhất trong sàng lọc và chẩn đoán sớm ung thư gan.

Q: Thời điểm lý tưởng để xét nghiệm marker ung thư gan?

Các xét nghiệm này chỉ được khuyến cáo với các nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh. Cụ thể Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh gan Hoa Kỳ (AASLD) và Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh gan Châu Âu (EASL) hướng dẫn như sau: Người có nguy cơ cao: Bao gồm viêm gan B, viêm gan C mạn tính, xơ gan. Xét nghiệm mỗi 6 tháng/lần kèm siêu âm gan. Người có nguy cơ rất cao: Bao gồm xơ gan mất bù, tiền sử gia đình HCC, đồng nhiễm viêm gan B và C. Xét nghiệm mỗi 3 - 4 tháng/lần kèm siêu âm gan.

AFP, AFP-L3 và PIVKA-II là ba marker quan trọng trong chẩn đoán ung thư gan, đặc biệt là ung thư biểu mô tế bào gan. Trong bài viết này, DIAG sẽ giúp bạn hiểu rõ ba xét nghiệm marker ung thư gan này là gì và vì sao nên đánh giá đồng thời cả ba chỉ số.

Marker ung thư gan là gì?

Marker ung thư gan là những chất sinh học được tạo ra bởi chính tế bào ung thư hoặc do tế bào bình thường phản ứng lại với sự phát triển của khối u. Chúng đóng vai trò như một “dấu hiệu cảnh báo” sự thay đổi bất thường trong hoạt động sinh học của tế bào ung thư.

Tế bào gan bình thường khi chuyển thành ác tính sẽ giải phóng các chất bất thường vào máu, chẳng hạn như protein, enzyme, yếu tố đông máu hoặc các phân tử tín hiệu. Bằng cách định lượng nồng độ các marker này, bác sĩ có thể gián tiếp nhận biết sự hiện diện của khối u, mức độ tiến triển và thậm chí là nguy cơ tái phát ung thư sau điều trị.

Một điểm đặc biệt của marker ung thư gan là phản ánh “hành vi sinh học” của khối u, nghĩa là cho thấy cách khối u phát triển, xâm lấn và di căn trong cơ thể. Nhờ đó mà các marker có giá trị tiên đoán mức độ ác tính của khối u và tiên lượng sống còn của người bệnh.

Dù không thể thay thế hoàn toàn cho các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hay sinh thiết, xét nghiệm marker ung thư gan vẫn là công cụ bổ trợ hữu ích vì có thể thực hiện lặp lại nhiều lần, ít xâm lấn và thuận tiện cho theo dõi bệnh lâu dài.

*Nhiều marker ung thư gan đang được ứng dụng trong thực tiễn lâm sàng, cùng với đó là những marker mới có tiềm năng cao trong tương lai.*

Những marker ung thư gan phổ biến

Hiện có ba chỉ số marker ung thư gan thường được sử dụng trong sàng lọc, theo dõi, chẩn đoán và tiên lượng bệnh. Trong đó bao gồm AFP, AFP-L3 và PIVKA-II (DCP).

1. Alpha-fetoprotein (AFP)

AFP là marker ung thư gan lâu đời và phổ biến nhất, được sử dụng trong sàng lọc, chẩn đoán hỗ trợ, theo dõi đáp ứng điều trị và phát hiện tái phát sau điều trị. Ở người khỏe mạnh, lượng AFP trong máu rất thấp. Tuy nhiên, khi gan bị tổn thương nặng hoặc có ung thư gan, nồng độ AFP thường tăng cao.

Tế bào gan khi biến đổi thành tế bào ung thư sẽ tạo ra nhiều AFP. Mức độ AFP thường phản ánh kích thước và giai đoạn của khối u. Khối u lớn, tăng sinh nhanh hoặc có tính xâm lấn thường đi kèm với nồng độ AFP cao.

Chất chỉ điểm AFP tuy quan trọng nhưng không phù hợp để chẩn đoán ung thư gan nếu sử dụng đơn lẻ. Điều này có một số lý do như sau:

Một số người bị ung thư gan nhưng kết quả xét nghiệm AFP vẫn bình thường, đặc biệt là ung thư ở giai đoạn sớm.
AFP có thể tăng một số trường hợp không phải ung thư, như viêm gan mạn tính, xơ gan hoặc phụ nữ đang trong thai kỳ.

AFP có ích nhưng không hoàn hảo. Vậy nên mọi hướng dẫn y tế hiện nay đều khuyến cáo nên kết hợp AFP với siêu âm gan định kỳ mỗi 6 tháng. Đặc biệt là ở nhóm có nguy cơ cao gồm bệnh nhân đã mắc xơ gan và viêm gan B/C mạn tính.

Tầm soát ung thư ctDNA (SPOT-MAS)

Phát hiện 10 loại ung thư phổ biến: Vú, phổi, dạ dày, gan – đường mật, đại – trực tràng, đầu – cổ, nội mạc tử cung, buồng trứng, tuyến tụy, thực quản
Khả năng phát hiện gấp 10 lần so với dấu ấn sinh hoá máu truyền thống
Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

2. AFP-L3

AFP-L3 là một dạng đặc biệt của AFP, được tạo ra từ những tế bào ung thư biểu mô gan. Khi nồng độ AFP-L3 trong máu tăng cao, nó cho biết sự hiện diện của khối u với khả năng phát triển nhanh, xâm lấn mạnh và dễ di căn.

Nếu xét nghiệm chỉ số AFP-L3 cao thì bác sĩ nghĩ ngay đến ung thư biểu mô tế bào gan chứ không phải các loại ung thư gan khác. Đặc biệt khi tỷ lệ AFP-L3/AFP > 10% thường cho thấy nguy cơ ung thư tiến triển ác tính.

Tuy nhiên, chất chỉ điểm AFP-L3 vẫn phụ thuộc vào AFP, nên xét nghiệm này không được sử dụng riêng lẻ để sàng lọc ung thư gan:

Ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn rất sớm vẫn có thể có AFP-L3 bình thường, dẫn đến nguy cơ bỏ sót nhiều ca bệnh.
Xét nghiệm AFP-L3 chỉ được thực hiện khi AFP tăng đạt mức tối thiểu. Nếu AFP thấp dưới mức này thì tỷ lệ AFP-L3 không đáng tin cậy.
Một số khối u không tạo ra AFP hoặc AFP-L3, do đó chỉ một chỉ số AFP-L3 không thể phát hiện được các khối u đặc biệt.

Vậy nên nhiều hiệp hội gan mật quốc tế khuyến cáo AFP-L3 nên chỉ nên là xét nghiệm bổ sung. Đặc biệt hữu ích ở nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao như xơ gan và viêm gan B/C mạn tính.

Xem thêm: Siêu âm có phát hiện ung thư gan không?

3. PIVKA-II (DCP)

PIVKA-II là một dạng bất thường của yếu tố đông máu prothrombin do gan sản xuất. Khi có ung thư gan, quá trình tạo ra prothrombin của gan bị rối loạn, khiến gan tạo ra dạng prothrombin bất thường là PIVKA-II.

PIVKA-II là dấu ấn ung thư thường tăng rõ rệt trong ung thư biểu mô tế bào gan. Đồng thời nó cũng liên quan đến sự phát triển nhanh, xâm lấn mạch máu và nguy cơ di căn của khối u. Do đó, ngoài việc hỗ trợ phát hiện ung thư biểu mô tế bào gan thì PIVKA-II còn giúp đánh giá mức độ ác tính và tiên lượng bệnh.

Mặc dù có giá trị bổ sung quan trọng trong sàng lọc và chẩn đoán, nhưng chất chỉ điểm PIVKA-II nên được xét nghiệm cùng với AFP, AFP-L3, siêu âm gan định kỳ để tăng độ chính xác trong sàng lọc và theo dõi ung thư gan.

PIVKA-II có thể tăng trong một số tình trạng không phải ung thư (tương tự AFP), như thiếu vitamin K, bệnh tắc mật, hoặc khi người bệnh đang dùng thuốc chống đông nhóm kháng vitamin K.
Một số trường hợp bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan không tăng PIVKA-II, đặc biệt là trong giai đoạn sớm.
Không phải mọi khối u gan đều tạo ra PIVKA-II, do đó chỉ một chỉ số PIVKA-II không thể phát hiện được các khối u đặc biệt.

Xem thêm: Xét nghiệm ung thư gan

Đường nét liền AFP + PIVKA-II cho thấy độ đặc hiệu và độ nhạy cao hơn hẳn so với hai chỉ số riêng lẻ. Kết hợp AFP với PIVKA-II mang lại hiệu quả chẩn đoán tối ưu hơn trong các trường hợp: (A): phân biệt giữa khỏe mạnh và người mắc ung thư biểu mô tế bào gan; (B): phân biệt giữa bệnh gan lành tính và ung thư biểu mô tế bào gan.

Vì sao bộ 3 chỉ số AFP, AFP-L3 và PIVKA-II thường được xét nghiệm đồng thời?

Ba marker AFP, AFP-L3 và PIVKA-II chính là ba góc độ quan sát ung thư gan khác nhau. Nếu một chỉ số bị thiếu thì bức tranh toàn diện về bệnh sẽ không còn đầy đủ, làm giảm rõ rệt hiệu quả sàng lọc và chẩn đoán.

AFP giúp phát hiện nhiều ca bệnh nhưng dễ bị nhầm với bệnh gan không phải ung thư, như viêm gan hay xơ gan.
AFP-L3 đặc trưng cho ung thư gan ác tính nhưng không phải mọi ca bệnh đều tăng AFP-L3 trong giai đoạn sớm.
PIVKA-II bổ sung những yếu tố mà AFP và AFP-L3 không thể hiện rõ, đó là sự phát triển nhanh, xâm lấn mạch máu và nguy cơ di căn của khối u.

Vì ung thư gan rất đa dạng, nếu chỉ dựa vào một hoặc hai chất chỉ điểm thay vì cả ba thì nguy cơ bỏ sót bệnh nhân hoặc chẩn đoán sai sẽ tăng cao. Do đó, việc phối hợp đầy đủ cả ba chỉ số này cùng siêu âm định kỳ được xem là tối ưu nhất trong sàng lọc và chẩn đoán sớm ung thư gan.

Xem thêm: Xét nghiệm máu có phát hiện ung thư gan không?

*Kết hợp xét nghiệm đồng thời cả 3 chỉ số giúp tăng hiệu quả chẩn đoán ung thư gan.*

Thời điểm lý tưởng để xét nghiệm marker ung thư gan

Theo hướng dẫn từ Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh gan Hoa Kỳ (AASLD) và Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh gan Châu Âu (EASL), đối tượng có nguy cơ cao mắc ung thư gan cần xét nghiệm marker kèm siêu âm ổ bụng định kỳ 6 tháng/lần.

Các đối tượng nguy cơ cao cần sàng lọc định kỳ gồm:

Người mắc xơ gan – do mọi nguyên nhân.
Người mắc viêm gan B hoặc C mạn tính đã điều trị khỏi nhưng đã có xơ gan.

*Trung Tâm Y Khoa DIAG với hơn 40 điểm lấy mẫu xét nghiệm thuận tiện cho bạn xét nghiệm marker ung thư gan định kỳ.*

Nhìn chung, marker ung thư gan là những chỉ số quan trọng giúp sàng lọc, theo dõi, chẩn đoán và theo dõi bệnh, đặc biệt là ung thư biểu mô tế bào gan.

Khi có nhu cầu, bạn có thể lựa chọn Trung Tâm Y Khoa DIAG để xét nghiệm marker ung thư gan với mức giá tối ưu nhất. DIAG đảm bảo mọi kết quả xét nghiệm đều chính xác và có giá trị cao trong điều trị bệnh.