Các yếu tố nguy cơ tăng huyết áp là gì? Dấu hiệu nhận biết và phòng ngừa

Tăng huyết áp là gì?

Huyết áp là lực đẩy của máu lên thành động mạch khi tim bơm máu đi khắp cơ thể. Huyết áp được đo bằng hai chỉ số:

• Huyết áp tâm thu: Áp lực trong động mạch khi tim co bóp (chỉ số lớn).
• Huyết áp tâm trương: Áp lực trong động mạch khi tim giãn nghỉ (chỉ số nhỏ).

Tăng huyết áp (hay cao huyết áp) xảy ra khi áp lực trong động mạch luôn cao hơn mức bình thường. Nếu không kiểm soát tốt, tăng huyết áp có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), chỉ số huyết áp được phân loại như sau:

• Huyết áp bình thường: Dưới 120/80 mmHg. Đây là mức huyết áp tốt nhất cho sức khỏe tim mạch.
• Huyết áp cao giai đoạn 1: Từ 130-139/80-89 mmHg. Đây là mức cảnh báo, cần điều chỉnh lối sống và theo dõi sức khỏe thường xuyên.
• Huyết áp cao giai đoạn 2: Từ 140/90 mmHg trở lên. Đây là giai đoạn nguy hiểm, cần điều trị bằng thuốc và thay đổi chế độ dinh dưỡng ngay lập tức.
• Cơn tăng huyết áp kịch phát: Từ 180/120 mmHg trở lên. Đây là trường hợp khẩn cấp, cần đến bệnh viện ngay vì nguy cơ đột quỵ hoặc suy tim rất cao.

Xem thêm: Điều trị tăng huyết áp

Dấu hiệu cảnh báo tăng huyết áp

Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Nhiều người chỉ phát hiện ra bệnh khi đi khám sức khỏe hoặc khi đã xảy ra biến chứng. Tuy nhiên, nếu huyết áp tăng quá cao, người bệnh có thể gặp các dấu hiệu sau:

• Đau đầu, đặc biệt là vùng sau gáy.
• Hoa mắt, chóng mặt, và mất thăng bằng.
• Đau tức ngực, cảm giác nặng ngực.
• Khó thở, hụt hơi ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Tim đập nhanh hoặc loạn nhịp.
• Cảm giác mệt mỏi kéo dài, không rõ nguyên nhân.

Những dấu hiệu này có thể dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh khác. Vì vậy, việc đo huyết áp định kỳ là cách tốt nhất để phát hiện sớm và kiểm soát bệnh.

Xem thêm: Triệu chứng tăng huyết áp

Tăng huyết áp nguy hiểm như thế nào?

Nếu không kiểm soát tốt, tăng huyết áp có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe:

• Đột quỵ: Huyết áp cao có thể làm tổn thương hoặc vỡ mạch máu trong não, gây ra đột quỵ. Người bị đột quỵ có thể bị liệt, mất khả năng nói, thậm chí tử vong.
• Nhồi máu cơ tim: Huyết áp cao làm tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa trong động mạch, gây tắc nghẽn mạch máu nuôi ti,m và dẫn đến nhồi máu cơ tim.
• Suy thận: Áp lực cao trong mạch máu lâu ngày làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, khiến chức năng lọc máu suy giảm, dẫn đến suy thận.
• Bệnh lý về mắt: Huyết áp cao có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ ở võng mạc, gây xuất huyết trong mắt, giảm thị lực, và thậm chí mù lòa.

Xem thêm: Biến chứng tăng huyết áp

Các nguyên nhân gây tăng huyết áp

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tăng huyết áp, bao gồm cả yếu tố bên trong cơ thể và thói quen sống hằng ngày.

Tăng huyết áp nguyên phát (không rõ nguyên nhân)

Đây là loại tăng huyết áp phổ biến nhất, chiếm khoảng 90-95% số ca mắc. Tăng huyết áp nguyên phát thường tiến triển âm thầm trong nhiều năm. Tuy không có nguyên nhân cụ thể, nhưng các yếu tố dưới đây dễ làm bạn bị tăng huyết áp:

• Di truyền: Nếu bố mẹ hoặc người thân bị tăng huyết áp, bạn có nguy cơ cao hơn.
• Tuổi tác: Càng lớn tuổi, mạch máu càng kém đàn hồi, dễ làm huyết áp tăng.
• Thừa cân, béo phì: Khi trọng lượng cơ thể lớn, tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu, dẫn đến tăng huyết áp.
• Ăn nhiều muối, chất béo xấu: Ăn quá mặn hoặc nhiều đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn dễ làm tăng huyết áp.
• Ít vận động: Không tập thể dục thường xuyên làm cơ thể yếu đi, tim dễ bị quá tải.
• Căng thẳng kéo dài: Khi stress, cơ thể tiết ra chất làm mạch máu co lại, khiến huyết áp tăng cao.
• Uống rượu, hút thuốc: Các chất độc hại trong thuốc lá và rượu làm hỏng mạch máu, khiến huyết áp tăng.

Tăng huyết áp thứ phát (do bệnh hoặc tác nhân cụ thể)

Tăng huyết áp thứ phát ít gặp hơn, chiếm khoảng 5-10% số ca. Đây là loại tăng huyết áp có nguyên nhân rõ ràng. Nếu điều trị đúng nguyên nhân, huyết áp thường trở lại bình thường. Những nguyên nhân thường gặp gồm:

• Bệnh thận mãn tính: Thận hỏng khiến cơ thể giữ quá nhiều nước, làm huyết áp tăng. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng huyết áp thứ phát.
• Rối loạn tuyến giáp: Tuyến giáp hoạt động quá mạnh (cường giáp) hoặc quá yếu (suy giáp) đều làm rối loạn huyết áp.
• Ngưng thở khi ngủ: Hơi thở bị gián đoạn khi ngủ khiến cơ thể thiếu oxy. Tim phải bơm mạnh hơn để bù đắp, dẫn đến tăng huyết áp.
• Thuốc tránh thai: Dễ gây giữ nước và làm tăng huyết áp.
• Thuốc giảm đau (NSAIDs): Dùng lâu ngày có thể khiến cơ thể giữ nước, dẫn đến tăng huyết áp.
• Thuốc chống trầm cảm: Một số loại thuốc làm tim đập nhanh hơn, gây tăng huyết áp.
• Hội chứng Cushing: Cơ thể sản xuất quá nhiều hormone cortisol, làm tăng huyết áp.
• U tuyến thượng thận: Cơ thể tiết quá nhiều hormone gây co mạch, khiến huyết áp tăng.
• Hẹp động mạch thận: Động mạch thận bị thu hẹp làm thận tiết chất co mạch, khiến huyết áp tăng cao.

Xem thêm: Nguyên nhân gây tăng huyết áp

Các yếu tố nguy cơ tăng huyết áp là gì?

Tăng huyết áp là bệnh lý phổ biến, dễ gây biến chứng nguy hiểm nếu không kiểm soát tốt. Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh, từ thói quen sống đến các vấn đề sức khỏe. Dưới đây là những nguyên nhân chính khiến bạn dễ bị tăng huyết áp.

Cung lượng tim (Lượng máu tim bơm mỗi phút)

Cung lượng tim là lượng máu mà tim bơm ra trong một phút. Nếu tim bơm quá nhiều máu hoặc bơm mạnh hơn bình thường, áp lực trong mạch máu sẽ tăng, gây ra tăng huyết áp.

Những nguyên nhân khiến tim bơm nhiều máu hơn:

• Stress kéo dài: Khi bạn lo lắng hoặc stress, tim đập nhanh hơn, bơm nhiều máu hơn, làm tăng huyết áp.
• Béo phì: Cơ thể quá nặng khiến tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể.
• Vận động quá sức hoặc không đều đặn: Tập thể dục quá mức hoặc lâu ngày không vận động đều có thể gây áp lực lên tim.
• Phụ nữ mang thai: Viêc thay đổi hormone có thể làm tăng lượng máu tim bơm.

Sức cản mạch máu (Độ rộng của mạch máu)

Đây là mức độ khó khăn khi máu chảy qua động mạch. Nếu mạch máu bị hẹp, tim phải tạo áp lực lớn hơn để bơm máu, dẫn đến tăng huyết áp.

Nguyên nhân làm mạch máu bị hẹp:

• Ăn nhiều muối: Muối làm cơ thể giữ nước, khiến mạch máu căng lên và bị thu hẹp.
• Hút thuốc lá: Các chất độc trong thuốc lá làm tổn thương và thu hẹp mạch máu.
• Căng thẳng: Làm cơ thể tiết ra hormone khiến mạch máu co lại.
• Mảng xơ vữa (mỡ bám trong mạch máu): Khi chất béo tích tụ trong thành mạch, đường đi của máu bị thu hẹp, gây tăng huyết áp.

Thể tích máu lưu thông trong cơ thể

Đây là tổng lượng máu lưu thông trong mạch máu. Nếu lượng máu quá nhiều, áp lực trong mạch máu sẽ tăng, gây ra tăng huyết áp.

Nguyên nhân làm tăng thể tích máu:

• Ăn mặn: Muối làm cơ thể giữ nhiều nước hơn bình thường, khiến lượng máu tăng lên.
• Bệnh thận: Thận có vai trò lọc và đào thải nước thừa. Khi thận bị hỏng, nước dư thừa không được loại bỏ, làm tăng thể tích máu.

Độ nhớt và độ đàn hồi của máu

• Độ nhớt máu (máu đặc): Nếu máu quá đặc, tim phải bơm mạnh hơn để đẩy máu đi, gây tăng huyết áp. Máu đặc thường xảy ra khi cơ thể thiếu nước hoặc có vấn đề về máu.
• Độ đàn hồi (sự co giãn) của mạch máu: Khi mạch máu cứng và kém đàn hồi, máu khó lưu thông hơn, làm huyết áp tăng. Tình trạng này thường do tuổi cao hoặc bệnh tiểu đường.

Tuổi tác và giới tính

Đây là những yếu tố tự nhiên, không thể thay đổi nhưng ảnh hưởng lớn đến nguy cơ bị tăng huyết áp.

• Tuổi càng cao, nguy cơ càng lớn: Khi già đi, mạch máu trở nên cứng và kém đàn hồi hơn, dễ làm huyết áp tăng.
• Nam giới: Trước tuổi 55, nam giới dễ bị tăng huyết áp hơn phụ nữ.
• Phụ nữ: Sau tuổi mãn kinh, phụ nữ dễ bị tăng huyết áp hơn do thay đổi hormone.

Tiền sử gia đình và thói quen sinh hoạt

Yếu tố gia đình và lối sống hàng ngày cũng ảnh hưởng lớn đến nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp.

• Di truyền: Nếu trong gia đình bạn có người bị tăng huyết áp, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh:
  • Hút thuốc: Làm hỏng mạch máu, gây tăng huyết áp.
  • Uống nhiều rượu, bia: Làm tim đập nhanh hơn, tăng áp lực lên mạch máu.
  • Ăn mặn, ăn nhiều chất béo: Làm cơ thể giữ nước và dễ bị xơ vữa động mạch.
  • Lười vận động: Làm tim và mạch máu yếu hơn, dễ dẫn đến tăng huyết áp.

Cách phòng ngừa tăng huyết áp hiệu quả

Duy trì cân nặng hợp lý:

• Giảm cân nếu thừa cân, tránh béo phì.
• Ăn uống lành mạnh, hạn chế đồ ngọt, đồ chiên rán.
• Vận động thường xuyên để đốt cháy calo.

Xem thêm: Tăng huyết áp uống nước chanh được không?

Nên thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh:

• Ít muối: Ăn ít hơn 5g muối mỗi ngày (khoảng 1 thìa cà phê). Muối làm cơ thể giữ nước, khiến huyết áp tăng.
• Nhiều rau xanh, trái cây trong chế độ ăn uống: Các loại rau như súp lơ, rau bina, và trái cây như chuối, cam chứa nhiều kali giúp hạ huyết áp.
• Thực phẩm giàu chất xơ: Yến mạch, hạt chia, đậu, và khoai lang giúp kiểm soát lượng đường và mỡ máu.
• Cá béo: Cá hồi, cá thu giàu omega-3 tốt cho tim mạch.

Thay đổi lối sống:

• Tập thể dục nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần. Các bài tập phù hợp: Đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, và yoga.
• Hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá.
• Ngủ đủ giấc (7-8 tiếng/ngày).
• Giảm căng thẳng: Thiền, yoga, hít thở sâu.
• Làm việc khoa học: Nghỉ ngơi hợp lý, không làm việc quá sức.
• Dành thời gian thư giãn: Đọc sách, nghe nhạc, và đi dạo.
• Đo huyết áp ít nhất 1-2 lần/tuần.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có nguy cơ cao.

Nên tránh:

• Thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn: Thường chứa nhiều muối và chất béo xấu.
• Đồ chiên rán, bánh ngọt, và nước ngọt: Gây tăng cân, tăng mỡ máu.
• Thức ăn quá mặn hoặc quá ngọt: Làm tăng áp lực lên tim và mạch máu.

Lời kết

Phòng ngừa tăng huyết áp là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe tim mạch và tránh những biến chứng nguy hiểm. Bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát cân nặng, ăn uống khoa học, và tập thể dục đều đặn, bạn có thể giảm đáng kể các yếu tố nguy cơ tăng huyết áp.

Xem thêm: Cơ chế tăng huyết áp