Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là gì? Điều trị tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là gì?

Huyết áp là lực tác động của máu lên thành động mạch khi tim bơm máu. Huyết áp gồm hai chỉ số:

• Huyết áp tâm thu: Đo khi tim co bóp và bơm máu vào động mạch.
• Huyết áp tâm trương: Đo khi tim nghỉ ngơi giữa các lần co bóp.

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc (Isolated Systolic Hypertension – ISH) xảy ra khi:

• Huyết áp tâm thu ≥140 mmHg.
• Huyết áp tâm trương <90 mmHg (vẫn bình thường).

Tình trạng này thường do động mạch lớn, đặc biệt là động mạch chủ, mất đi tính đàn hồi, làm tăng áp lực máu khi tim co bóp.

ISH là vấn đề sức khỏe phổ biến ở người cao tuổi, nhưng cũng có thể gặp ở người trẻ do bệnh lý nền. Đây là yếu tố nguy cơ chính dẫn đến các bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim, suy tim, và các biến chứng nguy hiểm khác.

Xem thêm: Tăng huyết áp ở người cao tuổi

Nguyên nhân gây tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là tình trạng thường gặp, đặc biệt ở người cao tuổi. Bệnh xảy ra do nhiều nguyên nhân liên quan đến lão hóa, bệnh lý nền, và lối sống.

Lão hóa động mạch

Lão hóa là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tăng huyết áp tâm thu đơn độc, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Khi tuổi tác tăng, mọi người cũng có nguy cơ xảy ra các vấn đề như:

• Khi tuổi tác tăng, đặc biệt ở người trên 60 tuổi, động mạch lớn như động mạch chủ mất dần tính đàn hồi và trở nên cứng hơn.
• Sự thoái hóa của các sợi đàn hồi và collagen trong thành động mạch khiến máu lưu thông khó khăn hơn, làm tăng áp lực khi tim co bóp.
• Hiện tượng phản xạ mạch đập: Động mạch kém đàn hồi làm sóng mạch dội ngược lại tim nhanh hơn, làm tăng áp lực trong thì tâm thu.

Xem thêm: Huyết áp tăng khi bị hành kinh

Xơ vữa động mạch

Xơ vữa xảy ra khi cholesterol và mảng bám tích tụ trong lòng mạch máu, khiến mạch bị hẹp và giảm linh hoạt. Điều này dẫn đến:

• Áp lực máu tăng cao khi tim bơm máu.
• Lưu lượng máu đến các cơ quan như tim và não bị suy giảm, tăng nguy cơ biến chứng tim mạch.

Bệnh thận mãn tính

Thận giúp điều hòa huyết áp thông qua việc kiểm soát lượng máu và cân bằng chất lỏng. Khi chức năng thận suy giảm:

• Khả năng loại bỏ chất thải và nước dư thừa bị giảm, dẫn đến tăng thể tích máu lưu thông.
• Hệ renin-angiotensin-aldosterone hoạt động quá mức, gây co thắt mạch máu và giữ nước, làm tăng huyết áp tâm thu.

Các bệnh lý nội tiết và mạch máu khác

• Hội chứng cường aldosterone: Cơ thể sản xuất quá nhiều hormone aldosterone, giữ muối và nước, làm tăng huyết áp.
• Hẹp động mạch thận: Động mạch dẫn máu đến thận bị hẹp, kích thích sản xuất renin, dẫn đến tăng huyết áp.
• Cường giáp: Tuyến giáp hoạt động quá mức làm tăng nhịp tim và áp lực máu, dẫn đến tăng huyết áp tâm thu.
• Rối loạn van động mạch chủ: Hẹp hoặc hở van động mạch chủ làm tăng áp lực trong động mạch khi tim co bóp.

Các yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc (ISH) là tình trạng phổ biến, đặc biệt ở người cao tuổi. Tuy nhiên, người trẻ cũng có thể mắc phải nếu có những yếu tố nguy cơ nhất định. Dưới đây là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh này

Tuổi tác

Người trên 60 tuổi có nguy cơ cao do động mạch lớn như động mạch chủ trở nên cứng và kém đàn hồi theo thời gian. Điều này khiến áp lực máu tăng khi tim co bóp.

Di truyền

Nếu gia đình có người mắc tăng huyết áp, bạn cũng dễ bị ảnh hưởng. Nguyên nhân do yếu tố di truyền tác động đến cấu trúc và độ đàn hồi của mạch máu.

Lối sống không lành mạnh

• Ăn nhiều muối: Làm cơ thể giữ nước nhiều hơn, tăng lượng máu lưu thông, gây cao huyết áp.
• Ít vận động: Hạn chế vận động khiến tuần hoàn máu kém, dễ dẫn đến tăng huyết áp.
• Thừa cân, béo phì: Tăng áp lực lên mạch máu và khiến tim phải làm việc nhiều hơn.
• Hút thuốc lá và rượu bia: Gây tổn thương mạch máu và làm huyết áp tăng cao.

Căng thẳng kéo dài

Căng thẳng khiến cơ thể tiết nhiều cortisol, làm co mạch máu, và tăng huyết áp. Nếu tình trạng này kéo dài, nguy cơ mắc tăng huyết áp tâm thu đơn độc càng cao.

Người trẻ có bị tăng huyết áp tâm thu đơn độc không?

Mặc dù tăng huyết áp tâm thu đơn độc thường gặp ở người lớn tuổi, nhưng người trẻ cũng có thể mắc bệnh này nếu:

• Bị bệnh lý nền: Các bệnh như thận mạn tính, cường giáp, hoặc rối loạn nội tiết có thể dẫn đến tăng huyết áp.
• Lối sống không lành mạnh: Thói quen ăn uống không khoa học, lười vận động, hoặc thường xuyên sử dụng thuốc lá và rượu bia là những yếu tố nguy cơ lớn.
• Stress kéo dài: Cuộc sống bận rộn, áp lực công việc hay học tập khiến người trẻ dễ mắc bệnh hơn.

Triệu chứng của tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp đơn độc thường được gọi là “kẻ giết người thầm lặng”, vì hầu hết các trường hợp không có triệu chứng rõ ràng. Nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi kiểm tra sức khỏe. Tuy nhiên, một số dấu hiệu có thể gặp bao gồm:

• Đau đầu hoặc chóng mặt. Cơn đau thường âm ỉ ở vùng trán hoặc đỉnh đầu.
• Mệt mỏi, khó tập trung, và thiếu năng lượng.
• Đánh trống ngực, đau ngực, hoặc khó thở, hụt hơi, đặc biệt khi vận động.
• Hoa mắt, nhìn mờ do huyết áp cao ảnh hưởng đến các mạch máu nhỏ trong mắt.

Các triệu chứng trên thường không rõ ràng và dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Vì vậy, kiểm tra huyết áp định kỳ là cách tốt nhất để phát hiện sớm bệnh.

Biến chứng của tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Nếu không được phát hiện và kiểm soát, tăng huyết áp tâm thu đơn độc có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Điều này gây ảnh hưởng đến các cơ quan quan trọng trong cơ thể.

• Đột quỵ: Huyết áp cao làm tăng áp lực lên mạch máu não, dễ gây vỡ hoặc tắc nghẽn mạch máu.
• Nhồi máu cơ tim: Áp lực máu cao kéo dài gây tổn thương mạch máu tim, tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và nhồi máu cơ tim.
• Bệnh động mạch ngoại biên: Huyết áp cao làm hẹp mạch máu ở chân tay, gây lưu thông máu kém và làm nặng thêm các vấn đề tim mạch.
• Phình động mạch: Huyết áp cao làm yếu và giãn thành động mạch, dễ dẫn đến phình động mạch.
• Suy tim: Tim làm việc quá sức để bơm máu, lâu ngày dẫn đến suy giảm chức năng tim.
• Suy thận: Huyết áp cao gây tổn thương mạch máu thận, giảm khả năng lọc máu, và gây suy thận mạn.
• Tổn thương mắt: Gây xuất huyết, phù nề võng mạc, có thể dẫn đến mất thị lực.
• Suy giảm trí nhớ: Máu lên não không đủ, lâu dài dẫn đến suy giảm trí nhớ, khó tập trung, hoặc sa sút trí tuệ.

Phương pháp chẩn đoán tăng huyết áp tâm thu đơn độc

• Đo huyết áp: Để kiểm tra nhiều lần tại các thời điểm khác nhau trong ngày.
• Xét nghiệm máu đo nồng độ creatinine và ure: Đánh giá khả năng lọc máu của thận.
• Xét nghiệm máu đo nồng độ lipid máu: Kiểm tra cholesterol toàn phần, LDL-C (cholesterol xấu), HDL-C (cholesterol tốt), và triglyceride. Tầm soát nguy cơ xơ vữa động mạch và các bệnh lý tim mạch.
• Xét nghiệm đường huyết: Đo mức đường đói để kiểm tra khả năng cơ thể xử lý đường và chẩn đoán nguy cơ tiểu đường.
• Siêu âm tim để đánh giá cấu trúc, chức năng tim.
• Điện tâm đồ: Đánh giá khả năng hoạt động của tim, chẩn đoán rối loạn nhịp tim, dấu hiệu thiếu máu cơ tim, dày thất trái…

Điều trị tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Điều trị ISH thường kết hợp thay đổi lối sống khoa học và sử dụng thuốc để kiểm soát huyết áp hiệu quả.

• Giảm muối trong chế độ ăn uống: Hạn chế lượng muối tiêu thụ dưới 5g/ngày (tương đương 1 thìa cà phê).
• Áp dụng chế độ ăn uống DASH: Tăng cường rau xanh, trái cây, và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế chất béo bão hòa, đồ chiên rán, và thực phẩm chế biến sẵn.
• Tăng cường vận động: Đi bộ, bơi lội, hoặc tập yoga ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần.
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia: Loại bỏ nicotine và giảm tối đa tiêu thụ rượu bia để tránh tăng huyết áp.

Điều trị bằng thuốc chỉ thực hiện khi các phương pháp thay đổi lối sống, dinh dưỡng không hiệu quả. Các loại thuốc thường dùng gồm:

• Thuốc lợi tiểu thiazide: Loại bỏ nước và muối dư thừa, giúp hạ huyết áp.
• Thuốc chẹn kênh calci: Giãn mạch máu, giảm sức cản dòng máu, và hạ huyết áp.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACEI) hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARB): Hạ huyết áp và bảo vệ tim, thận khỏi tổn thương.

Xem thêm: Huyết áp tăng về đêm

Cách phòng ngừa tăng huyết áp tâm thu đơn độc

• Ăn uống cân đối, giảm muối (<5g/ngày), tăng cường rau xanh, trái cây, và ngũ cốc nguyên hạt.
• Tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần.
• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.
• Đo huyết áp ít nhất 1 lần/năm, đặc biệt khi trên 40 tuổi.
• Thực hành thiền, yoga, hoặc các bài tập thư giãn.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh làm việc quá sức.
• Điều trị bệnh lý nền như đái tháo đường, rối loạn lipid máu.
• Duy trì cân nặng hợp lý, tránh thừa cân, béo phì để giảm áp lực lên mạch máu.

Lời kết

Hiểu rõ nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp tâm thu đơn độc là bước đầu tiên để phòng ngừa bệnh. Chăm sóc sức khỏe từ sớm sẽ giúp bạn tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm.

Xem thêm: Huyết áp tăng về chiều