Nguyên nhân gây tăng huyết áp nguyên phát và cách phòng ngừa

Tăng huyết áp nguyên phát là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh tim mạch nguy hiểm như đột quỵ, suy tim, và suy thận. Vậy nguyên nhân tăng huyết áp nguyên phát là gì? Tìm hiểu chi tiết qua bài viết của Diag.

Tăng huyết áp nguyên phát là gì?

Tăng huyết áp nguyên phát (Primary Hypertension) là tình trạng huyết áp cao kéo dài mà không tìm được nguyên nhân cụ thể. Đây là loại tăng huyết áp phổ biến nhất, chiếm 90-95% tổng số ca mắc.

Khác với tăng huyết áp thứ phát, vốn do các bệnh lý như thận, rối loạn nội tiết, hoặc tác dụng phụ của thuốc, tăng huyết áp nguyên phát thường liên quan đến yếu tố di truyền, tuổi tác, và thói quen sinh hoạt.

Mặc dù không có nguyên nhân cụ thể, nhưng việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ sẽ giúp bạn phòng ngừa và kiểm soát bệnh tốt hơn, từ đó giảm nguy cơ biến chứng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, và suy thận.

Nguyên nhân gây tăng huyết áp nguyên phát

Tăng huyết áp nguyên phát là kết quả của sự tác động đồng thời của nhiều yếu tố, bao gồm di truyền, chế độ ăn uống, lối sống, và sức khỏe tâm lý. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

1. Di truyền và yếu tố gia đình

• Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột bị cao huyết áp, nguy cơ mắc bệnh của bạn sẽ cao hơn.
• Một số biến đổi gen ảnh hưởng đến:
  • Cách cơ thể kiểm soát muối và nước: Cơ thể giữ quá nhiều muối, tăng áp lực lên thành mạch máu.
  • Hệ renin-angiotensin: Rối loạn hoạt động hệ này làm huyết áp tăng.
  • Thói quen gia đình như ăn nhiều muối, ít vận động, hút thuốc, và uống rượu cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

2. Chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt

• Ăn nhiều muối: Làm cơ thể giữ nước, tăng áp lực lên mạch máu. Ăn trên 2.300 mg natri/ngày (1 thìa cà phê muối) sẽ làm tăng nguy cơ cao huyết áp.
• Thiếu kali: Kali giúp cân bằng natri. Thiếu kali khiến natri tích tụ, gây tăng huyết áp
• Ít vận động: Dễ dẫn đến béo phì và giảm độ đàn hồi mạch máu, làm tăng nguy cơ cao huyết áp. Người ít vận động có nguy cơ cao hơn 30-50%.
• Béo phì: Làm tim phải bơm máu nhiều hơn, tăng áp lực lên thành mạch, và gây viêm mạch máu.
• Uống rượu quá mức: Làm tổn thương tim, tăng nhịp tim và hormone cortisol, gây tăng huyết áp.
• Hút thuốc lá: Nicotine làm co mạch và tổn thương thành mạch, gây xơ vữa, và tăng huyết áp. Người hút thuốc có nguy cơ bệnh tim mạch cao gấp 2 lần.

3. Căng thẳng và sức khỏe tâm lý

• Căng thẳng kéo dài: Làm cơ thể tiết nhiều cortisol và adrenaline, khiến tim đập nhanh, mạch co lại, gây tăng huyết áp. Người căng thẳng lâu dài có nguy cơ cao hơn 20-30%.
• Thiếu ngủ: Ngủ dưới 6 giờ/đêm khiến huyết áp không giảm khi ngủ, đồng thời kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm tim đập nhanh hơn.
• Trầm cảm và lo âu: Khiến người bệnh dễ hút thuốc, uống rượu và ăn uống thiếu kiểm soát, gây béo phì và tăng huyết áp. Người bị trầm cảm có nguy cơ cao hơn 40%.

Cơ chế tăng huyết áp nguyên phát

• Tăng sức cản mạch máu: Các mạch máu nhỏ bị thu hẹp, máu khó lưu thông, khiến tim phải bơm mạnh hơn, làm huyết áp tăng.
• Suy giảm chức năng thận: Thận giữ quá nhiều muối và nước, làm tăng thể tích máu và áp lực lên thành mạch, dẫn đến tăng huyết áp.
• Hệ thần kinh giao cảm hoạt động quá mức: Hệ thần kinh giao cảm điều khiển nhịp tim và co giãn mạch máu. Khi hoạt động quá mức, nó làm tăng nhịp tim và co mạch, khiến huyết áp tăng cao.
• Mất cân bằng hormone: Các hormone như renin, angiotensin II, và aldosterone bị rối loạn, làm tăng giữ muối, co mạch máu, và tăng thể tích máu, dẫn đến huyết áp cao kéo dài.

Cách phòng ngừa tăng huyết áp nguyên phát

Thay đổi lối sống lành mạnh:

• Giảm muối: Ăn dưới 2.300 mg/ngày, tốt nhất dưới 1.500 mg/ngày.
• Bổ sung kali: Ăn nhiều chuối, bơ, rau xanh, và khoai tây để cân bằng natri.
• Tập thể dục: Ít nhất 150 phút/tuần với các bài tập như đi bộ, bơi lội, và yoga.
• Giảm cân: Giảm 5kg có thể làm huyết áp giảm từ 5-10 mmHg.
• Kiểm soát căng thẳng: Thực hành thiền, hít thở sâu, hoặc nghe nhạc thư giãn.

Sử dụng thuốc điều trị khi cần thiết:

• Thuốc lợi tiểu: Giúp thận loại bỏ muối và nước thừa, giảm thể tích máu.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors): Ngăn quá trình co mạch, giúp mạch máu thư giãn.
• Thuốc chẹn beta (Beta-blockers): Giảm nhịp tim, giúp tim bơm máu nhẹ nhàng hơn.
• Thuốc ức chế kênh canxi: Giúp mạch máu thư giãn, giảm sức cản mạch máu.
• Thuốc ức chế thụ thể angiotensin (ARBs): Giúp mạch máu giãn nở, hạ huyết áp.

Lời kết

Tăng huyết áp nguyên phát là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp, từ di truyền, chế độ ăn uống, lối sống, đến sức khỏe tâm lý và sự rối loạn trong cơ chế sinh học của cơ thể. Việc hiểu rõ nguyên nhân tăng huyết áp nguyên phát là bước đầu tiên quan trọng để phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả.