Viêm mũi dị ứng là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Viêm mũi dị ứng là gì?

Viêm mũi dị ứng hay dị ứng mũi, là một phản ứng quá mức của hệ miễn dịch khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng (dị nguyên) như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, hay nấm mốc. Đây không phải là bệnh do virus hay vi khuẩn gây ra mà là tình trạng viêm và kích ứng niêm mạc mũi do phản ứng dị ứng. Khi cơ thể nhận diện những dị nguyên này là có hại, hệ miễn dịch sẽ giải phóng các hóa chất như histamin, gây ra các triệu chứng điển hình như ngứa mũi, hắt hơi, sổ mũi và nghẹt mũi.

Theo thống kê từ Tổ chức Dị ứng Mỹ (AAAI), khoảng 10 – 30% dân số toàn cầu mắc phải viêm mũi dị ứng dưới dạng cấp tính hoặc mạn tính. Bệnh xảy ra theo mùa (viêm mũi theo mùa) hoặc quanh năm do dị nguyên trong nhà (viêm mũi dị ứng quanh năm), thường gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Viêm mũi dị ứng quanh năm là gì?

Viêm mũi dị ứng quanh năm là một dạng viêm mũi dị ứng mãn tính xảy ra liên tục trong suốt cả năm, không giống như viêm mũi dị ứng theo mùa chỉ xuất hiện vào những thời điểm nhất định như mùa xuân hay mùa thu. Viêm mũi quanh năm xảy ra khi niêm mạc mũi bị kích ứng và viêm do phản ứng dị ứng kéo dài với các dị nguyên có mặt quanh năm, thường là các tác nhân trong nhà.

Viêm mũi dị ứng theo mùa là gì?

Viêm mũi dị ứng theo mùa là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc mũi thường xuất hiện vào những thời điểm nhất định như mùa xuân, hè hoặc thu, phụ thuộc vào sự xuất hiện của các tác nhân gây dị ứng trong không khí. Tình trạng này thường do phản ứng quá mức của hệ miễn dịch với các chất gây dị ứng tự nhiên như phấn hoa, bụi cây và các dị nguyên theo mùa.

Cơ chế hình thành viêm mũi dị ứng

Khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng, cơ thể người bệnh phản ứng bằng cách sản xuất một loại kháng thể gọi là IgE đặc hiệu với dị nguyên đó. IgE bám vào tế bào mast (tế bào giải phóng histamin) trong niêm mạc mũi. Khi dị nguyên liên kết với IgE trên tế bào mast, các tế bào này sẽ giải phóng các hóa chất trung gian, nổi bật là histamin.

Histamin và các chất trung gian này gây ra các hiệu ứng viêm như:

• Sưng phù niêm mạc mũi
• Tăng tiết dịch nhầy gây sổ mũi
• Kích thích thần kinh dẫn đến cảm giác ngứa và hắt hơi
• Co mạch và phù nề gây nghẹt mũi
• Hiện tượng này giải thích tại sao các triệu chứng của viêm mũi dị ứng xuất hiện rất nhanh và thường kèm theo cảm giác ngứa, chảy nước mũi, hắt hơi và khó chịu.

Triệu chứng của viêm mũi dị ứng

Viêm mũi dị ứng gây ra các triệu chứng do phản ứng viêm của niêm mạc mũi khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, hay lông thú cưng. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Hắt hơi liên tục: Là phản xạ của cơ thể nhằm đẩy các chất dị ứng ra khỏi mũi, thường xảy ra thành từng cơn.
• Ngứa mũi dị ứng: Cảm giác ngứa ngáy trong hoặc quanh mũi, dẫn đến việc người bệnh thường xuyên dụi hoặc gãi mũi.
• Sổ mũi: Nước mũi trong, loãng, chảy liên tục làm người bệnh phải lau mũi thường xuyên.
• Nghẹt mũi: Do niêm mạc mũi bị sưng phù, gây cản trở khả năng thở qua mũi, ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt.
• Ngứa mắt và chảy nước mắt: Viêm kết mạc dị ứng thường đi kèm, khiến mắt đỏ, ngứa và tiết nước mắt nhiều.
• Đau đầu và mệt mỏi: Do tăng áp lực xoang và cảm giác khó chịu từ các triệu chứng mũi kéo dài.
• Viêm mũi họng dị ứng: Một số trường hợp còn có cảm giác rát họng, ho nhẹ do dịch nhầy chảy xuống họng.

Nguyên nhân viêm mũi dị ứng là gì?

Viêm mũi dị ứng là kết quả của phản ứng quá mức của hệ miễn dịch khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng (dị nguyên) trong không khí. Những tác nhân phổ biến nhất bao gồm:

• Dị ứng phấn hoa: Phấn hoa của các loại cây, cỏ là nguyên nhân chính gây viêm mũi dị ứng theo mùa, thường gặp vào mùa xuân, hè và thu.
• Bụi nhà và mạt bụi: Các hạt bụi nhỏ và mạt bụi tồn tại quanh năm trong không gian sống, dễ gây viêm mũi dị ứng quanh năm.
• Lông và nước bọt động vật: Người tiếp xúc với thú cưng như chó, mèo, có thể phản ứng với các protein trong lông và nước bọt của chúng.
• Nấm mốc và bào tử nấm: Phát triển trong môi trường ẩm ướt như trong nhà hoặc kho chứa, là yếu tố quan trọng gây viêm mũi dị ứng quanh năm.
• Gián và các tác nhân nghề nghiệp: Ở một số người, viêm mũi dị ứng có thể do tiếp xúc với bụi công nghiệp, hóa chất, khí độc hại trong môi trường làm việc.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Cách chẩn đoán viêm mũi dị ứng

Chẩn đoán viêm mũi dị ứng chủ yếu dựa vào tiền sử bệnh và khám lâm sàng của bác sĩ. Khi người bệnh có các triệu chứng nghi ngờ, bác sĩ sẽ tiến hành các bước chẩn đoán tiếp theo. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán thường dùng:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về lịch sử bệnh, triệu chứng hiện tại, thời gian xuất hiện và mức độ nặng của triệu chứng; đồng thời kiểm tra các dấu hiệu thực thể như phù nề niêm mạc mũi, chảy dịch trong mũi, hoặc dấu hiệu liên quan ở mắt.
• Xét nghiệm dị nguyên:
  • Xét nghiệm châm da: Đây là phương pháp phổ biến nhất để xác định các tác nhân gây dị ứng. Một lượng nhỏ các dị nguyên khác nhau sẽ được đưa vào da bằng cách châm nhẹ. Nếu phản ứng nổi mẩn đỏ, sưng hay ngứa tại chỗ châm trong vòng 15-20 phút, có thể xác định dị nguyên đó là tác nhân gây dị ứng.
  • Xét nghiệm máu định lượng IgE đặc hiệu: Khi không thể làm xét nghiệm châm da, xét nghiệm máu là lựa chọn thay thế để phát hiện kháng thể IgE đặc hiệu với dị nguyên.
• Xét nghiệm dịch mũi: Phát hiện tế bào eosinophil – dấu ấn của phản ứng dị ứng trong niêm mạc mũi. Mặc dù ít được dùng thường quy, đây là một tiêu chuẩn bổ trợ trong chẩn đoán.

Biện pháp điều trị viêm mũi dị ứng

Việc lựa chọn biện pháp điều trị phù hợp giúp kiểm soát hiệu quả các triệu chứng và ngăn ngừa tái phát. Dưới đây là các phương pháp điều trị viêm mũi dị ứng được khuyến cáo:

• Thuốc kháng histamin: Đây là lựa chọn phổ biến và hiệu quả để giảm các triệu chứng như ngứa mũi, hắt hơi và sổ mũi. Thuốc kháng histamin có thể dùng dạng viên uống hoặc dạng xịt mũi, giúp ngăn chặn tác động của histamin – chất trung gian quan trọng gây kích ứng niêm mạc mũi. Thuốc này có thể có hoặc không gây buồn ngủ nên bệnh nhân cần lựa chọn loại phù hợp và sử dụng theo đúng chỉ dẫn.
• Thuốc corticosteroid dạng xịt mũi: Đây là phương pháp điều trị đầu tay dành cho viêm mũi dị ứng có triệu chứng dai dẳng và nặng. Thuốc giúp giảm viêm hiệu quả bằng cách ức chế phản ứng miễn dịch quá mức tại niêm mạc mũi, từ đó làm giảm sưng phù, nghẹt mũi và tăng tiết dịch. Corticosteroid dạng xịt cần được sử dụng liên tục trong thời gian kéo dài để đạt hiệu quả tối ưu và được bác sĩ hướng dẫn cụ thể.
• Thuốc chống xung huyết: Thuốc giúp làm giảm tắc nghẽn mũi nhanh chóng, tuy nhiên chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn (thường không quá 3 – 5 ngày) vì có thể gây phản ứng phụ làm nghẹt mũi nặng hơn nếu dùng kéo dài. Người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn sử dụng để tránh tác dụng phụ.
• Điều chỉnh môi trường: Các biện pháp giảm tiếp xúc với chất gây dị ứng như giữ nhà cửa sạch sẽ, hạn chế nuôi thú cưng trong nhà, sử dụng máy lọc không khí, tránh ra ngoài khi phấn hoa nhiều hoặc bụi mịn tăng cao rất quan trọng để giảm thiểu triệu chứng.
• Liệu pháp miễn dịch dị ứng: Phù hợp với những trường hợp bị viêm mũi dị ứng nặng và kéo dài không đáp ứng tốt với thuốc. Liệu pháp này giúp tăng cường khả năng miễn dịch với dị nguyên bằng cách tiêm hoặc nhỏ liều nhỏ các dị nguyên trong thời gian dài, giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt dị ứng.

Cách phòng tránh viêm mũi dị ứng

Việc hạn chế tiếp xúc với các chất gây dị ứng là một trong những biện pháp quan trọng giúp giảm triệu chứng và ngăn ngừa bệnh nặng hơn. Dưới đây là các chiến lược phòng tránh hiệu quả:

• Hạn chế tiếp xúc với phấn hoa và các dị nguyên ngoài trời: Viêm mũi dị ứng theo mùa thường xuất hiện do phấn hoa các loại cây cỏ vào mùa xuân, hè và thu. Người bệnh nên theo dõi chỉ số phấn hoa hàng ngày và hạn chế ra ngoài vào những thời điểm phấn hoa nhiều nhất như sáng sớm, chiều tối và khi trời có gió mạnh hoặc ẩm ướt. Đeo kính bảo vệ mắt loại bao quanh, giữ kín cửa sổ nhà và xe hơi, tránh dọn cỏ hoặc làm việc ngoài trời trong mùa cao điểm phấn hoa.
• Kiểm soát dị nguyên trong nhà: Bụi, mạt bụi, nấm mốc và lông động vật là những tác nhân dị ứng thường gặp quanh năm. Giữ nhà cửa luôn sạch sẽ, dùng máy hút bụi, lau bụi bằng khăn ẩm để hạn chế bụi bay trong không khí là cách đơn giản nhưng hiệu quả. Tránh nuôi thú cưng trong phòng ngủ hoặc các khu vực thường xuyên ở lại. Thường xuyên vệ sinh nơi ngủ như chăn ga gối đệm.
• Tránh các tác nhân kích thích khác: Khói thuốc lá, hóa chất, nước hoa, xăng dầu và ô nhiễm môi trường đều có thể gây kích ứng đường hô hấp, làm nặng thêm triệu chứng viêm mũi dị ứng. Người bệnh nên tránh hút thuốc và tránh nơi có khói thuốc, hạn chế tiếp xúc với các chất hóa học độc hại trong sinh hoạt hoặc công việc. Giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, rửa tay thường xuyên để giảm nguy cơ kích ứng và nhiễm khuẩn kèm theo.
• Chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng lành mạnh: Một cơ thể khỏe mạnh với hệ miễn dịch cân bằng sẽ giúp giảm nhẹ phản ứng dị ứng. Người bệnh nên duy trì chế độ ăn giàu vitamin C, omega-3 và các chất chống oxy hóa từ rau củ quả, cá, hạt để tăng cường sức đề kháng. Tránh các thực phẩm dễ gây dị ứng hoặc khiến triệu chứng nặng lên như đồ lạnh, cay nóng, hải sản. Ngoài ra, ngủ đủ giấc, giảm stress và luyện tập thể thao đều đặn cũng giúp kiểm soát tốt hơn bệnh viêm mũi dị ứng.
• Theo dõi và kiểm tra y khoa định kỳ: Khi đã mắc viêm mũi dị ứng, việc theo dõi các triệu chứng và tái khám định kỳ giúp điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp, phòng tránh biến chứng. Kiểm tra châm da và xét nghiệm máu dị ứng giúp xác định chính xác tác nhân gây dị ứng để có hướng phòng tránh hiệu quả hơn.

Lời kết

Viêm mũi dị ứng là tình trạng phổ biến xảy ra khi niêm mạc mũi bị kích thích quá mức do phản ứng dị ứng với các tác nhân như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật hoặc nấm mốc. Hiểu rõ viêm mũi dị ứng, cách nhận biết triệu chứng, nguyên nhân và áp dụng đúng các biện pháp phòng tránh, điều trị sẽ giúp bạn kiểm soát tốt bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống. Nếu có triệu chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và chăm sóc kịp thời.