Dị ứng capsaicin, hay còn gọi là dị ứng ớt, là một phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch khi nhận diện nhầm hợp chất capsaicin chuyên tạo vị cay trong ớt như một chất lạ có hại. Điều này kích hoạt phản ứng miễn dịch quá mức, dẫn đến các triệu chứng từ nhẹ đến nghiêm trọng. DIAG sẽ giải đáp chi tiết về dị ứng capsaicin là gì và triệu chứng cần lưu ý.

Dị ứng ớt là gì?

Ớt là một loại gia vị phổ biến trong ẩm thực toàn cầu. Trong ớt chứa capsaicin, hợp chất chính tạo vị cay, gây ra các phản ứng rất khác nhau ở cơ thể người. Capsaicin hoạt động bằng cách gắn vào và kích hoạt TRPV1, một loại kênh ion nhạy cảm với nhiệt độ cao và cảm giác đau ở các tế bào thần kinh cảm giác.

Dị ứng ớt là tình trạng dị ứng với hợp chất capsaicin chuyên tạo vị cay.
Dị ứng ớt là tình trạng dị ứng với hợp chất capsaicin chuyên tạo vị cay.

Một người phản ứng nhạy cảm capsaicin thường cảm thấy bỏng rát ở trong khoang miệng. Đây là kích ứng tạm thời do hoạt hóa trực tiếp thụ thể thần kinh TRPV1, phổ biến ở nhiều người ăn cay. Phản ứng này không có sự tham gia của hệ miễn dịch, không gây viêm lan rộng hay tổn thương tế bào.

Trong khi đó, dị ứng ớt là phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch đối với capsaicin hoặc các thành phần liên quan, dẫn đến các biểu hiện viêm da, phù nề, ngứa, thậm chí sốc phản vệ đe dọa tính mạng. Đây là hiện tượng hiếm nhưng nghiêm trọng hơn nhiều so với nhạy cảm cay thông thường. Tình trạng này gây tổn thương tế bào và có thể xảy ra phản ứng toàn thân, đòi hỏi sự đánh giá y tế kỹ càng.

Bạn cần phân biệt dị ứng ớt với nhạy cảm cay để có phương pháp xử trí chính xác và phòng ngừa tai biến. Người nhạy cảm với cay thường chỉ cần tránh ăn nhiều cay hoặc tinh chỉnh khẩu phần ăn hàng ngày. Còn người dị ứng cần phải tránh tuyệt đối và nên được tư vấn bởi bác sĩ chuyên khoa.

Triệu chứng dị ứng capsaicin

Các triệu chứng có thể rất đa dạng và dao động từ nhẹ đến nặng, bao gồm:

  • Triệu chứng nhẹ: Đỏ da, ngứa, rát trong miệng, phát ban nổi mề đay, sưng môi, chảy nước mắt, nghẹt mũi, chướng bụng, buồn nôn, tiêu chảy.
  • Triệu chứng trung bình: Viêm da tiếp xúc, nổi mẩn đỏ, phù nề tại vùng tiếp xúc với ớt.
  • Triệu chứng nặng: Khó thở, sưng họng, khó nuốt, sốc phản vệ với các biểu hiện như bất tỉnh, suy tim hoặc suy hô hấp, đe dọa tính mạng.

Xem thêm: Dị ứng bột ngọt

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây dị ứng

Dị ứng capsaicin là một trường hợp hiếm gặp so với các dị ứng protein thực phẩm khác. Cơ chế dị ứng tương tự với phản ứng quá mẫn các thành phần thực vật khác. Lúc này, hệ miễn dịch nhầm lẫn capsaicin như một dị nguyên, dẫn đến kích hoạt tế bào mast và giải phóng histamin cùng các chất trung gian khác gây viêm và các triệu chứng.

Một số yếu tố nguy cơ cao tăng khả năng dị ứng capsaicin bao gồm:

  • Tiền sử dị ứng cá nhân hoặc gia đình: Người có tiền sử dị ứng với gia vị cay, thực vật, hoặc tình trạng dị ứng khác (ví dụ: viêm mũi dị ứng, hen suyễn) có nguy cơ cao hơn.​
  • Rối loạn hoặc suy giảm miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch yếu hoặc rối loạn miễn dịch dễ quá mẫn hơn khi tiếp xúc capsaicin.​
  • Tiếp xúc liên tục hoặc liều cao: Sử dụng quá nhiều thực phẩm hoặc thuốc chứa capsaicin, đặc biệt ở dạng bôi thuốc hoặc ăn cay nồng độ lớn, có thể kích thích phản ứng dị ứng hoặc nhạy cảm tăng lên.​
  • Môi trường nhiều dị nguyên: Sống trong môi trường chứa nhiều tác nhân dị ứng (bụi, phấn hoa, nấm mốc) có thể tăng nguy cơ chéo với capsaicin.​
  • Yếu tố gen và biểu hiện thụ thể: Các nghiên cứu chỉ ra có biến thể gen ảnh hưởng biểu hiện TRPV1 (kênh cảm nhận capsaicin) cũng liên quan đến mức độ nhạy cảm và phản ứng dị ứng.​

Hiện vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể về di truyền dị ứng capsaicin ở người, nhưng bạn có thể áp dụng cơ chế miễn dịch và phản ứng quá mẫn tương tự các dị ứng protein thực phẩm khác để đánh giá nguy cơ cá nhân và gia đình.​

Xem thêm: Dị ứng gluten

diag
Gói xét nghiệm Dị ứng
  • Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
  • Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
  • Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
  • Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG
TÌM HIỂU THÊM
200+
Cơ sở y tế đối tác
2400+
Bác sĩ tin tưởng

Cách chẩn đoán dị ứng

Khi chẩn đoán, bác sĩ sẽ cần kết hợp tiền sử, triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm chuyên biệt.

Tiền sử và triệu chứng lâm sàng: Trước tiên, bác sĩ sẽ tìm hiểu kỹ về tiền sử tiếp xúc với ớt hoặc các thực phẩm chứa capsaicin, cũng như các triệu chứng xảy ra sau đó. Các biểu hiện bất thường như nghẹt mũi, buồn nôn, tiêu chảy, nổi mẩn, ngứa, phù nề, khó thở sau khi tiếp xúc là dấu hiệu gợi ý dị ứng.

Các xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán:

  • Test da (skin prick test – SPT): Đây là phương pháp phổ biến để phát hiện phản ứng dị ứng IgE đặc hiệu với capsaicin hoặc ớt tươi nếu có sẵn. Test da giúp đánh giá nhanh sự kích thích miễn dịch tại chỗ.
  • Xét nghiệm máu đo IgE đặc hiệu capsaicin: Mặc dù ít phổ biến và khó chuẩn hóa do capsaicin không phải là protein điển hình, xét nghiệm này vẫn có thể được thực hiện để phát hiện kháng thể IgE dành riêng cho capsaicin hoặc các thành phần của ớt, hỗ trợ xác định dị ứng IgE trung gian.
  • Thử nghiệm kích thích dưới giám sát y tế: Trong các trường hợp khó chẩn đoán, có thể thực hiện thử nghiệm cho bệnh nhân tiếp xúc có kiểm soát với capsaicin để theo dõi phản ứng dị ứng, tuy nhiên chỉ nên làm tại cơ sở chuyên khoa.
Test lẩy da là một trong những phương pháp xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán.
Test lẩy da là một trong những phương pháp xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán.

Cách xử lý cấp cứu khi bị dị ứng

Khi có dấu hiệu bị dị ứng ớt, việc xử lý cấp cứu kịp thời rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng, bao gồm sốc phản vệ. Các bước xử lý cấp cứu khi xuất hiện triệu chứng bao gồm:

  • Ngừng ngay lập tức việc tiếp xúc với capsaicin: Dừng ăn hoặc sử dụng bất kỳ sản phẩm nào có gia vị cay.
  • Rửa sạch vùng tiếp xúc: Rửa vùng da hoặc niêm mạc miệng bằng nước sạch hoặc dung dịch mát nhẹ để giảm bớt nồng độ capsaicin, giúp giảm kích ứng.
  • Trung hòa cảm giác cay nóng: Uống sữa hoặc ăn bánh mì để trung hòa capsaicin do nó hòa tan trong chất béo (nước lọc không hiệu quả vì capsaicin không tan trong nước).
  • Sử dụng thuốc: Dùng thuốc kháng histamin hoặc corticosteroid theo chỉ định của bác sĩ đối với các triệu chứng dị ứng nhẹ đến trung bình như mề đay, ngứa, phù nề.
  • Xử trí sốc phản vệ: Nếu có dấu hiệu khó thở, sưng cổ họng, khó nuốt, chóng mặt hay ngất, bạn cần gọi cấp cứu ngay.
  • Tiêm epinephrine tự động (auto-injector): Tiêm epinephrine càng sớm càng tốt và theo dõi tình trạng bệnh nhân và chuẩn bị tiếp tục tiêm các liều epinephrine bổ sung nếu cần (theo hướng dẫn y khoa).
  • Theo dõi sát: Người bệnh cần được theo dõi tại cơ sở y tế để phòng tránh các biến chứng muộn và biểu hiện tái phát.
Người bị dị ứng nên ngưng tiếp xúc các thực phẩm có gia vị cay và thành phần capsaicin.
Người bị dị ứng nên ngưng tiếp xúc các thực phẩm có gia vị cay và thành phần capsaicin.

Cách phòng tránh dị ứng capsaicin hiệu quả

Để phòng tránh dị ứng capsaicin, người có tiền sử dị ứng hoặc có nguy cơ cần chú ý các biện pháp sau:

  • Tránh tiếp xúc với capsaicin: Không ăn hoặc tiếp xúc với các loại ớt cay, gia vị cay, và thực phẩm chứa capsaicin như: jalapeño, cayenne, habanero, paprika hay các loại nước sốt cay.
  • Đọc kỹ nhãn mác sản phẩm: Luôn kiểm tra danh sách thành phần trên bao bì thực phẩm, gia vị, thuốc hoặc mỹ phẩm để phát hiện dấu hiệu có chứa capsaicin hoặc chiết xuất từ ớt.
  • Thông báo khi ăn ngoài: Khi ăn tại nhà hàng hoặc quán ăn, nên thông báo rõ với nhân viên phục vụ hoặc đầu bếp để tránh món ăn có gia vị cay.
  • Sử dụng gia vị thay thế: Thay gia vị cay nồng như ớt bằng các loại gia vị khác an toàn hơn như tiêu đen, gừng, mù tạt, thì là, tỏi, hoặc các loại gia vị ít gây dị ứng hơn.
  • Tham khảo ý kiến chuyên gia: Tư vấn bác sĩ dị ứng hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng thực đơn phù hợp, tránh nguy cơ dị ứng và đảm bảo dinh dưỡng cân đối.
  • Theo dõi và ghi nhận triệu chứng: Luôn để ý kỹ cơ thể khi thử món mới, tránh bỏ sót các dấu hiệu dị ứng sớm.

Xem thêm: Dị ứng tỏi