Trẻ bị dị ứng thức ăn cần làm gì? Cách xử lý an toàn và hiệu quả

Tại sao trẻ bị dị ứng thức ăn?

Dị ứng thức ăn ở trẻ là kết quả của phản ứng quá mức từ hệ miễn dịch. Thay vì nhận diện thực phẩm là vô hại, cơ thể lại xem đó là “mối đe dọa” và kích hoạt hệ thống phòng vệ, tạo ra các kháng thể IgE để chống lại. Khi trẻ em tiếp xúc với thức ăn đó lần sau, các chất trung gian như histamin sẽ được giải phóng, gây nên hàng loạt triệu chứng dị ứng từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng thức ăn ở trẻ gồm:

• Yếu tố di truyền: Nếu cha mẹ mắc dị ứng, nguy cơ con cũng bị dị ứng tăng rõ rệt.
• Rối loạn hàng rào miễn dịch – da: Trẻ bị viêm da cơ địa có nguy cơ cao phát triển dị ứng thức ăn do hàng rào bảo vệ tự nhiên bị suy yếu.
• Giới thiệu thực phẩm quá muộn: Việc trì hoãn cho trẻ tiếp xúc sớm với các loại thức ăn dễ gây dị ứng có thể làm tăng nguy cơ dị ứng về sau. Ngược lại, nếu được đưa vào chế độ ăn ở thời điểm phù hợp, hệ thống miễn dịch có cơ hội học cách “làm quen” với dị nguyên và giảm nguy cơ phản ứng quá mức.
• Môi trường sống và chế độ ăn: Trẻ lớn lên trong môi trường quá tiệt trùng, ít tiếp xúc với vi khuẩn và vi sinh vật tự nhiên, hoặc thay đổi hệ vi sinh đường ruột do chế độ ăn nghèo nàn có thể khiến hệ miễn dịch kém “làm quen” với các tác nhân vô hại. Điều này làm tăng nguy cơ phản ứng quá mức, dẫn đến dị ứng thực phẩm.

Dấu hiệu trẻ bị dị ứng thức ăn

Triệu chứng dị ứng thức ăn có thể xuất hiện chỉ sau vài phút đến vài giờ sau khi ăn và mức độ rất đa dạng. Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu sau:

• Phản ứng trên da: Nổi mề đay, phát ban đỏ, nổi mẩn đỏ, ngứa rát hoặc sưng môi, mí mắt. Trẻ có thể gãi nhiều hoặc tỏ ra khó chịu ngay sau khi ăn.
• Biểu hiện tiêu hóa: Buồn nôn, nôn ói, đau bụng quặn, tiêu chảy. Đây là những phản ứng khá phổ biến ở dị ứng thực thức ăn đường tiêu hóa.
• Triệu chứng hô hấp: Nghẹt mũi, ho khan, khó thở, hen phế quản hoặc thở khò khè. Cảnh báo nguy cơ phản ứng nặng nếu đi kèm sưng lưỡi, phù họng.
• Phản ứng phản vệ: Huyết áp tụt nhanh, chóng mặt, ngất xỉu, khó thở nghiêm trọng. Cần gọi cấp cứu ngay và sử dụng epinephrine nếu có chỉ định từ bác sĩ.

Xem thêm: Bị dị ứng thức ăn có được tắm không?

Hình ảnh trẻ bị dị ứng thức ăn

Phản ứng dị ứng thức ăn ở trẻ em có thể biểu hiện rất khác nhau tùy mức độ, cơ địa và loại dị nguyên. Việc quan sát kỹ hình ảnh bên ngoài giúp phụ huynh dễ dàng nhận biết sớm các dấu hiệu để xử trí kịp thời.

Trẻ bị dị ứng thức ăn bao lâu thì khỏi?

Dị ứng thức ăn bao lâu thì hết? Thời gian dị ứng thức ăn kéo dài bao lâu phụ thuộc vào loại dị nguyên, mức độ phản ứng và đặc điểm miễn dịch của từng trẻ. Phần lớn các trường hợp dị ứng thức ăn có thể kéo dài nhiều năm, song một số dị ứng có khả năng tự biến mất theo thời gian, đặc biệt khi trẻ lớn lên và hệ miễn dịch phát triển hoàn thiện hơn.

• Đối với phản ứng cấp tính: Các triệu chứng như nổi mề đay, đau bụng, nôn thường xuất hiện chỉ vài phút đến vài giờ sau khi ăn và có thể hết trong khoảng 12 – 24 giờ nếu được xử trí đúng. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là trẻ đã khỏi dị ứng hoàn toàn, mà chỉ là phản ứng tức thời đã kết thúc.
• Dị ứng kéo dài hoặc mạn tính: Một số loại dị ứng thức ăn có xu hướng tồn tại nhiều năm, thậm chí đến tuổi trưởng thành, đặc biệt là dị ứng lạc, các loại hạt cây (như óc chó, hạnh nhân), cá và hải sản có vỏ. Ngược lại, một số dị ứng như sữa bò và trứng có khả năng tự khỏi cao hơn, với khoảng 80% trẻ hết dị ứng trước 5 tuổi.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Thức ăn nào dễ gây dị ứng ở trẻ

Phần lớn tình trạng dị ứng thức ăn ở trẻ liên quan đến tám loại thực phẩm sau:

• Sữa bò: Là nguyên nhân phổ biến nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, phản ứng dị ứng sữa bò có thể xuất hiện sớm ngay trong năm đầu đời.
• Trứng: Gây các vấn đề như nổi mề đay, tiêu chảy và có khả năng biến mất dần khi trẻ lớn lên.
• Đậu phộng (lạc): Là một trong những dị ứng nghiêm trọng nhất, có thể gây sốc phản vệ và hiếm khi tự khỏi.
• Các loại hạt cây (như óc chó, điều, hạnh nhân…): Chỉ cần lượng nhỏ cũng có thể gây phản ứng mạnh ở trẻ mẫn cảm.
• Cá: Thường gây dị ứng kéo dài đến tuổi trưởng thành và liên quan đến nhiều loại cá biển.
• Hải sản có vỏ (tôm, cua, sò…): Xuất hiện nhiều hơn ở trẻ lớn tuổi và người trưởng thành, đa số không tự hết theo thời gian.
• Lúa mì: Có thể gây triệu chứng ở hệ tiêu hóa và da, tuy nhiên nhiều trẻ sẽ hết dị ứng khi lớn.
• Đậu nành: Thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là những trẻ có cơ địa dị ứng sữa bò cũng dễ nhạy cảm với đậu nành.

Ngoài những thực phẩm kể trên, một số loại khác như vừng (mè), kiwi, mù tạt, chuối hay quả mọng cũng có thể gây dị ứng ở một số trẻ nhạy cảm, dù ít phổ biến hơn.

Cách xử lý khi trẻ bị dị ứng thức ăn

Khi trẻ có dấu hiệu dị ứng thức ăn, việc xử lý nhanh và đúng cách là rất quan trọng để ngăn biến chứng nguy hiểm. Tùy theo mức độ phản ứng, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau:

1. Ngừng ngay loại thực phẩm nghi ngờ: Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu dị ứng thức ăn, hãy dừng ngay việc cho trẻ dùng loại thực phẩm nghi ngờ gây dị ứng. Không tiếp tục cho ăn dù chỉ một lượng nhỏ, vì điều đó có thể làm phản ứng trở nên nghiêm trọng hơn.
2. Theo dõi triệu chứng và đánh giá mức độ: Sau khi ngừng thực phẩm, cha mẹ cần quan sát kỹ biểu hiện của trẻ trong vài giờ.
   • Với các biểu hiện nhẹ như nổi mẩn, ngứa, tiêu chảy nhẹ, có thể theo dõi tại nhà.
   • Nếu có dấu hiệu nặng như khó thở, khò khè, sưng lưỡi hoặc nôn liên tục, cần xử trí y tế ngay vì đây có thể là sốc phản vệ – một tình trạng nguy hiểm tính mạng.
3. Sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ:
   • Với phản ứng nhẹ, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng histamin đường uống để giảm ngứa, nổi mẩn và khó chịu. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hoặc tăng liều khi chưa có hướng dẫn chuyên môn.
   • Trong trường hợp nghi ngờ sốc phản vệ, trẻ cần được tiêm epinephrine (adrenaline) ngay lập tức nếu đã được bác sĩ kê sẵn và hướng dẫn sử dụng.
4. Đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu bất thường: Bất kỳ biểu hiện nặng nào như khó thở, tím tái, lơ mơ hoặc phản ứng lan rộng toàn thân đều cần cấp cứu y tế ngay. Trẻ cần được theo dõi chuyên khoa để đánh giá mức độ dị ứng và nguy cơ tái phát trong tương lai.
5. Đi khám để xác định chính xác dị nguyên: Sau khi phản ứng dị ứng ổn định, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám tại cơ sở y khoa uy tín. Tại đây, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định các xét nghiệm như định lượng IgE đặc hiệu trong máu hoặc test lẩy da (SPT) để xác định chính xác loại thực phẩm gây dị ứng, từ đó xây dựng kế hoạch tránh tiếp xúc và phòng ngừa hiệu quả về sau.

Cách chẩn đoán và điều trị dị ứng thức ăn ở trẻ

Để quản lý hiệu quả dị ứng thực phẩm ở trẻ, việc chẩn đoán chính xác và điều trị đúng hướng là yếu tố then chốt. Quá trình này thường bao gồm nhiều bước kết hợp từ khai thác tiền sử đến xét nghiệm chuyên sâu.

1. Chẩn đoán dị ứng thức ăn ở trẻ

Việc chẩn đoán cần phối hợp các bước chuyên khoa nhằm xác định chính xác dị nguyên:

• Khai thác tiền sử và triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về loại thực phẩm đã ăn, thời gian xuất hiện phản ứng và tiền sử dị ứng của trẻ cũng như gia đình. Đây là bước đầu giúp khoanh vùng dị nguyên nghi ngờ.
• Test lẩy da (Skin Prick Test – SPT): Một lượng nhỏ dị nguyên được đưa lên da để quan sát phản ứng. Kết quả dương tính gợi ý cơ thể có mẫn cảm với dị nguyên đó, nhưng không khẳng định chắc chắn dị ứng lâm sàng.
• Xét nghiệm định lượng IgE đặc hiệu: Đo nồng độ kháng thể IgE trong máu đối với từng loại thực phẩm cụ thể, giúp đánh giá mức độ mẫn cảm.
• Nghiệm pháp thử thách đường miệng (Oral Food Challenge): Là tiêu chuẩn vàng để xác định dị ứng, thực hiện dưới sự giám sát nghiêm ngặt tại cơ sở y tế, nơi trẻ được cho ăn từng lượng nhỏ thực phẩm nghi ngờ để theo dõi phản ứng.

Bạn có thể làm xét nghiệm dị ứng tại Trung tâm Y khoa DIAG để xác định chính xác tác nhân gây mẫn cảm thông qua định lượng IgE đặc hiệu trong máu. Gói xét nghiệm sàng lọc đến 72 dị nguyên và chuyên sâu 16 dị nguyên phổ biến, giúp đánh giá mức độ dị ứng nhanh chóng và chính xác. Với hơn 25 năm kinh nghiệm cùng 40+ điểm lấy mẫu toàn quốc, DIAG mang đến dịch vụ an toàn – tin cậy – tiện lợi. Liên hệ DIAG để được tư vấn:

• Trang chủ: https://diag.vn
• Hotline: 1900 1717
• Chi nhánh: https://diag.vn/location/

2. Điều trị dị ứng thức ăn ở trẻ

Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn dị ứng thực phẩm, nhưng các biện pháp điều trị và kiểm soát có thể giúp trẻ sống an toàn và giảm nguy cơ tái phát:

• Tránh hoàn toàn thực phẩm gây dị ứng: Đây là nguyên tắc điều trị hàng đầu. Gia đình cần đọc kỹ nhãn thực phẩm, thông báo cho nhà trường và người chăm sóc để phòng ngừa tiếp xúc.
• Sử dụng thuốc khi cần thiết: Với phản ứng nhẹ, thuốc kháng histamin có thể được chỉ định để giảm ngứa, nổi mẩn. Trong trường hợp phản ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ, tiêm epinephrine (adrenaline) là biện pháp cấp cứu bắt buộc, sau đó trẻ cần được theo dõi tại bệnh viện.
• Liệu pháp giải mẫn cảm đường uống (OIT): Một số trung tâm dị ứng có thể áp dụng phương pháp này nhằm giúp cơ thể làm quen dần với dị nguyên ở liều rất nhỏ. Tuy nhiên, phương pháp vẫn đang trong quá trình nghiên cứu và chỉ thực hiện dưới giám sát chuyên khoa.

Lời khuyên phòng ngừa dị ứng ở trẻ

1. Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu: Sữa mẹ cung cấp kháng thể tự nhiên giúp củng cố hệ miễn dịch và giảm nguy cơ phát triển dị ứng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị duy trì bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, sau đó kết hợp với ăn dặm phù hợp để hỗ trợ sự phát triển sức đề kháng của trẻ.
2. Cho trẻ tiếp xúc thực phẩm dễ gây dị ứng đúng thời điểm: Việc giới thiệu sớm các thực phẩm có khả năng gây dị ứng cao như trứng, đậu phộng hoặc cá từ khoảng 4 – 6 tháng tuổi (khi trẻ đã sẵn sàng ăn dặm) có thể giúp giảm nguy cơ hình thành dị ứng. Ngược lại, trì hoãn quá lâu có thể khiến hệ miễn dịch nhạy cảm hơn với các protein này.
3. Tập trung vào chế độ ăn đa dạng, cân bằng: Cung cấp chế độ ăn dinh dưỡng đa dạng từ sớm giúp hệ miễn dịch học cách nhận diện và dung nạp nhiều loại protein khác nhau. Điều này có thể làm giảm nguy cơ dị ứng chéo và giúp trẻ phát triển khả năng dung nạp tốt hơn theo thời gian.
4. Theo dõi phản ứng khi thử thực phẩm mới: Khi cho trẻ ăn thực phẩm mới, đặc biệt là nhóm dễ gây dị ứng, nên bắt đầu với lượng rất nhỏ và theo dõi kỹ trong vòng 2 giờ đầu – thời điểm các phản ứng dị ứng thường xuất hiện. Nếu có bất kỳ biểu hiện bất thường nào như phát ban, sưng môi hay nôn ói, cần ngừng ngay và đưa trẻ đi khám.
5. Đi khám sớm khi trẻ có yếu tố nguy cơ: Với những trẻ có tiền sử gia đình bị dị ứng thức ăn, hen suyễn, viêm da cơ địa hoặc đã từng có phản ứng với thực phẩm, nên được thăm khám bác sĩ chuyên khoa. Việc này giúp xác định nguy cơ, làm xét nghiệm cần thiết và lên kế hoạch phòng ngừa chủ động.

Lời kết

Trẻ bị dị ứng thức ăn là vấn đề thường gặp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được chẩn đoán sớm và xử lý đúng cách. Cha mẹ nên chủ động đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa và thực hiện các xét nghiệm dị ứng cần thiết để xác định chính xác dị nguyên, từ đó xây dựng kế hoạch phòng ngừa phù hợp. Việc theo dõi sức khỏe định kỳ sẽ giúp giảm nguy cơ dị ứng tái phát và bảo vệ an toàn cho trẻ trong giai đoạn phát triển.

Xem thêm

• Mẹo chữa dị ứng thức ăn
• Dị ứng bia