Phác đồ xử trí sốc phản vệ theo Bộ Y tế (cập nhật 10.2025)

Sốc phản vệ là gì? Các cấp độ của sốc phản vệ và mức độ nguy hiểm

Sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, xảy ra rất nhanh và có thể đe dọa tính mạng. Đây là tình trạng cần được can thiệp y tế ngay lập tức để bảo vệ sức khỏe người bệnh. Theo mức độ nghiêm trọng, sốc phản vệ được chia làm 4 cấp độ, trong đó cấp độ càng cao thì tình trạng càng nguy hiểm và các cơ quan trong cơ thể bị ảnh hưởng càng nặng.

Về bản chất, sốc phản vệ xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức trước một tác nhân gây dị ứng như thuốc, thực phẩm, hoặc vết cắn của côn trùng. Phản ứng này kích thích giải phóng một lượng lớn các chất trung gian gây viêm, dẫn đến tình trạng sưng phù, co thắt cơ trơn, và rối loạn huyết động. Các triệu chứng điển hình của sốc phản vệ như khó thở, tụt huyết áp, hoặc thậm chí suy tuần hoàn.

Các cấp độ sốc phản vệ được phân loại dựa trên mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng:

• Cấp độ 1 (nhẹ): Người bệnh thường chỉ xuất hiện các dấu hiệu ngoài da như mẩn ngứa, nổi mề đay hoặc phù nhẹ.
• Cấp độ 2 (vừa): Xuất hiện triệu chứng ở da và hệ hô hấp, tim mạch và tiêu hóa. Một số dấu hiệu điển hình trong giai đoạn này gồm mẩn ngứa, nổi mề đay, phù nhẹ, ho, khó thở, hạ huyết áp nhẹ, buồn nôn, nôn mửa, v.v.
• Cấp độ 3 (nặng): Các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn, bao gồm co thắt phế quản gây khó thở, rối loạn huyết động nghiêm trọng khiến huyết áp giảm sâu. Nhiều trường hợp nặng người bệnh có thể mất ý thức hoặc ngất.
• Cấp độ 4 (rất nặng hoặc sốc): Người bệnh bị suy tuần hoàn nghiêm trọng, dẫn đến suy hô hấp, ngừng tim. Nếu không xử trí kịp thời, nguy cơ tử vong là rất cao.

Xem thêm: Biểu hiện sốc phản vệ khi truyền dịch

Tiêu chuẩn chẩn đoán sốc phản vệ theo Bộ Y tế

Theo Thông tư số 51/2017/TT-BYT của Bộ Y tế Việt Nam và các tổ chức y khoa uy tín như Hiệp hội Dị ứng châu Âu (EAACI), tiêu chuẩn chẩn đoán sốc phản vệ được chẩn đoán dựa trên thời điểm xuất hiện triệu chứng ở da, hệ hô hấp, hệ tuần hoàn hoặc tiêu hóa sau khi tiếp xúc với dị nguyên. Các tiêu chuẩn chẩn đoán sốc phản vệ gồm:

1. Xuất hiện các dấu hiệu đột ngột trên da như nổi mày đay, ngứa, phù mạch, kèm ít nhất một trong các tình trạng sau:

• Dấu hiệu hô hấp: Khó thở, khò khè, ho, giảm oxy máu.
• Dấu hiệu tuần hoàn: Tụt huyết áp hoặc các dấu hiệu hậu quả như ngất, mệt mỏi.
• Dấu hiệu tiêu hóa nghiêm trọng: Đau bụng dữ dội, nôn ói liên tục.

2. Xuất hiện đột ngột hai trong bốn dấu hiệu sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng đã biết hoặc nghi ngờ:

• Dấu hiệu ngoài da như mề đay, phù nề.
• Triệu chứng hô hấp như khó thở, ho.
• Rối loạn tuần hoàn, tụt huyết áp.
• Triệu chứng tiêu hóa (nôn, đau bụng).

3. Tụt huyết áp đột ngột sau khi tiếp xúc với dị nguyên và người bệnh có tiền sử dị ứng trước đó.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Nguyên tắc chung khi xử lí sốc phản vệ

Xử trí sốc phản vệ cần tuân theo những nguyên tắc quan trọng để bảo vệ người bệnh kịp thời và an toàn. Mục tiêu chính là nhanh chóng ngăn chặn phản ứng quá mức của cơ thể, duy trì đường thở, hô hấp và tuần hoàn ổn định, giúp tránh được những hậu quả nghiêm trọng.

Những nguyên tắc cơ bản khi xử lí sốc phản vệ gồm:

• Nhận biết sớm các biểu hiện như mẩn ngứa, khó thở, tụt huyết áp để can thiệp ngay.
• Loại bỏ nguyên nhân gây dị ứng ngay lập tức.
• Sử dụng adrenaline càng sớm càng tốt. Đây là thuốc cấp cứu quan trọng nhất, giúp dập tắt phản ứng nguy hiểm và cải thiện tuần hoàn, không nên trì hoãn.
• Đảm bảo người bệnh có thể thở dễ dàng, đặt vị trí phù hợp để ngăn ngừa tắc nghẽn đường thở.
• Ổn định tuần hoàn bằng cách truyền dịch nhanh và theo dõi huyết áp, mạch để duy trì chức năng tim mạch ổn định.
• Theo dõi liên tục chỉ số sinh tồn và phản ứng của bệnh nhân để điều chỉnh điều trị phù hợp.
• Sẵn sàng thực hiện hồi sức tim phổi ngay nếu người bệnh rơi vào tình trạng ngừng thở hoặc ngừng tim.
• Chuẩn bị phương án vận chuyển và điều trị tiếp tục trong cơ sở y tế để theo dõi lâu dài và xử trí chuyên sâu nếu cần.

Xem thêm: Sốc phản vệ thuốc tê

Quy trình xử trí sốc phản vệ cấp cứu theo Bộ Y tế

Quy trình xử lí tình trạng sốc phản vệ cấp cứu là một chuỗi các bước nhanh chóng và chính xác nhằm ổn định đường thở, tuần hoàn và hỗ trợ hô hấp cho bệnh nhân. Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo thực hiện các bước này đồng thời với việc vận chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế để theo dõi và điều trị tiếp. Các bước chính bao gồm:

• Ngưng ngay lập tức tiếp xúc với dị nguyên hoặc tác nhân gây phản ứng.
• Tiêm adrenaline (epinephrine) tiêm bắp ngay lập tức, liều 0,5 mg cho người lớn, điều chỉnh theo cân nặng trẻ em, có thể lặp lại sau 5 phút nếu cần.
• Đảm bảo đường thở thông thoáng, đặt bệnh nhân nằm ngửa, kê cao chân khi huyết áp thấp.
• Hỗ trợ thở với oxy tinh khiết để tăng cường cung cấp dưỡng khí cho cơ thể.
• Thiết lập đường tiêm tĩnh mạch để truyền dịch giúp ổn định huyết áp.
• Liên tục theo dõi các dấu hiệu sinh tồn như mạch, huyết áp và nhịp thở.
• Sẵn sàng hồi sức tim phổi (CPR) nếu bệnh nhân có suy hô hấp hoặc ngừng tim.
• Vận chuyển và tiếp tục theo dõi tại cơ sở y tế chuyên sâu.
• Chuyển bệnh nhân ngay lập tức đến cơ sở y tế chuyên sâu để tiếp tục theo dõi và điều trị.

Ý nghĩa của việc sử dụng thuốc Adrenalin trong xử trí sốc phản vệ theo Bộ Y tế

Adrenaline là thuốc duy nhất và quan trọng nhất trong cấp cứu sốc phản vệ. Nó giúp nhanh chóng đảo ngược các triệu chứng nguy hiểm bằng cách co mạch, giãn phế quản, làm tăng huyết áp và cải thiện tuần hoàn, đồng thời giảm phù nề ở đường thở.

Việc tiêm bắp adrenaline càng sớm càng làm giảm nguy cơ tử vong và biến chứng nghiêm trọng. Hướng dẫn Bộ Y tế cũng nhấn mạnh không trì hoãn tiêm adrenaline dù đang cố gắng thiết lập đường truyền tĩnh mạch.

Các biện pháp cấp cứu hỗ trợ khác

Ngoài thuốc adrenaline, quy trình cấp cứu sốc phản vệ theo Bộ Y tế còn đề xuất một số biện pháp hỗ trợ nhằm đảm bảo an toàn cho người bệnh:

• Cung cấp oxy qua mặt nạ để duy trì nồng độ oxy máu.
• Truyền dịch tĩnh mạch nhanh bằng dung dịch muối sinh lý để ổn định huyết áp, đặc biệt với những bệnh nhân tụt huyết áp hoặc mất nước.
• Theo dõi liên tục các dấu hiệu sinh tồn để điều chỉnh điều trị kịp thời.
• Nếu cần thiết, thực hiện hồi sức tim phổi cơ bản hoặc nâng cao.
• Sử dụng thêm thuốc kháng histamin hoặc corticosteroid, glucocorticoid sau khi đã tiêm adrenaline và theo hướng dẫn, tuy nhiên không thay thế adrenaline.

Các biện pháp này phối hợp nhằm hỗ trợ hệ hô hấp, tuần hoàn và ngăn ngừa các biến chứng cấp hay muộn, giúp người bệnh hồi phục nhanh và an toàn hơn.

Phác đồ điều trị sốc phản vệ và theo dõi sau cấp cứu

Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, việc điều trị sốc phản vệ tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng, giảm thiểu tối đa các di chứng nghiêm trọng hoặc rủi ro tử vong. Phác đồ điều trị sốc phản vệ nhằm mục đích cứu sống người bệnh bằng cách sử dụng thuốc cấp cứu mũi nhọn là adrenaline kết hợp với các biện pháp hỗ trợ khác. Cụ thể:

1. Điều trị cấp cứu:

• Ngừng ngay tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng, như thuốc, thực phẩm hoặc côn trùng.
• Tiêm adrenaline (epinephrine) đường tiêm bắp càng sớm càng tốt. Có thể lặp lại sau 5-15 phút nếu triệu chứng chưa cải thiện.
• Đặt bệnh nhân nằm ngửa, chân cao hơn đầu nếu huyết áp thấp.
• Hỗ trợ thở oxy từ 6 đến 8 lít/phút. Có thể mở khí quản để hỗ trợ hô hấp khi cần thiết.
• Truyền dịch tĩnh mạch với dung dịch muối sinh lý để ổn định huyết áp.
• Sử dụng thêm thuốc kháng histamin và corticosteroid theo chỉ định để giảm viêm và ngừa tái phát.

2. Theo dõi sau cấp cứu:

• Người bệnh cần được theo dõi sát ít nhất 24-48 giờ để phòng nguy cơ sốc phản vệ tái phát.
• Liên tục kiểm tra huyết áp, nhịp tim, nhịp thở và mức độ tỉnh táo của bệnh nhân.
• Chuẩn bị sẵn sàng adrenaline và các dụng cụ cấp cứu để xử trí kịp thời nếu có phản ứng trở lại.
• Tư vấn và hướng dẫn bệnh nhân, người nhà về cách phòng tránh nguyên nhân và hướng xử trí khi gặp phản ứng dị ứng.

Các trường hợp đặc biệt cần lưu ý trong khi xử lý sốc phản vệ

Trong quá trình cấp cứu sốc phản vệ, có một số trường hợp đặc biệt đòi hỏi sự chú ý và xử trí cẩn trọng hơn để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị:

• Đối với bệnh nhân đang dùng thuốc chẹn beta giao cảm (Beta-blockers): Cần chuẩn bị sử dụng thêm glucagon hỗ trợ khi cần vì thuốc này có thể làm giảm tác dụng của adrenaline.
• Đối với trẻ em và người cao tuổi: Liều adrenaline và cách xử trí cần linh hoạt điều chỉnh phù hợp với cân nặng và tình trạng sức khỏe. Người cao tuổi thường có nhiều bệnh nền nên cần theo dõi sát.
• Phản vệ trong quá trình gây mê hoặc phẫu thuật: Cần chú ý và phát hiện sớm vì các triệu chứng này thường khó nhận biết.
• Phản vệ do tiếp xúc với nhiều tác nhân dị ứng: Có thể gây phản ứng nặng, kéo dài và phức tạp hơn nên cần theo dõi và điều trị tích cực.
• Người bệnh có bệnh nền tim mạch, thận hoặc các bệnh mạn tính khác: Cần chăm sóc đặc biệt vì nhóm bệnh nhân này tiềm ẩn nguy cơ cao biến chứng nặng hơn.
• Phản vệ tái phát (phản vệ hai pha): Các triệu chứng sốc phản vệ có thể tái phát sau đó nhiều giờ hoặc vài ngày sau lần đầu. Cần theo dõi bệnh nhân trong ít nhất từ 24 – 48 tiếng đồng hồ.

Biện pháp phòng ngừa sốc phản vệ theo Bộ Y tế

Phòng ngừa sốc phản vệ là việc làm quan trọng để giảm nguy cơ phản ứng dị ứng nghiêm trọng và bảo vệ sức khỏe người bệnh. Mọi người nên chủ động:

• Hạn chế tiếp xúc với thuốc, thực phẩm hoặc các tác nhân có thể gây dị ứng hoặc từng bị dị ứng thuốc trước đó.
• Khai báo tiền sử dị ứng, bao gồm dị ứng thực phẩm, dị ứng thuốc khi đi khám hoặc tiêm phòng.
• Đọc kỹ nhãn mác thực phẩm hoặc thuốc, đặc biệt với các món lạ.
• Mang theo thuốc adrenaline tự tiêm nếu bác sĩ kê đơn, đặc biệt với những người có tiền sử sốc phản vệ.
• Mặc áo quần dài, đi giày dép đầy đủ, tránh sử dụng nước hoa và di chuyển cẩn trọng vùng có nhiều côn trùng.
• Nếu cần dùng món mới hay thực phẩm dễ gây dị ứng, nên thử một lượng nhỏ trước và theo dõi phản ứng của cơ thể.

Xem thêm: Phòng ngừa sốc phản vệ