Dị ứng là gì? Triệu chứng của các loại dị ứng thường gặp

Dị ứng là gì?

Dị ứng là một rối loạn của hệ miễn dịch, xảy ra khi hệ miễn dịch nhận diện các tác nhân gây dị ứng (dị nguyên) là mối đe dọa nguy hiểm. Đây thực chất là sự phản ứng quá mức của hệ miễn dịch đối với những thứ không đáng lo như phấn hoa, thức ăn, thuốc, bụi mịn hay lông động vật.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dị ứng được phân loại là một nhóm bệnh mạn tính. Trong đó bao gồm nhiều bệnh lý như viêm mũi dị ứng, hen phế quản dị ứng, viêm da cơ địa và dị ứng thức ăn. Các bệnh này thường gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như ngứa da, hắt hơi, sổ mũi, đau bụng hoặc tiêu chảy.

Mặc dù phần lớn các phản ứng dị ứng chỉ gây phiền toái, nhưng trong một số trường hợp nghiêm trọng, phản ứng có thể tiến triển thành sốc phản vệ trực tiếp đe dọa đến tính mạng.

Nguyên nhân dị ứng

Nguyên nhân dị ứng thường liên quan đến yếu tố di truyền và môi trường sống.

• Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc các bệnh dị ứng (hen suyễn, viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa) thường có nguy cơ bị dị ứng cao hơn.
• Môi trường sống: Hệ miễn dịch có thể nhạy cảm quá mức do bị ảnh hưởng bởi không khí ô nhiễm, chế độ ăn uống thay đổi, hoặc trẻ nhỏ ít tiếp xúc với vi khuẩn và vi sinh vật bình thường.

Cơ chế dị ứng

Dị ứng vốn không phải là một phản ứng “tức thời”, mà là một quá trình miễn dịch có tổ chức qua hai giai đoạn chính.

• Giai đoạn mẫn cảm: Hệ miễn dịch sẽ ghi nhớ dị nguyên khi cơ thể tiếp xúc lần đầu, từ đó kích hoạt chế độ phòng vệ bằng cách tạo ra các kháng thể IgE dành riêng cho dị nguyên nguyên đó.
• Giai đoạn phản ứng: Khi cơ thể lại tiếp xúc với dị nguyên đã từng ghi nhớ, kháng thể IgE được kích hoạt và giải phóng nhiều chất gây phản ứng mạnh. Những chất này chính là nguyên nhân gây hắt hơi, sổ mũi, ngứa, nổi mẩn, khó thở…

Có thể hình dung dị ứng giống như một hệ thống báo động giả, cứ liên tục phát còi inh ỏi trước những thứ bình thường vốn chẳng hề nguy hiểm.

Các loại dị ứng thường gặp

Dị ứng không chỉ có một dạng duy nhất, mà thường được phân loại dựa trên dị nguyên. Trong đó bao gồm các loại dị ứng phổ biến như dị ứng đường hô hấp, dị ứng thức ăn, da, thuốc hoặc do côn trùng đốt.

Dị ứng đường hô hấp

Dị ứng hô hấp xảy ra khi người bệnh hít phải các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, nấm mốc hoặc lông thú. Hệ miễn dịch sẽ phản ứng khi những chất này đi vào đường thở, dẫn đến tắc nghẽn, tiết dịch nhầy nhiều và gây khó thở.

Triệu chứng của dị ứng đường hô hấp:

• Hắt hơi liên tục.
• Sổ mũi, chảy nước mũi trong.
• Nghẹt mũi.
• Ngứa mũi, ngứa họng hoặc ngứa mắt.
• Khò khè, khó thở, ho kéo dài.

Xem thêm: Dị ứng lông chó

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Dị ứng thức ăn

Dị ứng thức ăn xảy ra khi hệ miễn dịch coi một số loại thực phẩm như sữa, trứng, hải sản hay đậu phộng là nguy hiểm. Những thực phẩm này khi đi vào cơ thể sẽ kích hoạt tế bào miễn dịch giải phóng histamin cùng nhiều chất khác. Hệ quả là gây nên phản ứng dị ứng nhanh chóng ở đường tiêu hóa, da và hệ hô hấp.

Triệu chứng của dị ứng thực phẩm:

• Ngứa hoặc sưng môi, lưỡi, họng.
• Nổi mề đay, phát ban.
• Đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, nôn.
• Nghẹt mũi hoặc khó thở.
• Choáng, tụt huyết áp.

Dị ứng thuốc

Dị ứng thuốc là phản ứng bất thường khi hệ miễn dịch coi thành phần của thuốc (ví dụ penicillin, aspirin hoặc thuốc gây mê) là có hại. Cơ thể sẽ tạo kháng thể hoặc tế bào miễn dịch tấn công và gây ra nhiều dạng phản ứng khác nhau, thường là nhẹ nhưng cũng có thể nguy hiểm tính mạng.

Triệu chứng của dị ứng thuốc:

• Phát ban đỏ, ngứa da.
• Sưng môi, mắt hoặc mặt.
• Sốt nhẹ, mệt mỏi.
• Thở khò khè, khó thở.
• Sốc phản vệ với tụt huyết áp, tim đập nhanh.

Dị ứng do côn trùng đốt

Dị ứng này xảy ra khi nọc độc từ côn trùng như ong, kiến hoặc ong bắp cày xâm nhập vào cơ thể. Với người có cơ địa dị ứng, hệ miễn dịch phản ứng mạnh với nọc độc gây sưng đỏ hoặc phản ứng toàn thân nghiêm trọng.

Triệu chứng của dị ứng do côn trùng đốt:

• Sưng, đỏ, đau rát tại chỗ đốt.
• Ngứa hoặc nổi mẩn toàn thân.
• Khó thở, thở khò khè.
• Chóng mặt, tụt huyết áp.
• Sốc phản vệ trong trường hợp nặng.

Dị ứng da – tiếp xúc

Dị ứng da tiếp xúc thường gặp khi da chạm vào hóa chất, mỹ phẩm, kim loại hoặc latex. Các loại dị ứng da này xảy ra khi hệ miễn dịch tại da nhận diện sai các chất và gây viêm, dẫn đến phản ứng dị ứng xuất hiện sau vài giờ tiếp xúc.

Triệu chứng của dị ứng da – tiếp xúc:

• Đỏ da, ngứa dữ dội tại vùng tiếp xúc.
• Nổi mẩn đỏ hoặc mụn nước li ti.
• Da khô, bong tróc hoặc nứt nẻ.
• Trường hợp kéo dài có thể thành viêm da mạn tính.

Đối tượng dễ bị dị ứng

Không phải ai cũng dễ bị dị ứng như nhau. Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy dị ứng thường xuất hiện ở những nhóm người có yếu tố di truyền, đặc điểm cơ thể hoặc môi trường sống đặc biệt.

• Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người trẻ tuổi.
• Người có yếu tố di truyền nếu cha mẹ hoặc anh chị em mắc bệnh dị ứng.
• Người sống trong môi trường ô nhiễm.
• Người hút thuốc hoặc hít khói thuốc thụ động.
• Người có bệnh lý nền về miễn dịch hoặc hô hấp như hen suyễn, viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng…
• Người có cơ địa nhạy cảm với thuốc.
• Người có chế độ ăn uống với nhiều thực phẩm chế biến sẵn.
• Người có lối sống sinh hoạt ít tiếp xúc môi trường tự nhiên.
• Trẻ có tình trạng sức khỏe đặc biệt từ sớm như sinh mổ, sinh non hoặc không bú mẹ hoàn toàn.

Xem thêm: Dị ứng ở trẻ em

Biến chứng của dị ứng nếu không được điều trị

Dị ứng nếu không được kiểm soát có thể dẫn đến nhiều biến chứng y khoa nghiêm trọng.

• Hen phế quản: Biến chứng này là tình trạng đường thở co thắt và viêm mạn tính, gây khó thở, ho, khò khè kéo dài. Nếu không kiểm soát tốt có thể dẫn đến các cơn hen suyễn cấp nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng.
• Viêm xoang mạn tính: Đây là tình trạng viêm kéo dài ở các hốc xoang, thường do tắc nghẽn mũi và ứ dịch lâu ngày. Người bệnh có thể bị nghẹt mũi, đau nhức vùng mặt và mệt mỏi kéo dài.
• Viêm tai giữa ứ dịch: Trẻ em dễ bị viêm tai giữa nếu dịch nhầy từ mũi xoang tràn vào tai giữa. Nếu không điều trị, tình trạng này có thể gây giảm thính lực, chậm nói hoặc ảnh hưởng đến học tập.
• Polyp mũi: Polyp mũi là khối mềm hình thành từ niêm mạc mũi bị viêm mạn tính, có thể gây tắc nghẽn đường thở. Người bệnh thường khó thở, giảm khứu giác và dễ bị nhiễm trùng hô hấp tái phát.
• Ảnh hưởng đến phát triển thể chất: Trẻ em bị dị ứng mạn tính và tắc nghẽn mũi lâu ngày có thể bị ảnh hưởng đến giấc ngủ, ăn uống, dẫn đến chậm phát triển chiều cao và cân nặng. Một số trẻ còn có nguy cơ mặt dài, răng hô do thở bằng miệng kéo dài.
• Sốc phản vệ: Đây là phản ứng dị ứng cấp tính, khởi phát nhanh và cực kỳ nguy hiểm, có thể xảy ra sau khi tiếp xúc với thuốc, thức ăn hay nọc côn trùng. Người bệnh tụt huyết áp, khó thở, có thể tử vong trong vài phút nếu không được cấp cứu kịp thời.

Xem thêm: Dị ứng hóa chất

Chẩn đoán tình trạng dị ứng

Việc chẩn đoán không thể dựa vào triệu chứng đơn lẻ, mà phải dựa trên kết hợp giữa bệnh sử chi tiết và các xét nghiệm chuyên biệt. Điều này là vì nhiều tình trạng khác không phải dị ứng (như không dung nạp thực phẩm, kích ứng cơ học, viêm nhiễm) cũng có triệu chứng tương tự.

Các xét nghiệm giúp xác định loại dị ứng, mức độ phản ứng và dị nguyên cụ thể. Thậm chí một số trường hợp đặc biệt cần phải thử tiếp xúc với dị nguyên dưới sự giám sát y tế để xác nhận chẩn đoán.

Một số xét nghiệm chẩn đoán có thể cần trong chẩn đoán như:

• Test da: Xác định phản ứng tức thì với dị nguyên hít vào hoặc ăn uống.
• Xét nghiệm máu IgE: Đo nồng độ IgE phản ứng với dị nguyên cụ thể.
• Xét nghiệm tổng IgE máu: đánh giá tổng mức độ dị ứng toàn cơ thể.
• Test áp da: Kiểm tra dị ứng tiếp xúc da, nếu nghi ngờ dị ứng với chất tẩy rửa, kim loại, mỹ phẩm…
• Test kích thích: Cho tiếp xúc trực tiếp dị nguyên trong môi trường y tế, chủ yếu dùng cho tình trạng dị ứng thực phẩm và thuốc.

Xem thêm: Dị ứng lông mèo

Cách điều trị bệnh dị ứng hiệu quả

Điều trị dị ứng không chỉ là dùng thuốc giảm triệu chứng, mà còn bao gồm cả việc tránh tiếp xúc dị nguyên và điều chỉnh lối sống một cách hợp lý. Một số trường hợp có thể cần đến liệu pháp miễn dịch để kiểm soát bệnh lâu dài.

• Tránh tiếp xúc với dị nguyên: Không ăn các thực phẩm gây dị ứng, kiểm soát môi trường sống và không sử dụng các loại sản phẩm/mỹ phẩm có thể gây kích ứng.
• Điều trị với thuốc: Đây là giải pháp kiểm soát triệu chứng nhanh chóng và hiệu quả. Trong đó bao gồm một số nhóm thuốc chính như thuốc kháng histamine (giảm ngứa, hắt hơi), corticosteroid (giảm viêm mũi, viêm da, hen suyễn), thuốc giãn phế quản (cho người bị dị ứng hô hấp), và adrenaline (EpiPen) để xử lý dị ứng sốc phản vệ.
• Liệu pháp miễn dịch đặc hiệu: Liệu pháp hữu ích với trường hợp dị ứng không cải thiện bằng thuốc hoặc có nguy cơ tiến triển nặng. Quá trình điều trị thường kéo dài từ 3 – 5 năm, giúp giảm triệu chứng và ngăn dị ứng tiến triển thành hen suyễn hoặc viêm mãn tính.

Ngoài ra, việc chữa trị còn bao gồm nhiều biện pháp hỗ trợ về chế độ ăn uống tăng cường miễn dịch và kiểm soát bệnh đi kèm. Bởi một số tình trạng như hen suyễn hoặc viêm da dị ứng có thể gây kích thích trở lại.

Một số câu hỏi liên quan đến hiện tượng dị ứng

Dị ứng cấp là gì?

Dị ứng cấp là phản ứng dị ứng xảy ra nhanh chóng, thường chỉ trong vài phút đến vài giờ sau khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên. Người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng đột ngột như nổi mề đay, ngứa, sổ mũi, sưng môi, mí mắt hoặc họng, khó thở, thậm chí sốc phản vệ đe dọa tính mạng.

Dị ứng cấp khác gì so với dị ứng thông thường?

Dị ứng cấp xảy ra rất nhanh, chỉ vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc với dị nguyên và thường biểu hiện rầm rộ, đột ngột như nổi mề đay toàn thân, sưng phù đường thở, khó thở hoặc sốc phản vệ.

Dị ứng thông thường tiến triển chậm, lặp đi lặp lại và dai dẳng. Ví dụ như viêm mũi dị ứng theo mùa, chàm, hoặc hen suyễn dị ứng, với triệu chứng chủ yếu gây khó chịu nhưng ít khi đe dọa tính mạng ngay lập tức.

Tự nhiên bị dị ứng có đáng lo không?

Việc đột ngột xuất hiện dị ứng có thể gây lo lắng nhưng không phải trường hợp nào cũng nguy hiểm. Tuy nhiên, một số trường hợp nặng như khó thở, sưng phù nhanh hoặc sốc phản vệ cần phải thăm khám bác sĩ ngay để có hướng điều trị hiệu quả.

Tiền sử dị ứng là gì?

Tiền sử dị ứng là thông tin về những lần người bệnh từng trải qua dị ứng trong quá khứ. Trong đó bao gồm loại dị nguyên (thuốc, thức ăn, phấn hoa…), mức độ phản ứng và cách điều trị đã áp dụng.

Có các loại dị ứng ngoài da nào?

Dị ứng ngoài da có nhiều dạng khác nhau, bao gồm mề đay, viêm da tiếp xúc, viêm da cơ địa và phù mạch. Các dạng này có thể nhẹ hoặc nặng, tùy cơ địa từng người và mức độ tiếp xúc với dị nguyên.

Bị dị ứng cần phải làm gì?

Việc đầu tiên cần làm là xác định và tránh tiếp xúc với dị nguyên. Sau đó bạn hãy theo dõi triệu chứng và nhanh chóng đi khám bác sĩ để được kê đơn thuốc cải thiện triệu chứng.

Khi bị dị ứng thì bạn không nên chủ quan vì nhiều trường hợp không tự hết triệu chứng mà có thể kéo dài, ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe.

Ngoài ra, bạn cũng nên chủ động xét nghiệm sàng lọc dị ứng. Đây là giải pháp hữu hiệu để biết trước những tác nhân nào có thể gây dị ứng, từ đó bạn có hướng thay đổi lối sống và chế độ ăn uống phù hợp hơn.

Hiện Trung Tâm Y Khoa DIAG là điểm làm xét nghiệm dị ứng được nhiều người tin tưởng. DIAG không chỉ giúp bạn sàng lọc hơn 72 chất gây dị ứng nhanh chóng mà còn hỗ trợ bạn lên kế hoạch ăn uống phù hợp nhằm đảm bảo sức khỏe tốt nhất.

• Gói xét nghiệm Dị ứng sàng lọc hơn 72 dị nguyên: Tại đây
• Đăng ký lấy mẫu xét nghiệm tại nhà: Tại đây

Xem thêm

• Dị ứng thai kỳ
• Dị ứng mắt