Dị ứng thời tiết lạnh nổi mẩn đỏ cần làm gì? Làm sao để điều trị

Dị ứng thời tiết lạnh là gì?

Dị ứng thời tiết lạnh là phản ứng của hệ miễn dịch khi da tiếp xúc với nhiệt độ thấp, chẳng hạn như không khí lạnh, nước lạnh hoặc gió lạnh. Biểu hiện thường gặp là nổi mẩn đỏ, sưng, ngứa hoặc phát ban tại vùng tiếp xúc.

Theo Học viện Dị ứng, Hen và Miễn dịch học Hoa Kỳ (AAAAI), tình trạng này là một dạng mày đay kích ứng – nghĩa là không do dị nguyên đặc hiệu mà do yếu tố vật lý, cụ thể là nhiệt độ lạnh. Một số trường hợp nặng có thể gây phản vệ nếu toàn thân tiếp xúc lạnh, ví dụ khi bơi trong nước lạnh.

Dị ứng thời tiết lạnh nổi mẩn đỏ do đâu?

Phản ứng nổi mẩn ngứa khi trời lạnh như tay bị ngứa khi gặp nước lạnh xảy ra do các tế bào mast dưới da giải phóng histamine và các chất trung gian viêm, gây giãn mạch, ngứa, nổi mề đay và sưng đỏ. Đây là cơ chế tương tự mày đay thông thường nhưng được kích hoạt bởi nhiệt độ thấp thay vì dị nguyên như phấn hoa hay thức ăn.

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ dị ứng khi trời lạnh và da bị khô ngứa vào mùa đông gồm:

• Nhiệt độ thay đổi đột ngột: Khi cơ thể từ môi trường ấm chuyển sang lạnh, phản ứng co mạch – giãn mạch diễn ra mạnh, dễ kích hoạt hệ miễn dịch.
• Yếu tố di truyền hoặc bệnh lý miễn dịch: Một số người có bất thường gen (như hội chứng PLAID khiến da phản ứng quá mức với lạnh.
• Bệnh mạn tính hoặc nhiễm trùng nền: Một số trường hợp dị ứng khi trời lạnh nổi mẩn ngứa xuất hiện sau viêm gan, bệnh tự miễn hoặc nhiễm virus nhất định.

Đây là phản ứng không phụ thuộc IgE, nghĩa là cơ chế miễn dịch khác với dị ứng thực sự, nhưng hậu quả lâm sàng vẫn có thể nghiêm trọng nếu không được phát hiện và phòng tránh đúng cách.

Xem thêm: Dị ứng nắng

Triệu chứng thường gặp

Triệu chứng ngứa da vào mùa đông hoặc trời lạnh thường xuất hiện ngay sau khi da tiếp xúc với nhiệt độ thấp, bùng phát trong vòng 5–10 phút và biến mất sau khoảng 1–2 giờ nếu không nhiễm lạnh thêm. Mức độ phản ứng khác nhau tùy cơ địa, từ nhẹ đến nặng.

Các biểu hiện phổ biến gồm:

• Nổi mẩn, sưng, ngứa rát, nổi mề đay, khô da tại vùng da tiếp xúc lạnh: Thường gặp ở tay, mặt, cổ hoặc chân.
• Sưng môi, mí mắt hoặc vùng tiếp xúc nước lạnh: Có thể xảy ra khi uống nước lạnh hoặc rửa mặt bằng nước lạnh.
• Cảm giác nóng rát, châm chích hoặc sưng phù nhanh chóng sau khi da ấm trở lại.
• Trong trường hợp nặng: Người bệnh có thể chóng mặt, tụt huyết áp, khó thở – dấu hiệu của sốc phản vệ, đặc biệt sau khi tắm hoặc bơi trong nước lạnh.

Các dạng biểu hiện dị ứng thời tiết lạnh

Dị ứng thời tiết lạnh không chỉ có một dạng duy nhất. Tình trạng này được phân loại trong nhóm mày đay kích ứng do yếu tố vật lý và có thể chia thành nhiều dạng khác nhau:

Các dạng thường gặp gồm:

• Mày đay do lạnh nguyên phát: Là thể phổ biến nhất, không xác định được nguyên nhân cụ thể. Bệnh nhân phản ứng với gió lạnh, nước lạnh hoặc vật lạnh.
• Mày đay do lạnh thứ phát: Liên quan đến bệnh lý khác như nhiễm virus, viêm gan, bệnh tự miễn hoặc ung thư máu.
• Mày đay do lạnh toàn thân: Phản ứng nặng toàn thân khi tiếp xúc lạnh diện rộng có thể gây hạ huyết áp, khó thở, thậm chí ngất.
• Hội chứng dị ứng lạnh di truyền (FCAS): Dạng hiếm, di truyền trội, đặc trưng bởi sốt, đau khớp, phát ban sau phơi nhiễm lạnh kéo dài.

Một số tài liệu gần đây còn nhắc đến hội chứng PLAID – rối loạn miễn dịch bẩm sinh gây phản ứng mạnh với lạnh ở cả da và đường hô hấp.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Đối tượng dễ mắc dị ứng khi trời lạnh

Dị ứng thời tiết lạnh có thể gặp ở mọi người, nhưng thường xuất hiện nhiều nhất ở người trẻ tuổi và nữ giới. Một số nhóm có nguy cơ cao hơn gồm:

• Người có cơ địa dị ứng và sức đề kháng kém (viêm da cơ địa, mày đay, viêm mũi dị ứng).
• Người từng nhiễm virus hoặc mắc bệnh tự miễn, có thể phát triển dạng mày đay do lạnh thứ phát.
• Người thường xuyên tiếp xúc lạnh như nhân viên kho lạnh, ngư dân, vận động viên bơi lội.
• Trẻ em và thanh thiếu niên, da nhạy cảm hơn với thay đổi nhiệt độ và sức đề kháng yếu.

Cách điều trị khi bị dị ứng thời tiết lạnh

Việc trị dị ứng thời tiết lạnh cần dựa trên mức độ triệu chứng và khả năng đáp ứng thuốc của từng người. Mục tiêu chính là giảm phản ứng da, phòng ngừa tái phát và ngăn ngừa biến chứng phản vệ. Các hướng xử lý phổ biến gồm:

• Tránh tiếp xúc lạnh: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Người bệnh nên giữ cơ thể ấm, tránh tắm nước lạnh, không ăn uống đồ lạnh và hạn chế tiếp xúc trực tiếp với gió lạnh.
• Sử dụng thuốc kháng histamine H1 thế hệ 2: Là lựa chọn đầu tay giúp giảm ngứa, nổi mẩn, sưng đỏ. Có thể tăng liều gấp 2–4 lần nếu triệu chứng chưa kiểm soát tốt theo khuyến cáo của EAACI/GA²LEN 2022.
• Điều trị nâng cao khi kháng trị: Với trường hợp nặng hoặc không đáp ứng kháng histamine, bác sĩ có thể chỉ định omalizumab (kháng thể kháng IgE) hoặc ciclosporin A, dựa trên đánh giá chuyên khoa.
• Xử trí cấp cứu khi có phản vệ: Nếu xuất hiện khó thở, tụt huyết áp hoặc sưng phù toàn thân, cần tiêm epinephrine (adrenaline) và gọi cấp cứu ngay.
• Theo dõi và tái khám định kỳ: Người bệnh nên được kiểm tra thường xuyên tại cơ sở y tế uy tín, để xác định mức độ nhạy cảm với lạnh và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Đa số bệnh nhân kiểm soát tốt triệu chứng sau khi tuân thủ tránh lạnh và trị đúng phác đồ trong 6–12 tháng.

Biện pháp phòng ngừa dị ứng và ngứa da khi trời lạnh

Phòng ngừa là bước quan trọng nhất giúp giảm nguy cơ bùng phát dị ứng và ngứa da khi nhiệt độ xuống thấp. Một số biện pháp hữu ích gồm:

• Giữ ấm cơ thể đúng cách: Mặc đủ lớp quần áo, đeo găng tay, khăn choàng và che kín da khi ra ngoài trời lạnh. Đặc biệt, tránh để gió lạnh tiếp xúc trực tiếp với mặt và cổ.
• Tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột: Không nên bước ra môi trường lạnh ngay sau khi ở nơi ấm hoặc ngược lại. Khi cần ra ngoài, nên đứng ở khu vực trung gian vài phút để cơ thể thích nghi.
• Hạn chế tiếp xúc nước lạnh: Tắm bằng nước ấm, tránh ngâm tay chân hoặc bơi lội trong nước lạnh – nguyên nhân phổ biến gây bùng phát phản ứng mạnh, thậm chí phản vệ.
• Dưỡng ẩm da hằng ngày: Da khô dễ kích ứng và ngứa hơn khi trời lạnh. Nên sử dụng kem dưỡng ẩm sau khi tắm để phục hồi hàng rào bảo vệ da.
• Chủ động dùng thuốc dự phòng khi được bác sĩ chỉ định: Một số trường hợp được khuyên dùng kháng histamine liều thấp trước khi ra lạnh, giúp giảm nguy cơ nổi mẩn và sưng đỏ.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Hầu hết các trường hợp dị ứng thời tiết lạnh chỉ gây khó chịu nhẹ, nhưng bạn nên đi khám bác sĩ chuyên khoa Dị ứng – Miễn dịch lâm sàng nếu có các dấu hiệu sau:

• Nổi mẩn, sưng phù lan rộng hoặc kéo dài trên 2 ngày.
• Cảm giác mệt mỏi, khó thở, chóng mặt, sưng môi – lưỡi – họng sau khi tiếp xúc lạnh (dấu hiệu cảnh báo phản vệ).
• Triệu chứng tái phát nhiều lần dù đã giữ ấm và dùng thuốc.

Xem thêm

• Dị ứng thời tiết ỏ mặt
• Viêm mũi dị ứng thời tiết