Dị ứng ánh nắng mặt trời: Dấu hiệu và cách điều trị an toàn tại nhà

Dị ứng nắng là gì?

Dị ứng nắng là tình trạng da phản ứng bất thường khi tiếp xúc với tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời. Người bị dị ứng ánh nắng mặt trời thường xuất hiện mẩn đỏ, ngứa, phát ban, phồng rộp hoặc nổi sần ở vùng da hở chỉ sau vài phút phơi nắng.

Theo Tổ chức Dị ứng, Hen và Miễn dịch châu Âu (EAACI), dị ứng ánh nắng mặt trời bao gồm nhiều thể bệnh như ban do ánh sáng đa hình và mề đay do ánh sáng, mỗi dạng có cơ chế phản ứng miễn dịch khác nhau nhưng đều liên quan đến sự nhạy cảm quá mức của da với tia UV.

Nguyên nhân gây dị ứng nắng

Dị ứng ánh nắng mặt trời có thể xuất phát từ nhiều yếu tố nội sinh và ngoại sinh, trong đó phổ biến nhất là:

1. Phản ứng miễn dịch bất thường: Cơ thể nhận diện ánh sáng mặt trời như một “tác nhân lạ”, kích hoạt phản ứng viêm gây mẩn đỏ và ngứa da.
2. Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như kháng sinh nhóm tetracycline, thuốc lợi tiểu thiazide, NSAID, hoặc retinoid có thể làm tăng nhạy cảm da với tia UV, dễ dẫn đến dị ứng.
3. Hóa chất và mỹ phẩm nhạy sáng: Nước hoa, kem chống lão hóa, hoặc sản phẩm chứa hương liệu, axit trái cây (AHA/BHA) có thể gây kích ứng da khi ra nắng.
4. Yếu tố di truyền hoặc bệnh lý da nền: Người mắc lupus ban đỏ, bệnh porphyria hoặc có yếu tố di truyền nhạy sáng dễ bị phản ứng mạnh hơn với ánh nắng.

Triệu chứng dị ứng ánh nắng mặt trời

Dị ứng ánh nắng mặt trời thường xuất hiện chỉ sau vài phút đến vài giờ tiếp xúc với nắng. Triệu chứng có thể khác nhau tùy cơ địa và mức độ nhạy cảm, nhưng phổ biến nhất gồm:

• Da nổi mẩn đỏ, ngứa ngáy hoặc rát nhẹ: Thường gặp ở vùng da hở như cổ, tay, mu bàn tay, ngực trên.
• Phát ban dạng sẩn hoặc mụn nước nhỏ: Một số người có thể phát ban, nổi sẩn ngứa thành mảng, đôi khi kèm phồng rộp nhẹ.
• Da sạm hoặc bong tróc sau vài ngày: Khi triệu chứng phản ứng giảm dần, vùng da tổn thương có thể sậm màu hoặc bong vảy mỏng.

Dị ứng này thường không gây nguy hiểm tính mạng nhưng ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống, đặc biệt nếu tái phát nhiều lần hoặc để lại sẹo thâm. Việc để da tiếp xúc lâu dài với tia UV mà không được bảo vệ còn làm tăng nguy cơ lão hóa sớm và ung thư da.

Xem thêm: Dị ứng thời tiết lạnh

Các dạng dị ứng ánh nắng mặt trời phổ biến

Dị ứng ánh nắng mặt trời không chỉ có một dạng duy nhất mà gồm nhiều thể khác nhau, tùy vào cơ chế phản ứng của da với tia cực tím. Ba dạng thường gặp nhất gồm:

Ban do ánh sáng đa hình (PMLE)

Đây là dạng dị ứng nắng phổ biến nhất, chiếm phần lớn các trường hợp. Người bệnh thường xuất hiện mẩn đỏ, ngứa sần hoặc mụn nước nhỏ ở vùng da hở như cổ, cánh tay, ngực trên sau vài giờ phơi nắng. Bệnh hay tái phát vào mùa hè và có xu hướng giảm dần khi da quen với ánh sáng mặt trời.

Mề đay do ánh sáng

Mề đay do ánh sáng xuất hiện rất nhanh, chỉ vài phút sau khi tiếp xúc với nắng. Da nổi mẩn đỏ, sưng và ngứa dữ dội; khi vào bóng râm hoặc tránh nắng, triệu chứng thường biến mất trong vòng 30–60 phút. Đây là dạng phản ứng tức thì của hệ miễn dịch do tế bào mast phóng thích histamine khi da tiếp xúc tia UV.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Viêm da quang hóa

Dạng này xảy ra khi da trở nên nhạy cảm bất thường với ánh sáng do tác động của thuốc, mỹ phẩm hoặc hóa chất. Biểu hiện thường giống viêm da tiếp xúc: da đỏ, ngứa rát, có thể bong vảy và sạm sau khi lành. Nếu tiếp xúc ánh sáng kéo dài, tổn thương có thể lan rộng và để lại thâm sạm kéo dài.

Phương pháp chẩn đoán dị ứng nắng

Chẩn đoán dị ứng nắng chủ yếu dựa vào thăm khám lâm sàng kết hợp với các xét nghiệm hỗ trợ để loại trừ những nguyên nhân khác gây phát ban ngoài da.

• Khai thác bệnh sử và thăm khám da liễu: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về thời điểm xuất hiện triệu chứng, mức độ tiếp xúc ánh sáng mặt trời, thuốc đang sử dụng và tiền sử bệnh da liễu hoặc dị ứng. Sau đó, quan sát đặc điểm tổn thương da (ban đỏ, sẩn, mụn nước, vị trí phân bố).
• Xét nghiệm ánh sáng (Phototesting): Bác sĩ da liễu có thể chiếu các loại tia UV khác nhau lên vùng da nhỏ để kiểm tra phản ứng, giúp xác định người bệnh có nhạy cảm đặc biệt với tia UVA hay UVB. Đây là phương pháp quan trọng để phân biệt các dạng dị ứng nắng.
• Xét nghiệm máu và sinh thiết da: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu để loại trừ bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, hoặc sinh thiết da nhằm quan sát mô học dưới kính hiển vi, giúp khẳng định chẩn đoán.
• Patch test có chiếu sáng (Photopatch test): Dùng để phát hiện tình trạng viêm da dị ứng quang hóa (photoallergic dermatitis), khi da phản ứng với sự kết hợp giữa ánh sáng và hóa chất/thuốc.

Cách điều trị dị ứng nắng mẩn đỏ

Tùy mức độ nhẹ hay nặng, người bị dị ứng có thể áp dụng các biện pháp điều trị sau để làm dịu da và phục hồi hiệu quả.

• Tránh nắng ngay khi có dấu hiệu kích ứng: Khi da bắt đầu đỏ hoặc ngứa rát, nên di chuyển vào nơi râm mát hoặc trong nhà, tránh để da tiếp xúc thêm với tia UV. Việc dừng phơi nắng sớm giúp giảm phản ứng viêm và hạn chế mẩn đỏ lan rộng.
• Làm dịu da bằng chườm mát và dưỡng ẩm: Dùng khăn sạch thấm nước mát đắp nhẹ lên vùng da bị kích ứng trong 10–15 phút. Sau đó, bôi kem dưỡng ẩm có thành phần phục hồi như panthenol, lô hội, hoặc ceramide để giảm rát, bong tróc. Tránh bôi rượu, kem làm mát hoặc sản phẩm chứa hương liệu vì có thể khiến da kích ứng nặng hơn.
• Sử dụng thuốc bôi hoặc uống khi cần thiết: Nếu da sưng đỏ, ngứa nhiều, bác sĩ có thể kê thuốc bôi chứa corticosteroid nhẹ giúp giảm viêm, hoặc thuốc kháng histamine đường uống (như loratadin, cetirizin) để giảm ngứa nhanh. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc mạnh hoặc kết hợp nhiều loại khi chưa có chỉ định.
• Giữ da sạch và tránh cọ xát: Trong thời gian da phục hồi, nên rửa nhẹ vùng da tổn thương bằng nước mát và sữa rửa dịu nhẹ, tránh tắm nước quá nóng. Mặc quần áo mềm, thoáng, không cọ vào vùng da đang viêm để giảm nguy cơ nhiễm trùng hoặc thâm sau viêm.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Phần lớn các trường hợp dị ứng ánh nắng mặt trời nhẹ có thể tự cải thiện sau vài ngày chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, cần đến bác sĩ da liễu khi:

• Đỏ da lan rộng, nổi mụn nước, bong da hoặc phồng rộp.
• Cảm giác ngứa rát, đau nhức không giảm dù đã xử lý.
• Xuất hiện sốt, mệt mỏi, buồn nôn hoặc dấu hiệu nhiễm trùng.
• Triệu chứng tái phát nhiều lần hoặc kéo dài không rõ nguyên nhân.

Cách phòng ngừa hiệu quả

Đây là bước quan trọng giúp hạn chế tái phát và bảo vệ da lâu dài khỏi tác động của tia UV. Dưới đây là các biện pháp được khuyến nghị:

• Hạn chế phơi nắng vào khung giờ cao điểm: Từ 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều là thời điểm tia UV mạnh nhất. Nên chủ động ở trong bóng râm hoặc trong nhà khi ra ngoài vào khung giờ này.
• Che chắn và bảo vệ da đúng cách: Mặc áo dài tay, đội nón rộng vành, đeo kính râm. Quần áo nên có chất liệu dày, sợi chặt, hoặc có nhãn UPF để tăng khả năng chống tia UV.
• Dùng kem chống nắng phù hợp: Chọn loại có chỉ số SPF từ 30 trở lên và phổ rộng (bảo vệ cả UVA và UVB). Bôi 20–30 phút trước khi ra nắng và thoa lại sau mỗi 2 giờ hoặc sau khi bơi, ra mồ hôi.
• Tránh các tác nhân khiến da nhạy cảm với ánh sáng: Một số thuốc (như kháng sinh nhóm tetracyclin, thuốc lợi tiểu thiazid, thuốc tránh thai) hoặc mỹ phẩm chứa hương liệu, retinol có thể làm da dễ dị ứng hơn. Nếu đang dùng thuốc, nên hỏi ý kiến bác sĩ về nguy cơ nhạy cảm ánh sáng.
• Dưỡng ẩm và phục hồi hàng rào bảo vệ da: Dưỡng ẩm đều đặn giúp da khỏe, giảm nguy cơ kích ứng với tia UV. Ưu tiên sản phẩm chứa ceramide, niacinamide hoặc panthenol.

Xem thêm

• Viêm mũi dị ứng thời tiết
• Dị ứng thời tiết ở mặt