Dị ứng mật ong là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch khi cơ thể tiếp xúc với các thành phần có trong mật ong như phấn hoa, sáp ong hay protein từ ong. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách điều trị cũng như lưu ý an toàn khi sử dụng mật ong, đặc biệt cho trẻ nhỏ.

Dị ứng mật ong là gì?

Dị ứng mật ong là phản ứng miễn dịch xảy ra khi cơ thể nhạy cảm với thành phần có trong mật, thường xuất hiện sớm sau khi ăn. Tình trạng này hiếm gặp và phần nhiều liên quan đến phấn hoa lẫn trong mật (nhất là mật ong thô), kích hoạt cơ chế IgE và gây ngứa, mề đay, sưng phù, khó thở; nặng có thể dẫn tới sốc phản vệ.

Dị ứng mật ong là phản ứng miễn dịch xảy ra khi cơ thể quá mẫn với các protein có trong mật ong
Dị ứng mật ong là phản ứng miễn dịch xảy ra khi cơ thể quá mẫn các thành phần có trong mật ong

 

Xét nghiệm liên quan
Gói xét nghiệm Dị ứng

Nguyên nhân gây dị ứng mật ong

Mật ong an toàn với đa số người dùng, nhưng ở người nhạy cảm, một số tác nhân có thể kích hoạt đáp ứng miễn dịch:

  1. Phấn hoa còn sót lại: Trong quá trình ong lấy mật, phấn hoa từ các loài hoa do côn trùng thụ phấn có thể lẫn vào mật – nhất là ở mật ong thô. Nếu người dùng đã mẫn cảm với loại phấn hoa đó, cơ thể có thể phản ứng sau khi ăn mật ong.
  2. Thành phần nguồn gốc từ ong: Mật ong có thể chứa protein và enzyme do ong tiết ra hoặc lẫn sáp, keo ong, sữa ong chúa… Ở một số ít người mẫn cảm, các thành phần này có thể gây triệu chứng dị ứng. Lưu ý: dị ứng nọc ong không đồng nghĩa với dị ứng mật ong.
  3. Phản ứng liên quan PFAS (dị ứng thực phẩm liên quan phấn hoa): Người mắc PFAS có thể khó chịu vùng miệng–hầu (ngứa rát miệng, sưng môi, họng) khi ăn mật ong do protein tương tự từ phấn hoa lẫn trong mật.
  4. Dị ứng qua tiếp xúc da: Dùng mật ong trên da (mỹ phẩm, chăm sóc vết thương, nghề nuôi ong) có thể gây kích ứng hoặc viêm da tiếp xúc ở người nhạy cảm, đặc biệt với keo ong.
  5. Ngộ độc “mật ong dại” (không phải dị ứng): Khi ong lấy mật từ những cây có độc tố tự nhiên (ví dụ Rhododendron), người dùng có thể bị buồn nôn, chóng mặt, hạ huyết áp, dễ nhầm với phản ứng dị ứng nặng. Đây là nhiễm độc do độc tố, không phải cơ chế dị ứng.
Nguyên nhân gây dị ứng mật ong có thể do phấn hoa còn sót lại trong mật ong
Nguyên nhân gây dị ứng có thể do phấn hoa còn sót lại trong mật ong

Triệu chứng dị ứng mật ong

  • Ngứa ngáy, nổi mề đay, phát ban ở mặt, cổ, tay chân
  • Sưng tấy môi, mí mắt hoặc mặt do phù mạch, chảy nước mắt
  • Cảm giác bỏng rát, châm chích và đỏ da từng vùng
  • Buồn nôn, nôn hoặc đau bụng quặn
  • Tiêu chảy hoặc đầy hơi sau khi ăn
  • Hắt xì hơi, sổ mũi, nghẹt mũi
  • Khó thở, thở khò khè, ho kéo dài
  • Thắt ngực, cảm giác hụt hơi
  • Khó thở đột ngột, tụt huyết áp, đau đầu
  • Mạch nhanh yếu, nhịp tim không đều, chóng mặt hoặc ngất xỉu

Để xác định đúng cơ thể đang mẫn cảm với tác nhân nào gây dị ứng, bạn có thể thực hiện gói xét nghiệm dị ứng tại Trung tâm Y khoa DIAG thông qua định lượng IgE đặc hiệu trong máu. Gói xét nghiệm sàng lọc đến 72 dị nguyên và chuyên sâu 16 dị nguyên phổ biến để đánh giá mức độ mẫn cảm. Với hơn 25 năm kinh nghiệm, đội ngũ bác sĩ chuyên khoa và hệ thống 40+ điểm lấy mẫu toàn quốc, DIAG mang đến dịch vụ nhanh chóng, chính xác và đáng tin cậy. Liên hệ DIAG để được tư vấn chi tiết:

Sưng tấy môi, mí mắt hoặc mặt là một trong những triệu chứng dị ứng mật ong
Sưng tấy môi, mí mắt là một trong những triệu chứng dị ứng mật ong

Một số dị ứng khác liên quan đến mật ong

Dị ứng không chỉ xảy ra khi ăn mật ong nguyên chất mà còn có thể xuất hiện khi bạn uống, bôi ngoài da hoặc dùng các sản phẩm có thành phần từ ong. Dưới đây là những dạng phản ứng thường gặp cần lưu ý:

  • Dị ứng sáp ong: Sáp ong tự nhiên đôi khi đi kèm tạp chất như keo ong (propolis) hoặc phấn hoa lẫn vào trong quá trình thu mật. Ở người mẫn cảm, tiếp xúc có thể gây ngứa, nổi mẩn đỏ, sưng da tại chỗ; một số trường hợp là viêm da tiếp xúc dị ứng.
  • Uống mật ong bị dị ứng: Một số người dù từng dùng mật ong an toàn vẫn có thể xuất hiện phản ứng về sau do mẫn cảm với phấn hoa còn sót lại hoặc thành phần có nguồn gốc từ ong. Triệu chứng có thể gồm ngứa họng, sưng môi, mề đay, khó chịu tiêu hóa như đau bụng. Nếu kèm chóng mặt, tụt huyết áp sau khi dùng mật ong hoang dại, cần nghĩ đến ngộ độc độc tố tự nhiên (khác với dị ứng).
  • Dị ứng mật ong đắp mặt: Bôi mật ong trực tiếp có thể gây đỏ rát, ngứa hoặc nổi mẩn, đặc biệt ở da nhạy cảm hay đang tổn thương. Nguy cơ kích ứng tăng khi trộn với thành phần dễ gây kích ứng như chanh hoặc baking soda. Ngoài kích ứng, một số người có thể bị viêm da tiếp xúc dị ứng với keo ong/sáp ong.
  • Dị ứng phấn hoa mật ong: Phấn hoa lẫn trong mật (chủ yếu từ các loài hoa do côn trùng thụ phấn) có thể gây ngứa miệng–hầu, sưng môi hoặc mề đay ở người đã mẫn cảm; rất hiếm khi gây phản vệ. Đây không phải là kiểu viêm mũi do hít phấn hoa ngoài môi trường.
  • Dị ứng nghệ mật ong: Khi kết hợp mật ong với nghệ, cả hai thành phần đều có thể gây khó chịu ở người nhạy cảm. Một số ít trường hợp có thể gặp mày đay hoặc viêm da tiếp xúc do nghệ; phản ứng toàn thân sau ăn hiếm gặp, vì vậy cần đánh giá cẩn trọng nếu xuất hiện triệu chứng.
Dị ứng mật ong còn xảy ra khi uống, bôi ngoài hoặc dùng sản phẩm có thành phần từ mật ong
Dị ứng còn xảy ra khi uống, bôi ngoài sản phẩm có thành phần từ mật ong

Cách chẩn đoán dị ứng mật ong

Chẩn đoán cần thực hiện tại cơ sở chuyên khoa để xác định đúng nguyên nhân và tránh nhầm với dị ứng thực phẩm khác. Các bước thường dùng:

  • Khai thác tiền sử & khám lâm sàng: Bác sĩ hỏi chi tiết thời điểm khởi phát, loại mật ong/sản phẩm đã dùng, lượng dùng, triệu chứng và các yếu tố kèm theo. Thông tin này định hướng chẩn đoán và loại trừ nguyên nhân khác (ví dụ kích ứng da, ngộ độc “mật ong dại”…).
  • Test dị ứng da: Thường áp dụng với chính mẫu mật nghi ngờ (vì chưa có chiết xuất mật ong chuẩn hoá rộng rãi). Kết quả dương tính chỉ cho thấy mẫn cảm, cần được diễn giải cùng tiền sử.
  • Xét nghiệm máu (IgE đặc hiệu): Có thể đo IgE với phấn hoa/thành phần liên quan. Kết quả hỗ trợ nhưng không đủ để khẳng định dị ứng nếu thiếu bằng chứng lâm sàng.
  • Thử thách miệng có giám sát (Oral Food Challenge): Khi chẩn đoán còn chưa rõ, bác sĩ có thể cho dùng từng liều nhỏ mật ong dưới giám sát y tế để theo dõi phản ứng. Đây là tiêu chuẩn vàng xác nhận dị ứng và chỉ thực hiện tại cơ sở đủ điều kiện.
Chẩn đoán cần được thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa
Chẩn đoán cần được thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa

Cách chữa dị ứng mật ong

Xử trí dị ứng mật ong tuỳ mức độ phản ứng và tình trạng người bệnh:

  • Ngừng tiếp xúc: Dừng ngay ăn/uống/bôi mật ong và sản phẩm chứa mật ong để cơ thể sớm ổn định.
  • Nếu phản ứng trên da: Rửa vùng da bằng nước mát và sữa rửa dịu nhẹ; có thể chườm lạnh giảm ngứa sưng. Với viêm da tiếp xúc, bác sĩ có thể chỉ định corticosteroid bôi ngắn ngày hoặc thuốc bôi khác phù hợp.
  • Thuốc kháng histamine (theo chỉ định): Hữu ích với triệu chứng nhẹ–trung bình như ngứa, mề đay, sổ mũi, hắt xì. Dùng theo hướng dẫn y tế.
  • Khi nghi ngờ phản vệ: Nếu có khó thở, khàn/khít họng, choáng váng, tụt huyết áp, lan rộng mày đay kèm triệu chứng toàn thân: tiêm bắp epinephrine ngay vào 1/3 giữa mặt ngoài đùi và gọi cấp cứu ngay. Có thể lặp lại sau 5–15 phút nếu chưa cải thiện.
  • Theo dõi và tư vấn chuyên khoa: Sau giai đoạn cấp, nên khám dị ứng–miễn dịch để làm xét nghiệm phù hợp (ví dụ test da, IgE đặc hiệu) nhằm xác định dị nguyên, được hướng dẫn tránh phơi nhiễm và lập kế hoạch xử trí nếu tái phát.

Mật ong có an toàn cho trẻ nhỏ không?

Mật ong giàu dinh dưỡng nhưng không an toàn cho trẻ dưới 12 tháng tuổi vì có thể chứa bào tử Clostridium botulinum gây ngộ độc botulinum ở trẻ sơ sinh. Trẻ có thể khởi phát từ từ trong vài ngày đến vài tuần với các dấu hiệu như táo bón, bú kém, yếu/nhẽo cơ, khóc yếu, sụp mi, khó nuốt–khó thở; đây là tình trạng có thể đe doạ tính mạng và cần đi khám ngay.

Với trẻ ≥ 1 tuổi, có thể dùng lượng nhỏ và theo dõi phản ứng nếu trẻ có cơ địa dị ứng; không tự ý dùng mật ong để trị bệnh khi chưa có chỉ định.

Lưu ý: đối với trẻ <12 tháng, mọi dạng mật ong và sản phẩm chứa mật ong (kể cả đã lọc/khuấy/tiệt trùng) đều không được dùng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Trong đa số trường hợp nhẹ, triệu chứng có thể cải thiện sau khi ngừng tiếp xúc. Tuy vậy, hãy đi khám sớm nếu:

  • Triệu chứng không giảm sau 24–48 giờ dù đã dừng dùng mật ong.
  • Dấu hiệu nặng: khó thở, khít họng, tức ngực, thở khò khè, đau đầu, chóng mặt hoặc ngất. Nếu nghi ngờ sốc phản vệ, tiêm bắp epinephrine ngay tại 1/3 giữa mặt ngoài đùi, gọi cấp cứu; có thể lặp lại sau 5–15 phút nếu chưa cải thiện.
  • Nổi mề đay lan rộng, phát ban, ngứa họng, sưng môi–lưỡi–họng hoặc phù mặt tăng dần.
  • Trẻ nhỏ <12 tháng có táo bón, bú kém, yếu cơ/khóc yếu, sụp mi, khó nuốt–khó thở trong vài ngày–vài tuần, đặc biệt nếu đã phơi nhiễm mật ong.
  • Bạn có tiền sử dị ứng nặng, hen, viêm mũi dị ứng theo mùa và vừa tiếp xúc với mật ong lần đầu hoặc xuất hiện triệu chứng sau khi dùng.

Lời kết

Dị ứng mật ong tuy không phổ biến nhưng có thể gây ra biến chứng nguy hiểm nếu không nhận biết và xử trí đúng cách. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe tốt hơn. Nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường sau khi sử dụng mật ong, hãy đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.