Dị ứng kháng sinh: Triệu chứng, cách xử trí và phòng ngừa

Dị ứng kháng sinh là gì?

Đây là phản ứng quá mức khi cơ thể tiếp xúc với thuốc kháng sinh. Thay vì coi thuốc là một chất giúp chữa bệnh, hệ miễn dịch lại xem đó là tác nhân có hại (dị nguyên gây dị ứng) và phản ứng lại bằng các triệu chứng khó chịu.

Triệu chứng của dị ứng này có thể xuất hiện ngay sau khi dùng thuốc hoặc có thể muộn hơn, trong vòng vài phút đến vài tuần. Những biểu hiện thường gặp bao gồm phát ban, ngứa, sưng tấy và thở khó. Trong những trường hợp nghiêm trọng, dị ứng có thể gây sốc phản vệ – một tình trạng nguy hiểm, đe dọa tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.

Các mức độ dị ứng kháng sinh

Các mức độ dị ứng thuốc kháng sinh khác nhau chủ yếu phụ thuộc vào loại phản ứng miễn dịch của cơ thể, thời gian xuất hiện triệu chứng, và mức độ nghiêm trọng của các biểu hiện lâm sàng.

• Dị ứng cấp tính: Xuất hiện nhanh, trong vài phút đến vài giờ sau khi dùng thuốc, với triệu chứng phổ biến như phát ban, ngứa, sưng phù, hoặc thở khó. Phản ứng này có thể nghiêm trọng, dẫn đến bị sốc phản vệ gây nguy hiểm tính mạng nếu không được xử trí kịp thời.
• Dị ứng muộn: Triệu chứng xuất hiện muộn hơn, vài ngày đến vài tuần sau khi dùng thuốc, thường là các phản ứng da như mề đay kéo dài hoặc viêm da tiếp xúc.
• Dị ứng nhẹ: Bao gồm các triệu chứng như nổi ban nhẹ, ngứa hoặc mày đay nhỏ, thường không đe dọa tính mạng và có thể tự khỏi hoặc được điều trị dễ dàng.
• Dị ứng nặng: Các biểu hiện nghiêm trọng hơn như sốc phản vệ, hội chứng Stevens-Johnson, tổn thương các cơ quan nội tạng, cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Xem thêm: Dị ứng paracetamol

Các triệu chứng dị ứng kháng sinh

Các triệu chứng ở người bị dị ứng kháng sinh có sự đa dạng tùy theo mức độ phản ứng của hệ miễn dịch và loại thuốc sử dụng. Những biểu hiện phổ biến ở người bệnh dị ứng kháng sinh bao gồm:

• Phát ban da thành từng mảng đỏ, đi kèm cảm giác ngứa ngáy, nóng rát và muốn gãi liên tục.
• Nổi mề đay sưng tấy đỏ, gây ngứa nhiều. Có xu hướng lan rộng nếu không can thiệp y tế kịp thời.
• Ngứa ngáy, khiến người bệnh muốn gãi liên tục. Chủ yếu xuất hiện trên da vùng tay, mặt và cổ.
• Sưng phù ở mặt, môi, lưỡi hoặc tay chân. Trường hợp sưng phù cổ họng có thể gây khó thở.
• Khó thở, thở khò khè. Đây là dấu hiệu nghiêm trọng xảy ra ở đường hô hấp, bắt buộc can thiệp y tế ngay lập tức để tránh nguy hiểm đến tính mạng.
• Chảy nước mũi, ngứa và đỏ mắt. Đây là dấu hiệu của dị ứng niêm mạc.
• Sốc phản vệ. Đây là phản ứng dị ứng nặng nhất và xảy ra rất nhanh sau khi dùng thuốc, chỉ khoảng trong vòng vài phút. Người bệnh có thể bị khó thở nghiêm trọng, tụt huyết áp, mạch nhanh, mất ý thức hoặc hôn mê.
• Phản ứng muộn như hội chứng Steven-Johnson hoặc viêm thận dị ứng.  Các phản ứng này có thể gây phồng rộp, bong tróc da, sốt cao, đau các khớp, mệt mỏi và đi tiểu ra máu.

Nguyên nhân gây dị ứng kháng sinh

Nguyên nhân gây dị ứng thuốc kháng sinh chủ yếu do cách sử dụng thuốc và cơ địa của người dùng:

• Dùng thuốc kháng sinh không đúng hướng dẫn của bác sĩ, như tự ý mua thuốc hoặc sử dụng khi không cần thiết. Điều này làm cơ chế miễn dịch của cơ thể kích hoạt phản ứng bất thường.
• Sử dụng liều lượng thuốc quá cao so với chỉ định, gây áp lực lên miễn dịch và tăng nguy cơ dị ứng.
• Dùng thuốc lặp đi lặp lại hoặc kéo dài thời gian điều trị, khiến cơ thể trở nên mẫn cảm và dễ phát sinh phản ứng dị ứng.
• Kết hợp nhiều loại thuốc mà không có sự tư vấn y tế, làm tăng khả năng tương tác thuốc và dị ứng.
• Sử dụng thuốc đã hết hạn hoặc bảo quản không đúng cách, khiến thuốc biến chất và có thể gây kích ứng hoặc phản ứng có hại.
• Thử dùng thuốc lần đầu mà không thực hiện các xét nghiệm hoặc kiểm tra dị ứng cơ bản, dẫn đến việc thuốc kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh.

Nhóm đối tượng nguy cơ cao

Nhóm đối tượng nguy cơ cao bị dị ứng với thuốc kháng sinh là những người có cơ địa nhạy cảm hoặc có các tình trạng sức khỏe đặc biệt làm tăng khả năng phản ứng quá mẫn khi dùng thuốc. Cụ thể:

• Người có tiền sử bị dị ứng thuốc hoặc gia đình từng bị dị ứng với thuốc kháng sinh.
• Người có các bệnh dị ứng khác như dị ứng thức ăn, dị ứng phấn hoa, hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc viêm da cơ địa.
• Trẻ em và người cao tuổi, do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện hoặc suy giảm, dễ phản ứng mạnh với các tác nhân lạ.
• Người sử dụng kháng sinh thường xuyên hoặc không đúng chỉ định, dễ gây mẫn cảm và dị ứng khi tái tiếp xúc thuốc.
• Người mắc các bệnh mãn tính ảnh hưởng đến hệ miễn dịch như viêm phổi, viêm phế quản, viêm họng, thấp khớp hoặc các bệnh tự miễn.
• Người tự ý mua và sử dụng kháng sinh mà không có sự hướng dẫn, làm tăng nguy cơ dị ứng.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

Dị ứng kháng sinh có nguy hiểm không? Các biến chứng

Dị ứng kháng sinh có thể gây ra nhiều biến chứng tùy theo phản ứng của cơ thể. Các biến chứng thường xuất hiện ở người bị dị ứng kháng sinh kéo dài hoặc không điều trị kịp thời bao gồm:

• Phát ban da, mẩn đỏ, ngứa, nổi mề đay gây khó chịu và làm ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Sưng phù (phù nề) ở mặt, môi, lưỡi hoặc các bộ phận khác, có thể làm tắc nghẽn đường thở.
• Thở khó, thở khò khè do viêm hoặc co thắt đường hô hấp, cần được xử lý nhanh chóng.
• Sốc phản vệ với biểu hiện tụt huyết áp, khó thở nghiêm trọng, choáng hoặc mất ý thức, đe dọa tính mạng nếu không cấp cứu kịp thời.
• Phản ứng muộn như hội chứng Stevens-Johnson (phồng rộp, bong tróc da nặng) hoặc DRESS (ban đỏ kèm tăng bạch cầu ái toan và tổn thương cơ quan nội tạng).
• Các biến chứng khác có thể liên quan đến viêm mạch, tổn thương gan, thận, hoặc các tổn thương miễn dịch khác.

Bị dị ứng thuốc kháng sinh bao lâu thì khỏi?

Theo Mayo Clinic, thời gian khỏi của người bị dị ứng với thuốc kháng sinh phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của phản ứng và cách điều trị. Nhiều trường hợp các triệu chứng nhẹ như phát ban, ngứa có thể giảm dần trong vòng 1 đến 2 tuần sau khi ngừng thuốc. Trong khi đó,  những phản ứng nặng hơn có thể mất vài tuần hoặc lâu hơn để hồi phục hoàn toàn.

Bị dị ứng kháng sinh phải làm sao? Cách xử lý

Khi bị dị ứng thuốc kháng sinh, việc xử trí đúng cách và nhanh chóng là rất quan trọng để tránh các biến chứng nghiêm trọng. Các bước xử lý khi một người bị dị ứng kháng sinh theo khuyến cáo của CDC Hoa Kỳ bao gồm:

• Ngừng ngay việc sử dụng thuốc kháng sinh nghi ngờ gây dị ứng để ngăn ngừa phản ứng tiếp tục phát triển.
• Gọi hỗ trợ y tế khẩn cấp hoặc đến bệnh viện ngay nếu xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng như khó thở, sưng phù mặt, môi, lưỡi.
• Tiêm adrenaline (epinephrine) ngay lập tức qua cơ bắp vùng đùi ngoài để kiểm soát các triệu chứng nặng. Cần lặp lại mũi tiêm sau 5 phút nếu triệu chứng không cải thiện.
• Ứng dụng phương pháp sơ cứu theo trình tự đảm bảo đường thở, hô hấp, tuần hoàn (phương pháp ABCDE) để ổn định người bệnh.
• Sử dụng thuốc kháng histamin theo chỉ dẫn sau khi đã ổn định để giảm triệu chứng ngứa, phát ban.
• Đảm bảo theo dõi sát người bệnh trong giai đoạn cấp cứu và tái khám để theo dõi tiến triển, tránh tái phát dị ứng.
• Lập kế hoạch quản lý dị ứng gồm việc thông báo rõ tiền sử dị ứng cho bác sĩ, sử dụng thẻ cảnh báo dị ứng và hướng dẫn sử dụng thuốc an toàn trong tương lai.

Xem thêm: Chống dị ứng

Khi nào cần thăm khám y tế?

Mọi người cần chủ động thăm khám y tế ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ dị ứng kháng sinh hoặc các trường hợp cụ thể như:

• Xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng như thở khó, thở khò khè, sưng phù mặt, môi, lưỡi hoặc cổ họng, co thắt đường thở.
• Có dấu hiệu sốc phản vệ như tụt huyết áp, nhịp tim nhanh, chóng mặt, mất ý thức hoặc phát ban toàn thân.
• Triệu chứng dị ứng không giảm sau khi ngưng thuốc hoặc có xu hướng nặng lên theo thời gian.
• Có tiền sử bị dị ứng thuốc kháng sinh hoặc các dị ứng nghiêm trọng khác và cần được kiểm tra, xét nghiệm để xác định loại thuốc an toàn.
• Người bệnh đang mang thai, trẻ nhỏ hoặc người cao tuổi có dấu hiệu bất thường khi dùng thuốc kháng sinh.
• Xuất hiện các triệu chứng toàn thân như sốt cao, đau khớp, mệt mỏi kéo dài sau khi dùng thuốc.

Biện pháp phòng ngừa dị ứng kháng sinh

Theo khuyến cáo từ WHO, để phòng ngừa dị ứng thuốc kháng sinh, mọi người nên:

• Thông báo rõ ràng tiền sử bị dị ứng thuốc kháng sinh cho bác sĩ và các nhân viên y tế trong mọi lần khám chữa bệnh hoặc khi làm các thủ thuật y tế.
• Đeo vòng tay hoặc thẻ cảnh báo y tế ghi rõ tình trạng dị ứng để nhân viên y tế có thể nhận biết và xử trí nhanh trong trường hợp khẩn cấp.
• Tránh sử dụng lại thuốc đã từng gây dị ứng hoặc các nhóm thuốc tương tự để giảm nguy cơ tái phát dị ứng.
• Luôn tuân thủ đúng chỉ định và liều lượng thuốc của bác sĩ, không tự ý mua hay sử dụng thuốc kháng sinh khi chưa có chỉ định.
• Nếu được bác sĩ đề nghị, thực hiện tiêm thử để kiểm tra phản ứng dị ứng trước khi dùng thuốc chính thức.
• Đối với người có nguy cơ cao, mang theo bộ kit cấp cứu gồm ống tiêm adrenaline tự động để dùng ngay khi có dấu hiệu sốc phản vệ.
• Giữ lối sống lành mạnh, nâng cao thể trạng để hệ miễn dịch hoạt động tốt hơn, giảm nguy cơ dị ứng.
• Trong các trường hợp cần sử dụng thuốc dài ngày hoặc thuốc có khả năng gây dị ứng cao, nên thực hiện theo dõi chặt chẽ tại cơ sở y tế và áp dụng liệu pháp làm quen thuốc (giảm liều dần) dưới sự giám sát y tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Dị ứng kháng sinh nổi mề đay là gì?

Dị ứng với thuốc kháng sinh nổi mề đay là phản ứng bất thường của cơ thể sau khi sử dụng thuốc kháng sinh, được biểu hiện bằng các nốt mẩn đỏ, sưng phù và ngứa ngáy trên da. Triệu chứng này thường xuất hiện từ vài phút đến vài ngày sau khi dùng thuốc, với các nốt mề đay có thể liên kết thành mảng rộng kèm theo cảm giác nóng rát và khó chịu.

2. Dị ứng kháng sinh chậm là gì?

Đây là phản ứng dị ứng xuất hiện không ngay lập tức mà sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí vài tuần kể từ khi dùng thuốc. Các biểu hiện có thể bao gồm mẩn đỏ, ban dạng sẩn, mề đay kéo dài, hoặc các triệu chứng nghiêm trọng hơn như hội chứng Stevens-Johnson. Phản ứng chậm thường khó nhận biết và có nguy cơ biến chứng cao hơn so với dị ứng nhanh.

3. Nên làm gì khi uống thuốc bị dị ứng nổi mề đay?

Nếu uống thuốc bị dị ứng nổi mề đay, mọi người nên:

• Ngừng ngay thuốc kháng sinh nghi ngờ gây dị ứng để tránh phản ứng tiếp tục phát triển.
• Liên hệ hoặc đến ngay cơ sở y tế để được khám và xử trí, nhất là khi xuất hiện các dấu hiệu nguy hiểm như sưng mặt, khó thở.
• Dùng thuốc kháng histamin theo hướng dẫn của bác sĩ để giảm ngứa và phát ban.
• Trong trường hợp nặng, bác sĩ có thể chỉ định dùng corticoid hoặc cấp cứu bằng adrenaline nếu có sốc phản vệ.
• Theo dõi sát tình trạng sức khỏe, tránh tự ý dùng lại thuốc đã gây dị ứng để phòng tái phát dị ứng với kháng sinh.

Xem thêm

• Dị ứng ibuprofen
• Cách chữa dị ứng thuốc kháng sinh tại nhà
• Bảng dị ứng chéo kháng sinh