9 thực phẩm gây dị ứng phổ biến cần chú ý khi ăn

Thực phẩm “dễ gây dị ứng” hay do cơ thể quá mẫn cảm với thực phẩm?

Một số thực phẩm bị gắn mác “dễ gây dị ứng” không có nghĩa là bản thân thực phẩm đó nguy hiểm hay sẽ gây dị ứng với tất cả mọi người. Thay vào đó, chúng được gọi là “các dị nguyên thực phẩm phổ biến” (priority food allergens) vì chúng chiếm tỷ lệ cao nhất trong các trường hợp dị ứng thực phẩm nghiêm trọng.

Tuy nhiên, khái niệm “dễ gây dị ứng” chỉ mang tính tương đối và không áp dụng cho mọi đối tượng, bởi bản chất của dị ứng là một phản ứng phản ánh sự mẫn cảm của hệ miễn dịch đối với các thực phẩm nhất định.

Sự mẫn cảm này phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm di truyền, độ tuổi, mức độ tiếp xúc với thực phẩm cùng các yếu tố bảo vệ miễn dịch khác của cơ thể mỗi người.

Khi ăn các thực phẩm dễ gây dị ứng thì người không mẫn cảm có thể ăn hoàn toàn bình thường, nhưng người mẫn cảm lại có thể gặp triệu chứng dị ứng như nổi mẩn ngứa, mề đay, khó thở, hoặc sốc phản vệ.

Có thể hiểu, bản thân thực phẩm không dễ gây dị ứng mà do cơ thể vốn đã mang tính mẫn cảm đối với thực phẩm đó.

Các loại thực phẩm gây dị ứng thường gặp

1. Sữa bò

Sữa bò là thực phẩm gây dị ứng phổ biến nhất ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi, và thường xuất hiện trong năm đầu đời khi trẻ bắt đầu tiếp xúc với sữa công thức hoặc sản phẩm từ sữa.

Dị ứng sữa bò xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các protein có trong sữa, chủ yếu là casein và whey protein (bao gồm β-lactoglobulin và α-lactalbumin). Kết quả là gây ra các triệu chứng từ nhẹ như nổi ban, tiêu chảy, ói mửa, đến nghiêm trọng như khó thở hoặc sốc phản vệ.

Không chỉ sữa bò tươi mà các chế phẩm từ sữa bò đều cần phải phòng tránh, chẳng hạn như sữa bột, phô mai, bơ, sữa chua, kem và bột whey protein. Thậm chí các thực phẩm chế biến sẵn có chứa sữa bò cũng có thể gây dị ứng.

Gói xét nghiệm Dị ứng

• Phát hiện đến 72 tác nhân dị ứng ở người lớn và trẻ nhỏ
• Tư vấn chế độ ăn uống và sinh hoạt miễn phí
• Quy trình đơn giản, nhanh chóng, nhận kết quả online
• Xét nghiệm ngoài giờ hành chính tại hơn 40+ điểm lấy mẫu DIAG

TÌM HIỂU THÊM

200+

Cơ sở y tế đối tác

2400+

Bác sĩ tin tưởng

2. Trứng

Trứng cũng là thực phẩm dễ gây dị ứng, kể cả trứng vịt, trứng công nghiệp, mayonnaise, bánh nướng, mì trứng, bột chiên xù, xúc xích, và thực phẩm chế biến có chứa bột trứng hoặc protein trứng.

Nguyên nhân gây dị ứng trứng chủ yếu là do hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các protein trong lòng trắng trứng như ovalbumin, ovomucoid, ovotransferrin và lysozyme. Hệ quả là gây ra các triệu chứng đa dạng gồm ngứa miệng, nổi mẩn ngứa, đau bụng, đến triệu chứng nặng như khó thở hoặc sốc phản vệ.

Đa phần trẻ nhỏ sẽ bị dị ứng trứng, thường gặp nhất ở trẻ dưới 5 tuổi khi bé bắt đầu ăn dặm hoặc ăn các thực phẩm có chứa trứng. Nhiều trẻ có thể hết dị ứng khi lớn lên nhưng một số khác vẫn duy trì phản ứng mẫn cảm đến tuổi trưởng thành.

Xem thêm: Bị dị ứng thức ăn có được tắm không?

3. Đậu phộng (lạc)

Dị ứng đậu phộng xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng với các protein dự trữ trong hạt đậu phộng, chủ yếu là Ara h 1, Ara h 2 và Ara h 3. Đây là dạng dị ứng thực phẩm có khả năng gây phản ứng mạnh và nhanh, có thể làm nổi mề đay, sưng phù, co thắt đường thở, thậm chí là sốc phản vệ chỉ với một lượng rất nhỏ.

Dị ứng đậu phộng thường bắt đầu từ thời thơ ấu. Tuy nhiên, vì các protein gây dị ứng rất “bền vững” nên dị ứng này hiếm khi biến mất khi đến tuổi trưởng thành. Vậy nên người bệnh cần phải tránh loại thực phẩm này suốt đời.

Ngoài đậu phộng nguyên hạt, những thức ăn dễ gây dị ứng từ đậu phộng có thể là:

• Bơ đậu phộng.
• Dầu đậu phộng chưa tinh luyện.
• Ngũ cốc, nước xốt, bánh kẹo, đồ ăn vặt có chứa thành phần đậu phộng.
• Các sản phẩm có chứa bột đậu phộng hoặc chiết xuất protein từ đậu phộng.

4. Đậu nành

Đậu nành là thành phần trong những món ăn dễ bị dị ứng, đặc biệt là trong các nền ẩm thực châu Á. Trong đó bao gồm đậu hũ, sữa đậu nành, nước tương, bột đậu nành, lecithin đậu nành, đồ ăn chay và nhiều sản phẩm chế biến khác có chứa đạm thực vật.

Nguyên nhân gây dị ứng đậu nành là do cơ thể phản ứng với các protein thực vật có trong hạt đậu nành (như Gly m 5, Gly m 6), từ đó gây ra các triệu chứng phát ban, tiêu chảy và ngứa miệng. Trong một số trường hợp dị ứng nặng có thể dẫn đến sưng họng hay khó thở.

Dị ứng đậu nành cũng được ghi nhận là xảy ra phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là ở những trẻ có cơ địa dị ứng hoặc tiền sử dị ứng thực phẩm khác như sữa bò. Đây là dạng dị ứng nhẹ và trẻ thường hết sớm khi đến tuổi trưởng thành.

Xem thêm: Trẻ bị dị ứng thức ăn

5. Vừng (mè)

Dị ứng vừng xảy ra khi ăn các thực phẩm như hạt vừng, dầu vừng, bơ vừng, bánh mì có rắc mè, các món chiên dùng dầu có chứa vừng, nước sốt, và thực phẩm chiết xuất từ vừng. Nguyên nhân là do cơ thể phản ứng với dị nguyên là các protein trong hạt vừng, đặc biệt là Ses i 1 và Ses i 2.

Dị ứng vừng rất phổ biến trong chế độ ăn hàng ngày và xảy ra ở cả trẻ em lẫn người lớn. Chỉ với một lượng vừng rất nhỏ cũng có thể kích hoạt phản ứng dị ứng, gây ra các triệu chứng phát ban, tiêu chảy và khó thở.

6. Các loại hạt

Dị ứng hạt bắt đầu từ thuở nhỏ và thường kéo dài suốt đời, được ghi nhận là có đi kèm với dị ứng đậu phộng hoặc các dị ứng thực phẩm liên quan khác. Trong đó, dị ứng xảy ra phổ biến với các loại hạt như hạnh nhân, hạt điều, óc chó, hồ trăn, mắc ca, hoặc hạt hồ đào.

Không chỉ là hạt nguyên mà các chế phẩm từ những loại hạt này cũng cần phải tránh. Chẳng hạn như bơ hạt, dầu hạt, bánh kẹo có chứa hạt, granola, thanh năng lượng, kem, sữa hạt, và cả những món ăn chế biến có thể chứa hạt dạng bột hoặc chiết xuất protein từ hạt.

7. Cá

Dị ứng này có thể xảy ra với rất nhiều loại cá, phổ biến là dị ứng cá ngừ, cá hồi, cá tuyết, cá thu, cá basa, cá trích, cá rô phi… Nguyên nhân là do cơ thể quá mẫn cảm đối với các protein cơ trong cá, nổi bật nhất là parvalbumin – một loại protein có tính bền vững cao với nhiệt độ và enzym tiêu hóa.

Dị ứng cá có xu hướng xuất hiện muộn hơn từ tuổi trưởng thành và người bệnh cần phải tránh ăn tất cả các loại cá mà mình bị dị ứng đến cuối đời.

Không chỉ cá nguyên con mà người bệnh cũng không được ăn các thực phẩm từ cá sau đây:

• Súp cá, nước dùng từ cá.
• Dầu cá không tinh chế hoàn toàn và còn chứa protein cá.
• Nước mắm.
• Cá viên, chả cá.
• Thực phẩm chiên dầu cá.
• Các sản phẩm công nghiệp chứa chiết xuất cá.

8. Giáp xác và động vật có vỏ

Dị ứng này xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng với tropomyosin – một loại protein cơ bền vững có mặt trong hầu hết các loài giáp xác và động vật biển có vỏ. Sau khi ăn, người bệnh thường có biểu hiện phát ban, nôn mửa, khó thở hoặc thậm chí là sốc phản vệ dù chỉ ăn một lượng nhỏ.

Trong đó, một số loài động vật biển đã được ghi nhận là dễ gây dị ứng như:

• Động vật giáp xác: tôm, cua, ghẹ, tôm hùm…
• Động vật thân mềm (nhuyễn thể): sò, hàu, trai, mực, bạch tuộc…

Theo các chuyên gia, dị ứng với giáp xác và động vật có vỏ thường sẽ kéo dài suốt đời. Nếu đã dị ứng với tôm thì khả năng cao người này cũng sẽ dị ứng với cua, ghẹ và tôm hùm – nghĩa là dị ứng chéo với các loài khác trong cùng một nhóm giáp xác hoặc thân mềm.

Xem thêm: Mẹo chữa dị ứng thức ăn

9. Lúa mì

Dị ứng lúa mì có thể xảy ra ở cả trẻ em và người lớn, nhưng thường gặp nhất là trẻ nhỏ dưới 10 tuổi và những trẻ có cơ địa dị ứng hoặc đang trong giai đoạn thay đổi chế độ ăn.

Nguyên nhân gây ra dị ứng lúa mì là do hệ miễn dịch phản ứng với các protein trong hạt lúa mùa như albumin, globulin, gliadin, và glutenin. Trong đó, gliadin là thành phần chính của gluten và thường gây nhiều phản ứng dị ứng mạnh, biểu hiện rõ qua nổi mề đay, ngứa miệng, tiêu chảy hoặc hen suyễn.

Để tránh bị dị ứng thì người bệnh cần chú ý tránh ăn các loại thực phẩm từ lúa mì sau đây:

• Bánh mì, ngũ cốc ăn sáng.
• Mì sợi.
• Bánh quy, bánh ngọt.
• Bột chiên.
• Nước sốt sệt.
• Các loại thực phẩm sử dụng bột lúa mì hoặc gluten.

Các dị ứng thực phẩm phổ biến có hết hoàn toàn không?

Một số dị ứng thực phẩm có thể hết theo thời gian là sữa bò, trứng, đậu nành và lúa mì, nhưng chủ yếu diễn ra ở trẻ em thông qua một cơ chế đặc biệt gọi là dung nạp miễn dịch ổn định.

Những trường hợp này đã được y học ghi nhận là có thể khỏi dị ứng hoàn toàn, nhờ vào khả năng tự “làm quen” và “chấp nhận” các dị nguyên của hệ miễn dịch. Nhiều nghiên cũng cho thấy, những trẻ nhỏ hết dị ứng thức ăn hoàn toàn thường có phản ứng dị ứng ban đầu không quá nặng và mức độ mẫn cảm miễn dịch không quá cao.

Tuy nhiên, các loại dị ứng thực phẩm không dễ hết là đậu phộng, các loại hạt, tôm cua và hải sản có vỏ. Đây là những loại dị ứng thường kéo dài suốt đời do phản ứng miễn dịch mạnh và bền vững.

Xem thêm: Dị ứng bia